Marcin Bylica
Marcin z Olkusza Starszy
(około 1433 Olkusz – 1493 Buda, Węgry)
astronom, astrolog i medyk
rodzina
syn Jana, zamożnego rzemieślnika, rurmistrza olkuskiego
biogram
Prawdopodobnie ukończył szkołę parafialną w Olkuszu, następnie studiował w Akademii Krakowskiej pod kierunkiem Marcina Króla z Żurawicy, uzyskując stopień magistra. Jeszcze jako student wykładał astronomię, specjalizował się też w astrologii.
Po studiach wyjechał z Polski, przebywał we Włoszech, początkowo w Padwie, gdzie spotkał się z Regimontanusem, później przez rok wykładał astronomię i astrologię na uniwersytecie w Bolonii, następnie w Rzymie był astrologiem kardynała Roderyka Borgii (późniejszego papieża Aleksandra VI), po czym osiadł na Węgrzech, gdzie został profesorem Academie Istropolitanae w Preszburgu (dziś Bratysława), a po jej upadku na uniwersytecie w Budzie. W Budzie wybudował pierwsze na świecie obserwatorium astronomiczne.
Był też astrologiem nadwornym prymasa Jana Viteza, a także króla Macieja Korwina. Wraz z poznanym w Rzymie niemieckim astronomem J. Mullerem (Regiomontanusem) opracował tablice astronomiczne Tabulae directionum profectionumque. Napisał dwa prognostyki dotyczące komet z lat 1468 oraz 1472 (kometa Halleya).
Miał tytuły archidiakona w Zagrzebiu, plebana w Budzie, archidiakona w Gorycji, prepozyta wackiego oraz kustosza kieleckiego, był protonotariuszem stolicy apostolskiej oraz proboszczem Kościoła Matki Boskiej w Budzie.
Cały czas utrzymywał ścisłe kontakty z Akademią Krakowską, przekazując jej w darze cenne rękopisy astronomiczne. W swoim testamencie przekazał uczelni część swojego bogatego księgozbioru oraz kolekcję instrumentów astronomicznych zachowanych do dnia dzisiejszego: 2 astrolabia (w tym arabskie, wykonane w 1054 roku w Kordobie), mosiężny globus nieba (z 1480 roku) oraz torkwetum.
W Olkuszu znajduje się ulica jego imienia.
kalendarium
1452 – rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej
1456 – uzyskał tytuł bakałarza
1459 – magister atrium
1461–1466 – przebywał we Włoszech
1463 – wezwany do Bolonii dla prowadzenia wykładów z astronomii
1464 VIII 28 – miała miejsce jego rozmowa z Janem Regiomontanem
1466 – osiadł na Węgrzech na dworze węgierskiego magnata Rozgona
1467 – przebywał na dworze arcybiskupa Jana Viteza w Ostrzyhomiu
1467 VI – wraz z Janem Regiomontanem uczestniczyli w uroczystej inauguracji Uniwersytetu w Bratysławie
1467-1478 – przesłał do Krakowa rękopisy z traktatami astronomicznymi i astrologicznymi
1468-1472 – przebywał na dworze wielmoży węgierskiego Jana z Rozgona
1472 – astrolog na dworze króla węgierskiego Macieja Korwina
1472 – pleban w Budzie
1476 – objął obowiązki profesora teologii na Uniwersytecie w Budzie
1483 – uzyskał doktorat medycyny i teologii
1487 – profesor teologii
1490 – astrolog Władysława Jagiellończyka
1493 – zachowany list do bratanka Stanisława z Olkusza, w którym radził mu, jak obliczać zaćmienia
źródła:
Aleksander Birkenmajer, Bylica Marcin, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 3, Kraków 1937, reprint Kraków 1989
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Ludwik Antoni Birkenmajer, Marcin Bylica z Olkusza oraz narzędzia astronomiczne, które zapisał Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w roku 1493, Kraków 1892