Stefan Buszczyński
Tadeusz Strzemieniec, S. Bezstronny, Busz. S, Hejnał, Sługa wolności i wiary
(26 grudnia 1821 Mołodkowce – 20 października 1892 Kraków)
publicysta, pisarz, historyk, powstaniec
rodzina
herbu Strzemię
pochodził z Podola (nasze byłe województwo Kijowskie)
syn Wincentego Karola (1793–1853), powstańca listopadowego, i Pelagii Borowickiej
Stefan Buszczyński (1821-1892)
miał siostrę Marię (zmarła w 1904 roku, zamężna Czerwińska)
w 1846 roku poślubił: Helena Józefowicz-Hlebicka (zmarła w 1864 roku), herbu Leliwa
dzieci: Konstanty Wiktor Bruno (1856-1921); Ofelia (ur. około 1849 roku, 1o voto Chwalibóg, 2o voto Świderska)
biogram
Uczył się w prywatnej szkole Jana Bałbaszewskiego w Daszkowcach, następnie w gimnazjum w Winnicy. Po studiach na Wydziale Filozoficznym (Oddział Historyczno-Filologiczny) uniwersytetu w Kijowie osiadł i gospodarował w Niemierczach na Podolu.
Po wybuchu powstania styczniowego na polecenie Rządu Narodowego tworzył organizację „czerwonych” na Podolu, za co został skazany przez władze carskie zaocznie na śmierć (wyrok został złagodzony), a na majątek należący do żony nałożono kontrybucję. Wyemigrował do Francji, w Paryżu zaprzyjaźnił się z Sewerynem Goszczyńskim, został członkiem Towarzystwa Historyczno–Literackiego i zarządzał fundacją raperswilską.
Powrócił do kraju, zamieszkał we Lwowie, a następnie przeniósł się do Krakowa. Starał się o docenturę Uniwersytetu Jagiellońskiego, ale jego kandydatura została zablokowana przez środowiska konserwatywne (zwłaszcza przez Józefa Szujskiego).
Ponownie opuścił kraj, przebywał w Dreźnie i Grazu, przez trzy lata przebywał we Lwowie gdzie przez kilka miesięcy był członkiem „Dziennika Polskiego” Jana Lama, pod koniec życia wrócił do Krakowa.
Jego patriotyczne i demokratyczne poglądy znajdowały odbicie w jego utworach literackich. Współpracował z pismami krajowymi i zagranicznymi. Jako publicysta związał się głównie z pismami o tendencjach demokratycznych („Kraj”, „Nowa Reforma”, „Ruch Literacki”). Ogłosił kilka monografii dotyczących literatury polskiej, był autorem poezji i dramatu w 5 aktach Demokraci i arystokraci. Do jego najważniejszych dzieł należał Upadek Europy, którego czytelnikami byli między innymi Napoleon III, Jules Michelet i Wiktor Hugo. Sformułował program federacyjnego państwa narodów słowiańskich (bez Rosji) pod berłem Habsburgów, z parlamentem w Brukseli.
Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera Rb). Jego pogrzeb stał się ogromną i wzruszającą tłumy manifestacją.
Polska nigdy nie zaginie
Polska nigdy nie zaginie, gdy ma takie dzieci.
Naszych wodzów duch w niej słynie, Kościuszko jej świeci.
Choć śpi w pokoju, duch jego na przedzie,
W ostatnim boju do zwycięstw powiedzie.
Sromotne niewoli pęta jednością zerwiemy.
Żyje nasza Matka święta, bo my w niej żyjemy.
Praojców duchy wiodą nas do chwały,
Pękną łańcuchy, wzięci Orzeł biały.
Wypędźmy naprzód mądrali, co nam mącą głowy,
Bo od Prusów i Moskali gorszy wróg domowy.
Kto zgodę radzi i układy z wrogiem,
Ten nas prowadzi z szatanem, nie z Bogiem.
Kto ludzkość, jak za Noego, w dzikim stanie woli,
Nie wart chleba powszedniego z narodowej roli.
Kto cudzych bogów czci modłami swemi,
I wspiera wrogów, precz z ojczystej ziemi!
Gdzie Odra, gdzie Dniestr i Dźwina, gdzie Karpaty śliczne,
Tam nasza je ina rodzina, tam kopce graniczne.
Precz z traktami Prusów i Moskali!
My mogiłami granice sypali.
Wśród wyrodnych ludu synów precz z Judaszów zgrają,
Co naszych braci Rusinów carowi sprzedają.
Choć chce ich zguby zdrajców moc dyabelska,
Strzegą Ruś śluby i Unia Lubelska.
Bóg nas złączył, Ruś i Litwa: to Polski siostrzyce,
Jeden duch, jedna modlitwa, choć troiste lice.
Prawa, swoboda każdej się dostanie
I wieczna zgoda z nami pozostanie.
Spólne siły nam wystarczą na wojnę z szatanem.
Jedność będzie naszą tarczą, a Pan Bóg hetmanem.
Do walki spiżem, kosami i bronią;
Do wodzów z Krzyżem, Orłem i Pogonią.
Nim nasze ręce żelazem wrogom się odpłacą,
Dzisiaj walczmy zawsze razem: cnotą, prawdą, pracą.
Wtem nasza chwała! Już jaśnieje zorza.
Wstanie Polska cała od morza do morza!
wybrane publikacje:
1848 - Wymarzony kochanek, Wilno
1858 – Demokraci i arystokraci, Poznań
1862 - Cierpliwość czy rewolucja, Paryż
1862 - Podole, Wołyń i Ukraina. Prawa korony polskiej do tych krajów, Lwów
1867 - La decadence de l’Europe Paryż
1870 - Mało znany poeta, Kraków
1872 - Eintracht, Friede, Fortschritt. Die Wunden Europas, Poznań
1873 - Pol i jego pisma, Krakó1)
1875 - W Tatrach, wiersz do Seweryna Goszczyńskiego
1876 - Ameryka i Europa. Studium historyczne i finansowe z krytycznym na sprawy polskie poglądem
1877 – chorał Do pracy
1881 - Rękopis z przyszłego wieku. Fantazya społeczna z r. 1881, Kraków
1882 - O grobowcu Bolesława Śmiałego, Kraków
1882 - Znaczenie dziejów Polski i walki o niepodległość
1888–1884 – z. 1 – 4, Obrona spotwarzonego narodu, Kraków
1894–1895 – z. 1 – 8, Pisma
kalendarium
1841-1845 – studiował na uniwersytecie kijowskim
1852-1853 – wraz z Antonim Pietkiewiczem (pseudonim Adam Pług) planował wydawanie pism „Nowa Rodzina” i „Podolanin”, cenzura nie zezwoliła
1852-1859 – zaprzyjaźnił się z mieszkającym w pobliżu Apollonem Korzeniowskim
1854-1855 – wraz z Apollonem Korzeniowskim i młodymi patriotami zawiązał spisek mający na celu wzniecenie powstania antyrosyjskiego na Ukrainie
1857/1858 – wyjechał do Paryża
1862 – przebywał w Paryżu
1863 – na polecenie Rządu Narodowego tworzył organizację „czerwonych” na Podolu
1863 – wziął czyny udział w powstaniu
1864 VII - zbiegł wraz z chorą na płuca żoną do Montreux w Szwajcarii
1864–1867 – przebywał na emigracji we Francji
1867 – członek Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu
1867 – zarządca fundacji raperswilskiej
1868 – wiosną zamieszkał w Krakowie
1868-1870 – prowadził wykłady w szkole Adriana Baranieckiego (Wyższe Kursy dla Kobiet)
1869 – wszedł do redakcji dziennika „Kraj”
1869 – członek Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
1870 – zabiegał o uzyskanie habilitacji na UJ, jego wniosek został zablokowany przez między innymi Józefa Szujskiego
1871 IX – wraz z synem osiadł w Dreźnie
1872 – po przekształceniu Towarzystwa w AU został jej członkiem nadzwyczajnym
1873 – odwiedził Kraków i Lwów, bez sukcesu próbował stworzyć nowe czasopismo polityczne „Dzień”
1877-1878 – przebywał w Grazu
1881 – wziął udział w Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Wenecji
1881 – pod koniec roku osiadł na stałe w Krakowie
1884 – wygłosił na Uniwersytecie w Bolonii cykl odczytów Słowiańska sprawa
1892 – obchodził jubileusz trzydziestolecia pracy pisarskiej
źródła:
Maria Dynowska, Buszczyński Stefan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 3, Kraków 1937, reprint Kraków 1989
Henryk Markiewicz, Pozytywizm, Warszawa 2008
K.K. Daszyk, Strażnik romantycznej tradycji. Rzecz o Stefanie Buszczyńskim, Kraków 2001
M. Czerwińska, Życiorys Stefana Buszczyńskiego, Kraków 1894