Kazimiera Bujwidowa

(16 października 1867 Warszawa – 8 października 1932 Kraków)

działaczka społeczna, publicystka, feministka i ateistka 

rodzina

pochodziła ze środowiska drobnej szlachty litewskiej

była nieślubnym dzieckiem Kazimierza Klimontowicza (nosiła jego nazwisko i była przez niego wspierana finansowo), i Ludwiki ze Szczęśniewskich 

Kazimiera Bujwidowa źródło: NAC

żona Odona Feliksa Kazimierza Bujwida 

           dzieci: Zofia (1890 VI 17 Warszawa – 1962 XII 8 Kraków), działała na rzecz unowocześnienia programów szkolnych, publicystka „Krytyki”, mąż Włodzimierz Mostowski; Helena (1897–1980), lekarz weterynarii, działaczka niepodległościowa w czasie I wojny światowej, pierwsza Polka mianowana oficerem Wojska Polskiego w 1918 roku, mąż Jurgielewicz; Kazimiera Anna, mąż Kazimierz Stefan Rouppert (1885 Warszawa – 1963 Londyn); Jadwiga, mąż Demel; Jan (1899–1984), walczył w Legionach Polskich, absolwent studiów rolniczych, w czasie okupacji hitlerowskiej major Armii Krajowej, po wojnie pierwszy dyrektor Instytutu Zootechniki w Balicach; Stanisław (1895-1951), porucznik kawalerii Wojska Polskiego, inżynier, odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych

biogram

           Po śmierci matki opiekę nad nią przejęła siostra ojca Karolina Petronela Klimontowicz, uczestniczka powstania styczniowego. Po ukończeniu prywatnej pensji Justyny Budzińskiej, wobec braku zgody ciotki Petroneli nie wyjechała na studia do Genewy (studia w zaborze rosyjskim czy austriackim nie były dostępne dla kobiet), mimo iż ojciec gotów był finansować dwa lata edukacji ze zgromadzonego posagu. Zdała egzamin na nauczycielkę domową, zapisała się na kursy krawiectwa i jednocześnie słuchała wykładów na tajnym Uniwersytecie Latającym, zwanym babskim, gdyż studiowały na nim kobiety.

            Poślubiła bakteriologa i działacza społecznego Odona Bujwida, została jego najbliższą współpracownicą i asystentką w działalności naukowej i pracy zawodowej. Gdy mąż objął katedrę bakteriologii i higieny na UJ przenieśli się do Krakowa.

           Zajmowała się administracją założonego przez męża Zakładu Produkcji Surowic i Szczepionek oraz intensywnie uczestniczyła w ruchu społeczno-oświatowym oraz inicjatywach feministycznych. Działała w Towarzystwie Szkół Ludowych w Krakowie, gdzie zetknęła się z Marią Siedlecką i Marią Turzymą-Wiśniewską. Wspólnie zajmowały się między innymi walką z analfabetyzmem dorosłych, upowszechnianiem oświaty, zakładaniem bezpłatnych wypożyczalni książek, wygłaszaniem odczytów, zbierały pieniądze na szkołę w Białej i gimnazjum w Cieszynie. Weszła w skład Stowarzyszenia Pomocy Naukowej dla Polek im. Kraszewskiego, którego celem było udzielanie pomocy materialnej studentkom na uniwersytetach zagranicznych. Dzięki jej inicjatywie Stowarzyszenie zaczęło rozdawać większą ilość stypendiów oraz wpływać na posłów polskich w Wiedniu w celu zjednania ich do idei wykształcenia kobiet.

           Była współorganizatorką i prezeską krakowskiej Czytelni dla Kobiet oraz członkinią zarządu Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza, instytucji działającej na rzecz podnoszenia poziomu oświaty powszechnej. Współpracowała z redagowanym przez Marię Turzymę feministycznym czasopismem „Nowe Słowo”, publikowała także artykuły w „Nowej Reformie”, „Krytyce”, „Nowych Torach”, „Sterze”. Wydała również liczne broszury. Reprezentowała Komitet Polski w I Austriackim Zjeździe Kobiet w Sprawie Praw Wyborczych, który odbył się w Wiedniu. Wraz z Marią Dulębianką była członkinią Delegacji Zjazdu, która została nawet przyjęta przez premiera, jednakże postulat równego, powszechnego, tajnego, bezpośredniego, czynnego i biernego prawa wyborczego nie uzyskał poparcia.

           Jako wybitna działaczka oświatowa, walcząca o równouprawnienie w dostępie do wykształcenia brała również udział w II Polskim Kongresie Pedagogicznym (w sekcji wychowania dziewcząt). Podczas I wojny światowej wraz z mężem i najstarszą córką, lekarką, założyła szpital dla rannych żołnierzy Legionów Polskich. Po pierwszej wojnie światowej wycofała się z działalności społecznej i politycznej, kierowała utworzonym przez męża zakładem wytwarzania surowic leczniczych oraz szczepionek zapobiegawczych, który prowadziła aż do śmierci.

           Pochowana na cmentarzu Rakowickim.

Jak pisał w jednym z listów jej mąż Odon Bujwid:

           Siedzę teraz z myślami o niedawnej przeszłości, która bezpowrotnie minęła. Przychodzi mi na myśl ta maleńka dziewczynka, którą jako uczniak gimnazjalny […] miałem uczyć czytać i pisać po rosyjsku, aby przygotować na pensję p. Budzińskiej, którą niebawem ukończy jako najzdolniejsza uczennica. Nie spodziewa się ona, że za lat kilkanaście pojedzie z tym uczniakiem do Krakowa już jako profesorowa uniwersytetu i jedna z kierowniczek postępowego ruchu kobiecego w Polsce. Nie przypuszcza, że otoczona zostanie taką niechęcią przeciwniczek i przeciwników ruchu liberalnego i wolnomyślicielskiego w tym świętym mieście. […] Nie wie, że będzie współzałożycielką I Gimnazjum Żeńskiego w Krakowie dla kobiet pragnących uzyskać wyższe wykształcenie. I będzie przed śmiercią żałowała, że tak mało zostaje z jej działalności. A dr Hulewicz poświęcił jej obszerną biografię jako przodowniczce ruchu kobiecego, wespół z kilkoma innymi wybitnymi niewiastami niosącymi pochodnię wolnej myśli. Cieszyłaby się teraz, widząc, że jednak jej wielka praca wydała owoce

wybrane publikacje:

1894 - Najpotrzebniejsze wiadomości o cholerze. Najprostszy sposób ustrzeżenia się jej oraz wskazówki ratowania i pielęgnowania chorych

1903 – pod jej redakcją ukazała się praca zbiorowa feministek polskich Głos kobiet w kwestii kobiecej

1903 - Domy ludowe

1903 - Prawa nauczycielek

1905 - Reforma wychowania i ochrona dziecka

1909 - Czy kobieta powinna mieć te same prawa co mężczyzna

1910 - U źródeł kwestii kobiecej

1913 - O postępowym i niepostępowym ruchu kobiecym w Galicji

1919 I - Deklaracja programowa kobiet wobec nadchodzących wyborów do Sejmu Ustawodawczego

kalendarium

1886 – w katedrze św. Jana w Warszawie poślubiła Odo Bujwida

1891 – za jej namową Jan Karłowicz na zjeździe przyrodników i lekarzy, postawił wniosek o umożliwienie Polkom studiów na uniwersytetach w Krakowie i Lwowie

1893 – wraz z rodziną przeniosła się do Krakowa

1893 – rozpoczęła działalność w Towarzystwie Szkół Ludowych w Krakowie

1894 – na kongresie pedagogów polskich we Lwowie wygłosiła odczyt, który w dużej mierze wpłynął na decyzję o poparcie wniosku o dopuszczenie kobiet na wyższe uczelnie

1894 – inicjatorka akcji składania indywidualnych i zbiorowych podań kobiet do galicyjskich uczelni o prawo do studiów

1895 – weszła w skład Stowarzyszenia Pomocy Naukowej dla Polek im. Kraszewskiego

1896–1906 – pełniła funkcję prezesa Towarzystwa Gimnazjalnej Szkoły Żeńskiej

1896 – przewodniczyła delegacji kobiet do Galicyjskiego Sejmu Krajowego we Lwowie w sprawie równouprawnienia kobiet w wyborach samorządowych

1899–1901 – członkini Zarządu Głównego Towarzystwa Szkół Ludowych

1902–1907 – współredaktorka czasopisma „Nowe Słowo”

1903 – w Krakowie współtworzyła, działającą przy Czytelni dla Kobiet, Sekcję dla Obrony Praw Kobiet i została jej pierwszą przewodniczącą

1903–1904, 1907, 1911 – na łamach pisma kulturalnego „Krytyka” prowadziła stałą rubrykę „Przegląd ruchu kobiecego”

1904 – współautorka petycji do Sejmu Krajowego we Lwowie w sprawie równouprawnienia kobiet na uniwersytetach

1906–1908 – brała czynny udział w akcjach przedwyborczych i wiecach feministycznych, żądając równouprawnienia kobiet w wyborach do władz samorządowych i do Galicyjskiego Sejmu Krajowego

1907–1911 – współpracowała z czasopismem „Ster”

1908 – włączyła się do kampanii przedwyborczej Marii Dulębianki – pierwszej kobiety kandydującej do Galicyjskiego Sejmu Krajowego

1909 – rozpoczęła działać w Komitecie Równouprawnienia Kobiet w Krakowie, współpracującym z Międzynarodowym Kongresem Ligi Wyborczych Praw Kobiet w Londynie

1909 – brała udział w II Polskim Kongresie Pedagogicznym

1910 – brała udział w Kongresie Spraw Kobiecych w Paryżu, jako przedstawicielka kobiet z Galicji

1910 – współautorka petycji do Rady Państwa w Wiedniu w sprawie równouprawnienia kobiet na uniwersytetach

1912 – reprezentowała Komitet Polski na I Austriackim Zjeździe Kobiet w Sprawie Praw Wyborczych, który odbył się w Wiedniu

1913 – wspierała powstanie Wyborczego Komitetu Kobiet w Galicji

1918 – objęła kierownictwo utworzonej przez męża Wytwórni Surowic Leczniczych i Szczepionek Zapobiegawczych

2021 XII 1 – Rada Miasta Krakowa zdecydowała o ustanowieniu Nagrody im. Kazimiery Bujwidowej, która ma być wyróżnieniem dla kobiet, które podejmują innowacyjne inicjatywy, działają na rzecz wzmacniania innych kobiet, angażują się w poprawę życia lokalnych społeczności i są inspiracją dla młodego pokolenia dziewcząt i chłopców

źródła:

Jan Hulewicz: Bujwidowa Kazimiera [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, reprint Kraków 1989

Katarzyna Dormus, Kazimiera Bujwidowa 1867-1932. Życie i działalność-społeczno-oświatowa, Kraków 2002