Janusz Marja Brzeski
(17 lutego 1907 Warszawa – 1 października 1957 Kraków)
artysta plastyk, fotografik, reżyser filmów eksperymentalnych, krytyk filmowy
rodzina
syn Henryka Antoniego (1873 VI 3 – 1939 XI) i Janiny Wandy Daszewskiej z Pniew herbu Mścigniew (1889 X 5 – 1931 IX 10)
biogram
Po studiach w Poznańskiej Szkole Sztuk Zdobniczych u Jana Jerzego Woronieckiego, wyjechał do Paryża, gdzie pracował w agencjach graficznych oraz dla znanego tygodnika „Vu”. Asystował przy produkcji filmów wytwórni „Paramount”. W Paryżu powstało wiele jego fotografii i kolaży, tam też zapoznał się z surrealizmem.
Po powrocie do kraju zamieszkał w Krakowie, został grafikiem w tygodnikach „As” i „Tajny detektyw”, wydawanych przez koncern „Ilustrowany Kurier Codzienny”. Wykonywał nowoczesne fotografie wykazujące wpływy "nowej fotografii" przede wszystkim konstruktywizmu i "nowej rzeczowości". Stosował fotomontaż negatywowy.
Był współzałożycielem i członkiem Studia Polskiej Awangardy Filmowej (SPAF), zrealizował dwa obecnie niezachowane filmy: Przekroje i Beton z udziałem Neli Nelińskiej i Kazimierza Podsadeckiego. W "Kurierze Literacko-Naukowym" - dodatku do "Ilustrowanego Kuriera Codziennego" zamieścił cykl fotomontaży Narodziny robota, w których połączył erotyzm z groteską.
Po II wojnie światowej współpracował z czasopismami (w „Przekroju” – był głównym grafikiem pisma, „Panoramą Śląską”) i wydawnictwami krakowskimi, w których zajmował się oprawą graficzną. Jego twórczość jest przykładem wykorzystania osiągnięć awangardowych do komercyjnych wydawnictw prasowych nastawionych na sensacyjność, połączeniem zagadnień sztuki wysokiej z niską.
Za „Wielka encyklopedia ...”:
Jego mało znana twórczość malarska (akwarele, oleje, gwasze), obejmująca portrety, sceny z paryskich dansingów i kawiarń, pejzaże, widoki architektury, odznacza się swoistą lekkością, jakby frywolnością, wynikającą z zastosowania delikatnej kreski, żywej kolorystyki, oszczędnej kompozycji, nierzadko wprowadzania w kadr „unoszących się obiektów.
Jego prace mają w swoich zbiorach: Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzea Narodowe w Warszawie, Krakowie i Szczecinie, placówki muzealne Gdańska i Gdyni, Sandomierza, Chorzowa, Bytomia. Znajdują się w zbiorach prac przechowywanych przez Muzeum Karykatury oraz Muzeum Literatury w Warszawie. Krakowianie mogą je też zobaczyć przy Floriańskiej, w Space Galery.
Pochowany na cmentarzu Rakowickim
Za Ewa Pawlik, Jezus Maria, Brzeski:
Ludwik Jerzy Kern pisał o nim: „Brzeski był wielkoświatowcem. Ironiczny, zgryźliwy, pikantny. Był jedynym w redakcji człowiekiem, który przed wojną mieszkał za granicą i otarł się o tamtejsze sfery artystyczne. A że był z niego kawał pozera, potrafił to sprzedać”. Ubierał się niezwykle wytwornie, co wyróżniało go na tle panującej w powojennej Polsce szarzyzny. Zawsze barwny, elegancki, nieco ekscentryczny. Cieszył się ogromnym powodzeniem wśród pań. Uważał, że robienie filmów awangardowych zdecydowanie zwiększało jego atrakcyjność w ich oczach.
[...]
Jerzy Waldorff wspomina Brzeskiego tak: „»Przekrój« miał to do siebie, że grupował znakomitych moczymordów. A na ich czele zdecydowanie stał Jezus Maria. Nigdy nie było wiadomo, co wymyśli. A z nim było tak: myśmy przychodzili do redakcji o dziesiątej rano i pracowaliśmy nad numerem. Około trzeciej pojawiał się Brzeski i tak jakoś apetycznie mlaskał językiem i mówił »Czas byłoby na jakąś małą przekąseczkę tu na rogu…«”.
Chodziło o knajpę „U Sokoła” – na wprost hali krakowskiego „Sokoła”. Z reguły wszyscy redaktorzy zgadzali się, by wyjść „na jednego”. Ten jeden kończył się kolejnego dnia nad ranem. Ale już punktualnie o dziesiątej większość zespołu znów pracowała nad następnym numerem pisma. Około trzeciej w drzwiach pojawiał się Jezus Maria i mówił: „Słuchajcie, jesteśmy dziś nieco zmęczeni, chodźmy odpocząć na chwilę. Dziś proponuję »U Sokoła«”. I redakcja posłusznie maszerowała do wskazanego lokalu. Odpoczywanie trwało niekiedy nawet trzy dni. Zarówno Kern, jak i Waldorff wspominają, że początki „Przekroju” to czas permanentnego braku snu.
wybrane prace:
1930 – w Paryżu teka „Seks” (fotokolaże i kolaże) zainspirowana poglądami Zygmunta Freuda
1931 – film Przekroje
1933 I 17 – tekst Rozwój fotografii a film współczesny
1933 – film Beton
1934 I 1 – cykl fotomontaży Narodziny robota
1935 – fotomontaże Biegacz
kalendarium
1925 – w czasie studiów wyjechał na stypendium do Włoch i Francji
1928 – uzyskał absolutorium w Poznańskiej Szkole Sztuk Zdobniczych
1928/1929 – pracował w Biurze Wystawowym Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu
1929–1930 – pracował w Paryżu
1930 – zamieszkał w Krakowie
1930 – pod wpływem Man Raya stworzył serię abstrakcyjnych fotogramów
1931 – wraz z Kazimierzem Podsadeckim zorganizował w Krakowie najważniejszą manifestację awangardy fotograficzno-filmowej – „Pierwszą wystawę fotografii modernistycznej
1932 - założył Studio Polskiej Awangardy Filmowej (SPAF) (działało tylko do 1934 roku)
1933 – został członkiem kolorystycznej grupy „Jednoróg”
1935 IV 28 – w Pałacu Sztuki otwarto wystawę artystów krakowskich: S. Jakubowskiego, S. Żurawskiego i J. M. Brzeskiego
1935 – przebywał w Belgii i Holandii
1945-1951 – naczelny grafik tygodnika „Przekrój” i „Panorama”
1948 – wyjechał do Belgii i Francji
1951 – rozpoczął współpracę z „Czytelnikiem” i innymi wydawnictwami warszawskimi
źródła:
Wielka encyklopedia malarstwa polskiego, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 2011
Czesław Brzoza, Kraków między wojnami, Kraków 1998
https://culture.pl/pl/tworca/janusz-maria-brzeski [dostęp 2018-03-27]
https://culture.pl/pl/dzielo/janusz-maria-brzeski-dwie-cywilizacje [dostęp 2018-03-27]