Michał Piotr Boym
po chińsku Pu Mi-ko Cze-jϋen
(7 listopada 1614 Lwów – 22 sierpnia 1659 Kwangsi, Chiny)
lekarz, przyrodnik, misjonarz, jezuita
rodzina
pochodził z rodziny przybyłej z Węgier wraz ze Stefanem Batorym i osiadłej we Lwowie
syn Pawła (1581-1641), doktora medycyny, rajcy, wójta lwowskiego oraz lekarza Zygmunta III, i Doroty z domu Barcz
miał czterech braci i trzy siostry
jako nastolatek zachorował poważnie i miał złożyć śluby, że uda się na misje na Daleki Wschód, jeśli tylko powróci do zdrowia
biogram
Wstąpił do zakonu jezuitów w Krakowie, odbył w Krakowie studia, przebywał w domach zakonnych Kalisza, Sandomierza i Jarosławia przygotowując się do pracy misyjnej na Dalekim Wschodzie. Po przyjęciu święceń kapłańskich wyjechał do Rzymu, gdzie uzyskał błogosławieństwo papieża Urbana VIII i zgodę na wyjazd.
Dotarł do Lizbony skąd odpłynął wraz z 10 księżmi i kilku klerykami do Makau. Droga prowadziła wokół Afryki i przez portugalskie Goa w Indiach. Owocem tej podróży było studium zatytułowane Cafraria, w którym zawarł liczne informacje o krajach Afryki Wschodniej, a zwłaszcza o Mozambiku ze szczególnym uwzględnieniem botaniki i szeroko pojętej medycyny.
Początkowo, ucząc się jednocześnie języka chińskiego, wykładał w kolegium jezuickim w Makau. Później prowadził pracę misyjną na wyspie Hajnan, którą jako pierwszy Europejczyk dokładnie opisał. Po jej zajęciu przez Mandżurów pełnił posługę w Tonkinie. Został wysłany na dwór cesarza Yongli, władcy z Południowej dynastii Ming. W tym czasie Chiny przeżywały kryzys, dynastia Ming kontrolowała już tylko część południa kraju. Władcy z mandżurskiej dynastii Qing zmierzali do opanowania całych Chin. Ponieważ praktycznie cała rodzina cesarska, łącznie z małym synem władcy Konstantynem, przyjęła chrzest, na dworze Yongli pojawiła się promowana przez jezuitów, koncepcja uzyskania wsparcia u władców Zachodu dla chrześcijańskiego dworu Południowych Mingów.
Michał Boym pojawił się w momencie, gdy poszukiwano odpowiedniej osoby do przedstawienia sytuacji w kraju. Prawdopodobnie posłem miał być ochrzczony kanclerz Achilles Pang, jednak ze względu niespokojną sytuację w kraju misja została powierzona lwowskiemu jezuicie. Zaopatrzony w listy Achillesa Panga do papieża Innocentego X, generała jezuitów Franciszka Piccolominiego, kardynała de Lugo, doży Wenecji, signiorii weneckiej i króla Portugalii oraz od cesarzowej Heleny do papieża, wyruszył Boym do Europy. Przydano mu 2 zaufanych cesarskich, z których jeden, nie wytrzymując trudów podróży, dotarł tylko do Makau, a drugi, oficer cesarski Zheng (nazwany w Europie Andrzejem Sin), towarzyszył mu podczas całej misji. Gdy dotarli do Goa w Indiach, okazało się, że Portugalczycy uznali już sprawę Yongli za straconą i nie chcą psuć sobie stosunków z mandżurskimi zwycięzcami. Na dodatek do Goa przybył jednocześnie z Europy nowy prowincjał jezuitów przeciwny angażowaniu się zakonu w sprawy chińskiej polityki.
Boym został pojmany przez portugalskiego wicekróla, który wysłał w jego sprawie memorandum do Lizbony. Posłowi udało się wydostać spod portugalskiej kurateli, jednak podróż statkiem nie wchodziła w rachubę, gdyż komunikacja morska była kontrolowana przez Portugalczyków. W dalszą podróż udał się więc pieszo niezbadanym szlakiem, unikając jednocześnie rozsianych na wybrzeżu portugalskich placówek. Przez Golkondę (Hajdarabad), Surat, Bandar-e Abbas (na wybrzeżu cieśniny Ormuz), Sziraz dotarł do stolicy Persji Isfahanu, następnie przez Tebriz, Erzerum udał się do Trapezuntu nad Morzem Czarnym i stąd statkiem do Izmiru. W Izmirze ujawnił, że jest posłem cesarza Chin i weneckim statkiem dotarł do Wenecji. Podróżował w stroju chińskiego mandaryna, prawdopodobnie dlatego, że jezuici mieli zakaz wstępu do Wenecji. Opisał po łacinie tę podróż oraz cesarstwo chińskie w Brevis Sinarum Imperii descriptio
Doża Wenecji nie chciał go przyjąć, gdyż Wenecja starała się utrzymać neutralność w chińskim konflikcie. Audiencję uzyskał dopiero dzięki wstawiennictwu ambasadora Francji. Poparcie Francji wywołało negatywną reakcję Innocentego X, wspierającego przeciwników Francuzów. Nowy generał zakonu jezuitów, Gosvinus Nickiel miał Boymowi za złe angażowanie zakonu w chińskie konflikty mogące utrudnić działalność misyjną. Zaczęto podważać nawet prawdziwość jego poselstwa. Sytuacja zmieniła się dopiero po wyborze nowego papieża, Aleksandra VII, który przyjął Boyma po 3 latach starań o audiencję. Udało mu się uzyskać przychylność papieża dla dynastii Ming, jednak realnej pomocy upadającej dynastii papiestwo nie mogło udzielić, dlatego też listy papieskie zawierały jedynie słowa otuchy i dyplomatyczne ogólniki. Boym udał się z Rzymu do Lizbony. Tam uzyskał, dzięki poparciu papieża, bardziej konkretne obietnice pomocy zbrojnej od króla Jana IV.
Boym wyruszył w trudną podróż powrotną do Chin. Z towarzyszących mu ośmiu nowych misjonarzy jezuitów, podróż przeżyło tylko czterech. Po przybyciu do Goa w Indiach okazało się, że sytuacja Yongli w Chinach jest już tragiczna. Portugalczycy, pomimo poparcia lizbońskiego władcy, nie chcieli wpuścić Boyma do Makau, bojąc się całkowitego zepsucia i tak trudnych stosunków handlowych ze zwycięskimi Mandżurami. Chcąc wypełnić swą misję, lwowianin udał się lądem do Ayutthayi, ówczesnej stolicy Syjamu. Kontynuując swą odyseję, pirackim statkiem przedostał się do północnego Wietnamu. W Hanoi próbował znaleźć przewodników mogących przeprowadzić go do chińskiej prowincji Junnan, gdzie prawdopodobnie resztkami sił bronił się cesarz Yongli. Nie udało mu się jednak znaleźć nikogo do pomocy i, pomimo perswazji pełniących w Hanoi misję jezuitów, zdecydował się na podróż w głąb Chin tylko z towarzyszącym mu podczas 9-letniej podróży Zhengiem, jednak wyczerpany trudami wieloletniej wędrówki zmarł w chińskiej prowincji Kuangsi.
Został pochowany przez Zhenga w nieznanym miejscu i na jego mogile postawił drewniany krzyż. Było to w pobliżu ważnej drogi. Niestety były to czasy niespokojne, wojenne, Mandżurowie walczyli z Yongli i krzyż nie miał szans na to, aby pozostać, miejsce spoczynku Michała Boyma pozostaje więc nieznane.
Jest autorem pierwszego w Europie dzieła o roślinności Dalekiego Wschodu - Flora Sinensis oraz kilku popularnych rozpraw o Chinach. Opracował 18-kartonowy atlas i kilka map Chin. Dokonał ponadto wielu przekładów z języka chińskiego na łaciński (głównie z zakresu medycyny chińskiej). Przetłumaczył źródło do chrześcijaństwa starochińskiego Kamień z Singanfu, pisał wiersze po chińsku. Wiele jego rękopisów zaginęło.
wybrane prace:
1656 – Flora Chin (Flora sinensis)
1661 - Mappa Imperii Sinensis
kalendarium
1631 - wstąpił do zakonu jezuitów w Krakowie
1641 - przyjął święcenia kapłańskie
1643 - wyjechał do Chin
1644 – przybył do Makau
1645–1647 – prowadził działalność misyjną w Chinach
1647 – znalazł się w Tonkinie
1648–1649 – zwiedził środkowe Chiny
1649 – wysłany na dwór ostatniego cesarza z dynastii Ming, przychylnego katolicyzmowi
1651 – poseł Mingów do Rzymu z prośbą o pomoc
1652 – dostał się do Wenecji
1655 XII 18 – po 3 latach czekania dostał się na audiencję do papieża
1656 – udał się przez oceany do Goa, a potem przez Syjam do południowych Chin
źródła:
E. Kajdański, Michał Boym ostatni wysłannik dynastii Ming, Warszawa 1988
Jan KrzyszkowskiT.J: Boym Michał [w:] Polski słownik biograficzny, t.2, Kraków 1936, reprint Kraków 1989