Maksymilian Michał Borwicz 

Maksymilian Boruchowicz

pseudonimy: Ilian, Zygmunt,

(11 października 1911 Kraków – 31 sierpnia Paryż)

poeta, prozaik, krytyk literacki, socjolog 

rodzina

pochodzenia żydowskiego

biogram

           Po ukończeniu gimnazjum studiował polonistykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przez wiele lat był kierownikiem działu „Wśród poetów” w krakowskim syjonistycznym „Nowym Dzienniku”. Współpracował z wieloma pismami, między innymi z lwowskimi „Sygnałami”, współredagował pismo „Albo Albo”. Debiutował na łamach prasy pod oryginalnym nazwiskiem jako krytyk literacki. Był członkiem PPS. Po wybuchu II wojny światowej przebywał we Lwowie. Został więźniem (pseudonim „Ilian”) obozu janowskiego we Lwowie, z którego udało mu się uciec z obozu dzięki pomocy przyjaciół z PPS działających w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”. Po ucieczce z obozu działał w partyzantce pod pseudonimem „Zygmunt”, był komendantem oddziałów bojowych PPS w powiatach miechowskim i pińczowskim.

           Po wojnie został kierownikiem Wojewódzkiej Żydowskiej Komisji Historycznej w Krakowie i wicedyrektorem Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej oraz współredaktorem jej wydawnictw. Występował jako ekspert w procesach przeciwko hitlerowskim zbrodniarzom wojennym. To on był jednym z tych, którzy odnaleźli ukryte na terenie dawnego getta warszawskiego archiwum Ringelbluma. Jednym z efektów jego ówczesnej działalności była nieduża książeczka, do której słowo wstępne napisała Zofia Nałkowska, pt. Organizowanie wściekłości. Niewielu o tej broszurze słyszało, a powinna to być lektura obowiązkowa każdego badacza Zagłady. Ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

           Wyjechał do Francji, zamieszkał w Paryżu. Pracował w różnych instytucjach badawczych i uniwersyteckich, między innymi w Comité d`Histoire de la ll Guerre Mondiale oraz w Centre National de Recherches Scienifiques. Współpracował z Centrum Studiów Historycznych przy Związku Żydów Polskich we Francji, publikował w czasopismach takich jak „L’Arche”, „Les Nouveaux cahiers”, „Evidences”, „Kultura”, „Zeszyty Historyczne”, „Esprit”. Uzyskał stopień doktora z dziedziny socjologii na Sorbonie, promotorem jego pracy doktorskiej był Georges Gurvitch.

           Poza książkami ogłosił wiele prac historycznych we francuskich periodykach; często zabierał głos we francuskim radiu i telewizji, wykładał i reprezentował Francję na kongresach historyków. Był doradcą historycznym w filmach dotyczących okupacji hitlerowskiej. Był autorem kilkudziesięciu książek, głównie na temat okupacyjnych losów Żydów, jego teksty pojawiały się w antologiach i opracowaniach. Pisał w języku polskim, jidisz i francuskim.

           Zmarł w Paryżu, jest pochowany w kibucu Cabri w Galilei. Jego zbiory i dorobek znajdują się w Yad Vashem.

wybrane prace:

1937 - Brzozowski i Malraux (szkic, Lwów)

1937 - Fizjologia rozpaczy i nihilizmu (rozważania, Kraków)

1938 - Miłość i rasa (powieść, Kraków)

1946 - Uniwersytet zbirów. Rzecz o obozie Janowskim we Lwowie 1941–1944 (wspomnienia, Kraków)

1946 - Literatura w obozie (szkice, Kraków)

1946 - Ze śmiercią na ty (poezje, Warszawa)

1947 – Organizowanie wściekłości

1954, 1973 - Écrits des condamnés à mort sous l’occupation nazie 1939–1945 (Paris: PUF; Paryż: Gallimard)

1955 - Aryan Papers. Buenos Aires: tom 1-3

1957 - 1000 ans de vie juive en Pologne (Association des Juifs Polonais en France. Centre d’Etudes Historique, Paryż)

1969 - Vies interdites. Paris, Casterman

1974 - L’Insurrection du ghetto de Varsovie (Paryż: Gallimard)

1980 - Ludzie, książki, spory. Paryż: Księgarnia polska w Paryżu

1984 - Le cas de Marek Halter: jusqu’où est-il tolérable d’aller trop loin? Paris: Impr. IMPO

Spod szubienicy w teren (wspomnienia)

kalendarium

1933-1935 – członek Komitetu Centralnego Poalej-Syjon w Krakowie

1934 - debiutował na łamach prasy jako krytyk literacki

1936 – ukończył polonistykę na UJ

1937-1938 – współredagował pismo „Albo Albo”

1939 – delegat Poalej-Syjon na kongresie Syjonistycznym w Genewie

1939–1942 - przebywał we Lwowie

1942-1943 – więzień obozu janowskiego we Lwowie

1943 IX – uciekł z obozu

1943 X - na jego prośbę przyjaciele wydostali z obozu także 12-letnią osieroconą Jankę Hescheles

1945–1947 – kierownik Wojewódzkiej Żydowskiej Komisji Historycznej w Krakowie

1947 - zamieszkał w Paryżu

1953 - uzyskał stopień doktora

źródła:

Lesław Bartelski: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991. Leksykon. Warszawa 1995

Michał Borwicz, Kultura Paryska [dostęp 2022-09-23]