Jan Antoni Blaton
(16 maja 1907 Sporysz koło Żywca – 17 maja 1948 Tatry)
fizyk teoretyk
rodzina
Jan Blaton
syn Stanisława, ślusarza, i Anny z Henslerów
25 października 1936 poślubił Mariannę Otylię Morawską
biogram
Po ukończeniu z odznaczeniem gimnazjum w Bielsku rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej, następnie kontynuował studia na Wydziale Ogólnym w dziedzinie fizyki. Został asystentem profesora Wojciecha Rubinowicza, jednak wkrótce skazano go na areszt za działalność w akademickim ruchu lewicowym „Życie” i usunięto z uczelni.
Został dyrektorem Państwowego Instytutu Meteorologicznego w Warszawie, zorganizował pierwszy w Polsce kursu meteorologii dynamicznej (z wykładowcami ze szkoły norweskiej). Ponieważ PIM należał wówczas do Ministerstwa Komunikacji, miał wolny bilet kolejowy na całą Europę. Wobec tego jeździł pierwszą klasą wagonu sypialnego do Monachium, do Sommerfelda na seminaria z fizyki, na dwa dni. Po odbyciu kary wrócił na uczelnię uzyskał magisterium, obronił doktorat na podstawie pracy o dyspersji światła w sąsiedztwie linii kwadrupolowych. Otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej i wyjechał do Monachium kontynuując studia u profesora Arnolda Sommerfelda w Monachium. Po przewrocie hitlerowskim przeniósł się do Zurychu.
Formalnie będąc docentem fizyki teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego, dojeżdżał na wykłady do Wilna i prowadził tam, jako jeden z pierwszych, wykłady z mechaniki kwantowej. Wspólnie z prof. H. Niewodniczańskim odkrył magnetyczne linie dipolowe. W okresie okupacji mieszkał w nadleśnictwie Jegiel, uczestniczył w tajnym nauczaniu w Warszawie.
Po wojnie dostał się do Lublina, gdzie współorganizował Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Objął katedrę fizyki ogólnej, a następnie fizyki teoretycznej. H. Niewodniczański ściągnął go do Krakowa, został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownikiem Zakładu Mechaniki Teoretycznej.
Podał teoretyczne uzasadnienie dla wzbronionego przejścia magnetycznego, dipolowego. Był wybitnym znawcą kinematyki relatywistycznej reakcji jądrowych. Opublikował również szereg prac z optyki.
Zginął tragicznie w Tatrach.
Pochowany na Cmentarzu Rakowickim (kwatera XXII a, rząd 1, grobowiec 3).
wybrane prace:
1930 - Über die Intensitäten der Multipollinien in der Balmerserie, Z. Phys., 61, 263
1930 - O natężeniu linij multipolowych w serii Balmera, Spraw. I Prace Polsk. Tow. Fiz., 5, 17,
1931 - Gibt es Doppelstreuung von Lichtquanten? Z. Phys., 69, 835
1931 - Über die Richtungsquantelung der Atome durch eine Lichtwelle, Bull. Int. Acad. Polonaise. Sci. Lett., Série A, 599
1932 - Über die Dispersion des Lichtes in der Umgebung von Quadrupollinien, Z. Phys., 74, 418
1932 - Die Quadrupolstrahlung (mit A. Rubinowicz), Erg. Exakt. Naturwiss., 11, 176
1934 - The Nature of the Forbidden Lines in the Pb I Spectrum (with H. Niewodniczański), Phys. Rev., 45, 64
1934 - O natężeniach linij dipolowych magnetycznych, Wilno
1934 - Über die Intensitäten magnetischer Dipollinien, Z. Phys., 89, 155
1935 - Quaternionen, Semivektoren und Spinoren, Z. Phys., 95, 337
1935 - Über die Dispersion des Lichtes in der Umgebung von Quadrupollinien, Z. Phys., 82, 684
1937 - Versuch einer Anwendungdes Fermat’schen Prinzips auf geophysikalische Wellenprobleme, Biul. Tow. Geofiz. W Warszawie, nr 14
1937 - Zur Theorie der Multipolstrahlung, Acta Phys. Polonica, 6, 256
1938 - Zur Kinematik und Dynamik nichtstationärer Luftströmungen, Biul. Tow. Geofiz. W Warszawie, nr 15
1950 - On a Geometrical Interpretation of Energy and Momentum Conservation in Atomic Collisions and Disintegration Processes, K. Danske Vidensk. Selsk. Mat.-fys. Medd., 24, No. 20
kalendarium
1925 – ukończył gimnazjum w Bielsku, rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej
1931 – uzyskał magisterium
1932 – otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej i obronił doktorat na podstawie pracy o dyspersji światła w sąsiedztwie linii kwadrupolowych
1933–1935 – asystent przy katedrze fizyki teoretycznej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
1933 – z H. Niewodniczańskim był współodkrywcą promieniowania dipolowego
1934 – habilitował się z fizyki teoretycznej
1935 – ogłosił pracę o kwaternionach, semiwektorach i spinorach
1936–1939 – pełnił funkcję dyrektora Państwowego Instytutu Meteorologicznego w Warszawie
1938 I 22 – wygłosił okolicznościowe przemówienie podczas uroczystego otwarcia Wysokogórskiego Obserwatorium Meteorologicznego na Kasprowym Wierchu
1944 X – przybył do Lublina, współorganizował UMCS
1944–1946 – profesor UMCS w Lublinie, objął Katedrę Fizyki Teoretycznej na Wydziale Przyrodniczym
1944 X 28 – na posiedzeniu Rady Wydziału Przyrodniczego został wybrany prodziekanem
1946 – profesor UJ
1947 – jesienią rozpoczął pracę w Instytucie Nielsa Bohra w Kopenhadze
1949 – odznaczony pośmiertnie Nagrodą Państwową
źródła:
Wojciech Rubinowicz: Ś.p. Jan Blaton, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, rok XLI – 1948
Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa 1939
Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków 2018
Z. Mikulski, Jan Blaton (1907-1948) – ostatni dyrektor Państwowego Instytutu Meteorologicznego – w 100 rocznicę urodzin, „Przegląd Geofizyczny” 2007, nr 52
W. Rubinowicz: Jan Blaton, „Acta Physica Polonica” 1950, nr 10