Fabian Adam Birkowski
(1566 Lwów – 9 grudnia 1636 Kraków)
kaznodzieja, dominikanin
rodzina
z rodziny mieszczańskiej
syn Tomasza, majstra kuśnierskiego, i Elżbiety, córki ławnika miejskiego
miał kilku braci, z których odznaczył się Szymon, mistrz sztuki lekarskiej, nauczyciel w akademii Zamoyskiej
biogram
Po odbyciu nauk początkowych udał się do Krakowa, gdzie studiował na wydziale atrium Akademii Krakowskiej, a po uzyskaniu bakalaureatu prowadził wykłady z literatury greckiej i rzymskiej, a także filozofii i wymowy. Wstąpił do zakonu dominikanów, uzupełniał studia teologiczne w Bolonii, a następnie wykładał teologię w krakowskim studium zakonnym oraz był kaznodzieją w kościele Św. Trójcy.
Został wezwany do Warszawy na stanowisko kaznodziei nadwornego (po P. Skardze) Zygmunta III i Władysława IV, brał udział w wyprawach wojennych (był w wyprawie wołoskiej, pod Chocimiem i w Moskwie) jako kaznodzieja obozowy. Przed bitwą intonował rycerstwu starożytną pieśń „Boga Rodzico”, nacierających krzyżem błogosławił, zagrzewał odwagą, umierającym spieszył z posługą religijną, a po zwycięstwie intonował „Te Deum”.
Pełnił funkcję przeora w konwencie krakowskim, był członkiem rady teologów przygotowującej zgodę z dysydentami.
Pozostawił kilkanaście tomów prozy kaznodziejskiej. Uprawiał pisarstwo w typie postylli (Kazania na niedziele i święta), wydawał kazania polemiczne (między innymi Exorbitancje ruskie). Jego talent pisarski wyraził się najpełniej w prozie kaznodziejskiej o charakterze okolicznościowym (Kazania obozowe o Bogarodzicy oraz w kazaniach pogrzebowych, między innymi na pogrzebie Skargi, J.K. Chodkiewicza, J. Zamoyskiego, Zygmunta III Wazy i innych). Głosił również kazania stanowe utrzymane w tonie satyryczno-rubasznym przyjmujące formę tzw. kazań kolędowych, nadto wygłaszał przemówienia polemiczne skierowane przeciw dysydentom, w których bronił jedności Kościoła.
W dziedzinie stylu i środków ekspresji odrzucał normy obowiązujące w okresie renesansu, lubował się w symbolice, alegorii, szokujących przenośniach i figurach, posługiwał się niekiedy anegdotą, fraszką, przypowieścią, obrazkami obyczajowymi. Często cytował klasyków greckich i łacińskich, wplątywał wątki mitologiczne, używał barwnego i plastycznego języka zaczerpniętego z mowy potocznej. Cała jego twórczość kaznodziejska przepojona jest duchem patriotycznym, domagał się niejednokrotnie poprawy warunków życia chłopów, gromił pychę, zarozumiałość, chciwość i zdzierstwo szlachty, nadużycia hetmanów, pułkowników, ale i prostych żołnierzy.
Jego kazania stanowią ważne świadectwo XVII-wiecznej mentalności i obyczajowości. Pisywał wiersze łacińskie i greckie oraz wydał grecki tekst listów św. Ignacego biskupa z krakowskiego rękopisu Epistolai.
Pochowany we wspólnych grobach zakonnych w klasztorze św. Trójcy w Krakowie.
wybrane wydania:
1592 - Pyrotheoria
1596 - Lacrymae in funere Annae Jagellonicae Reg. Pol. et. Lithuan
1597 - Epistoloi
1612 - Na pogrzebie ks. Piotra Skargi [...] kazanie
1613 - Jozue na kolędę dany
1613 - Na pogrzebie Zygmunta Srzedzińskiego, kawalera maltańskiego
1615 - Pamięć Bartłomieja Nowodworskiego
1620 - Kazania na niedziele i święta doroczne t. I-III
1621 - Podziękowanie za uspokojenie Korony i w. Ks. lit. z cesarzem tureckim
1622 - Orationes Ecclesiasticae
1623 – Kazania obozowe o Bogarodzicy
1623 - Kantymjr Basza porażony, albo zwycięstwo z Tatarami Stanisława Koniecpolskiego, hetmana polnego koronnego
1629 - Głos krwie bł. Jozaphata Kunczewica
1632 - O exorbitancjach kazania dwoje przeciwko heretykom
1633 - Exorbitance ruskie
zbiorowe wydanie dzieł obejmuje:
1849 - Kazań dziewięć z okoliczności publicznych, do których przydane kazanie na pogrzebie ks. P. Skargi Poznań
1856 - Kazań sześć Sanok
1858 - Kazania obozowe o Bogarodzicy [...] i inne kazania Kraków
1859 - Kazania przygodne i pogrzebowe Kraków
1901 - Mowy pogrzebowe i przygodne t. I-III, Warszawa
kalendarium
1585 – rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej
1587 – uzyskał stopień bakałarza
1593 – został magistrem atrium
1596-1597 – wykładał literaturę grecką i rzymską w Akademii Krakowskiej
1597 - wstąpił do zakonu dominikanów
1611–1634 – nadworny kaznodzieja Władysława IV Wazy
1617-1618 i 1622 – kaznodzieja obozowy
1618 – uzyskał doktorat z teologii
1634 – został przeorem w konwencie krakowskim
źródła:
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Marja Dynowska: Birkowski Fabian, [w]: Polski Słownik Biograficzny t. 2, Kraków 1936, reprint Kraków 1989
Encyklopedia katolicka t. 1-5, Lublin 1989