Aleksander Ludwik Birkenmajer
(8 lipca 1890 Czernichów koło Krakowa – 30 września 1967 Warszawa)
historyk nauk ścisłych, filozofii i książki, bibliotekarz
rodzina
syn Ludwika Antoniego, profesora UJ, astronoma i historyka nauki, oraz Zofii z Karlińskich
brat Józef – poeta, tłumacz i historyk literatury
biogram
Uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum w Czernichowie i Chyrowie, następnie studiował filologię klasyczną, fizykę, matematykę oraz nauki pomocnicze historii na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie obronił doktorat na UJ na podstawie pracy Henri Bate z Mechlinu, astronom i filozof wieku XIII, a przypisywana mu "Krytyka tablic króla Alfonsa", przygotowanej pod kierunkiem Władysława Natansona. Jeszcze w czasie studiów pracował w Obserwatorium Astronomicznym UJ.
Po uzyskaniu dyplomu profesora gimnazjalnego związał się z Biblioteką Jagiellońską. Był wieloletnim kustoszem Biblioteki Jagiellońskiej i kierownikiem jej Działu Rękopisów. Profesor UJ, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Aresztowany w Sonderaktion, więzień Sachsenhausen, po zwolnieniu pracownik Staatsbibliothek GG, chroniący polskie zbiory i udostępniający je polskim uczonym, za co został zwolniony za "sabotaż".
Po wojnie był dyrektorem bibliotek uniwersyteckich w Poznaniu i Warszawie, profesorem bibliotekoznawstwa, organizatorem kursów i praktyk oraz twórcą koncepcji i programów uniwersyteckiego kształcenia bibliotekarzy.
Jego zainteresowania naukowe powiązane były z historią nauk ścisłych, historią filozofii starożytnej i średniowiecznej, bibliotekoznawstwem, bibliologią i bibliografią. Uznawany był za światowy autorytet w dziedzinie problematyki kopernikańskiej i arystotelesowskiej oraz w zakresie księgoznawstwa, szczególnie oprawy romańskiej. Znał języki klasyczne, francuski, niemiecki, angielski, szwedzki i inne. Pozostawił ponad 350 publikacji z dziedziny historii nauki, bibliotekoznawstwa i księgoznawstwa, związany był z PAU, później PAN, współpracował z wieloma komisjami i komitetami. Był członkiem wielu towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych.
Pochowany na cmentarzu Rakowickim (Kwatera XIIb południowa, grobowiec 8. rodzinny).
wybrane prace:
1921 - Prądy umysłowe XII i XIII stulecia
1926 - Nobilitacja Szarffenbergerów
1929 - Renesans nauk matematycznych i przyrodniczych w wiekach średnich
1929 - Nowoczesne budownictwo biblioteczne
1935 - Zarys dziejów drzeworytnictwa ilustracyjnego XV w.
1936 - Książka rękopiśmienna
1936 - Typograficzny zasób drukami Akademii Zamojskiej w roku 1617
1970 - Etudes d’histoire des sciences et la philosophie de Moyen age
kalendarium
1908-1912 - studiował filologię klasyczną, fizykę i matematykę na Wydziale Filozoficznym UJ
1914 - uzyskał na UJ doktorat w zakresie historii astronomii
1919-1939 - pracował w Bibliotece Jagiellońskiej jako bibliotekarz
1922 – współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Książki w Krakowie
1924-1939 - kierownik Działu Rękopisów i Starych Druków
1925–1929 – współredagował „Ekslibris”
1927–1939 – współredaktor „Przeglądu Bibliotecznego”
1929 - habilitował się z historii nauk ścisłych na Wydziale Filozoficznym UJ
1929-1931 – kierownik Katedry Historii Nauk Ścisłych
1933 i 1948 – odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi
1935 – członek Królewskiego Towarzystwa Historycznego w Londynie oraz Międzynarodowej Akademii Historii Nauki w Paryżu
1936 – członek korespondent PAU
1937 - druga habilitacja na Wydziale Filozoficznym, uzyskał veniam legendi w zakresie bibliotekoznawstwa
1938 - uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego
1939 III - został dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu
1939 IX - powrócił do Krakowa
1939 XI 6 - aresztowany w Sonderaktion
1939–1940 – więziony między innymi w Sachsenhausen
1940 X - zwolniony, powrócił do pracy w Bibliotece Jagiellońskiej
1944 VIII 6 - zwolniony z pracy
1945 – członek czynny PAU
od 1945 – organizator kursów i praktyk, twórca koncepcji i programów uniwersyteckiego kształcenia bibliotekarzy
1945–1947 – dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu
1947-1951 - dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej
1947 – honorowy przewodniczący Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Bibliotekarzy
1951 - przeniósł się do Warszawy, gdzie na Uniwersytecie Warszawskim objął jako profesor zwyczajny kierownictwo Katedry Bibliotekoznawstwa
1952 – członek PAN
1953-1964 - redaktor naczelny „Encyklopedii wiedzy o książce”
1954–1966 - kierował Sekcją Historii Nauk Matematycznych, Fizyko-Chemicznych i Geologiczno-Geograficznych w Zakładzie Historii Nauki i Techniki PAN oraz przewodniczył Radzie Naukowej tego Zakładu
1954 – odznaczony medalem X–lecia Polski Ludowej
1956 – otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
1958 – kierownik Pracowni Badań Kopernikańskich
1959-1965 – wiceprzewodniczący Międzynarodowej Akademii Historii Nauki w Paryżu
1960 – przeszedł na emeryturę
1966 – odznaczony medalem 1000-lecia Państwa Polskiego
źródła:
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski Encyklopedia Wiedzy o Książce, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J, Wrocław 1983
Aleksander Brückner: Encyklopedia staropolska, tom II. Warszawa 1990
R. Nowicki, Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz ochrony zbiorów bibliotecznych. Ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945–1947, Poznań 2006
Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1983
Małgorzata Głowacka-Helak, Profesor Aleksander Birkenmajer jako dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu w latach 1939–1947, „Biblioteka”, 30 (21), Poznań 2017
Olszewska B., Dobrzycki J., Kurdziałek M., Róziewicz J., Aleksander Birkenmajer 1890–1967, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 1968, nr 1
Jan Baumgart, Działalność bibliotekarska Aleksandra Birkenmajera, „Roczniki Biblioteczne”, 5 (1/4), 1961