Adam Jan Bielański

(14 grudnia 1912 Kraków – 4 września 2016 Kraków)

fizykochemik 

rodzina

herbu Lewart

syn Adama (1881–1964), inżyniera lądowo-wodnego i dyrektora Dróg Wodnych w Krakowie, i Marii Walerii z domu Bogdańskiej (1886–1978), współzałożycielki krakowskiego Towarzystwa Ogrodniczego

brat Władysława, profesor biologii, i Zofii Bielańskiej–Osuchowskiej, profesor nauk przyrodniczych

poślubił:

1. Gabriela Halina Bogdańska (1919–1993)

2. Ewa Raciborska (1914–1979)

dzieci: Adam Stanisław, ur. 1943; Piotr Jan Kanty, ur. 1949, mąż Elżbiety Marii Szułdrzyńskiej; Paweł, ur. 1959

biogram

           Naukę rozpoczął w Towarzystwie Szkoły Ludowej przy ulicy Wolskiej, a kontynuował ją w Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza. Po ukończeniu studiów chemicznych na Akademii Górniczej, pracował tam jako asystent aż do wybuchu wojny.

           W okresie II wojny światowej i okupacji przebywał w Krakowie, pracował w Miejskiej Pracowni Chemicznej jako chemik analityk i przygotowywał dysertację doktorską na tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim.

           Po wojnie pracował w Katedrze Chemii Fizycznej Akademii Górniczo-Hutniczej, powołany został na stanowisko zastępcy profesora, objął Katedrę Chemii Nieorganicznej na Wydziale Mineralnym AGH (przekształconym w Wydział Ceramiczny) i prowadził wykłady z chemii nieorganicznej oraz chemii fizycznej. Został profesorem, pełnił funkcję prorektora AGH, pracował również dodatkowo w Instytucie Chemii Fizycznej PAN. Przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie wykładał chemię ogólną i chemię nieorganiczną, kierował Katedrą Chemii Nieorganicznej, był dyrektorem Instytutu Chemii oraz prorektorem uczelni. Po przejściu na emeryturę podjął pracę w Instytucie Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie.

           Członek Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności, należy do Polskiego i Kieleckiego Towarzystwa Chemicznego, jest członkiem rad naukowych wielu instytutów badawczych między innymi Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN oraz Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN.

           Jego główny obszar zainteresowań naukowych stanowi fizykochemia ciała stałego i kataliza, między innymi badania reakcji utleniania na powierzchni metali i towarzyszących im procesów elektronowych.

        Jest autorem około 200 publikacji, głównie z zakresu fizykochemii ciała stałego i katalizy heterogenicznej, 3 książek, między innymi Podstawy chemii nieorganicznej, Oxygen in catalysis — physical chemistry of catalytic oxidation processes (wraz z J. Haber) oraz prac naukowych.

           Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Medalem UJ „Merentibus”, Medalem Cracoviae Merenti, Medalem Jędrzeja Śniadeckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Otrzymał doktoraty honorowe AGH i Uniwersytetu Wrocławskiego, jest profesorem honorowym UJ.

           Pochowany na cmentarzu Salwatorskim.

wybrane publikacje:

1970 - Chemia ogólna i nieorganiczna

1987 - Podstawy chemii nieorganicznej podręcznik zmieniony i rozszerzony, cz. 1-3 , wydanie 2 1994

1987 - Wstęp do chemii organicznej

1991 - Oxygene in Catalysis z J. Haberem

kalendarium

1931 – zdał maturę w IV Państwowym Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Krakowie

1931-1936 – studiował chemię na Wydziale Filozoficznym UJ

1936–1939 – asystent w Katedrze Chemii Fizycznej i Elektrochemii Wydziału Hutniczego AGH

1939–1945 – pracował w Miejskiej Pracowni Chemicznej

1944 – obronił doktorat na tajnych kompletach UJ

1945 – asystent, a później zastępca profesora i profesor w Katedrze Chemii Nieorganicznej Wydziału Ceramicznego AGH

1948–1949 - odbył staż w Imperial College of Science and Technology w Londynie

1950 - zorganizował Wydział Ceramiczny i objął Katedrę Chemii Nieorganicznej AGH

1950–1955 – pełnił funkcję prorektora AGH

1954 – został profesorem nadzwyczajnym

1960–1962 – wiceprezes Polskiego Towarzystwa Chemicznego

1962 – został profesorem zwyczajnym

1962–1983 – profesor w Katedrze Chemii Nieorganicznej na UJ

1965–1973 – członek korespondent PAN

1966–1967 - przewodniczący Komitetu Nauk Chemicznych PAN i delegat Polski w Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC)

1966–1968 – pełnił funkcję prorektora UJ

1973 – został członkiem rzeczywistym PAN

1975–1989 – członek prezydium PAN

1982 – otrzymał medal Jędrzeja Śniadeckiego

1982-2016 – profesor w Instytucie Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie

1983 – otrzymał doktorat honoris causa AGH

1983 – przeszedł na emeryturę

1989 – został członkiem czynnym PAU

1990–1994 – pełnił funkcję wiceprezesa PAU

1990–1995 – wiceprezes PAN i przewodniczący Oddziału PAN w Krakowie

1990–1995 – pełnił funkcję przewodniczącego Rady Towarzystw Naukowych

1991 – wyróżniony medalem Jana Harabaszewskiego

1998–2001 – kierował projektem badawczym MNiSW "Dodekaheteropolikwasy jako katalizatory procesów elektrofilowej addycji do olefin"

2001 – otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego

2002 – otrzymał Brązowy Medal „Cracoviae Merenti”

2002–2005 - kierował projektem badawczym MNiSW "Synteza eterów trzeciorzędowych na heteropolikwasach typu Dawsona jako katalizatorach"

2005 – otrzymał tytuł profesora honorowego UJ

2012 – wyróżniony Nagrodą im. Erazma i Anny Jerzmanowskich

od 2018 – PAU przyznaje nagrodę jego imienia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii

źródła:

Adam Bielański. w: Manecki A.: Alfabet wspomnień o ludziach nauki i wydarzeniach lat minionych. Kraków 2015

Adam Bielański. w: Manecki A.: Ludzie nauk o Ziemi i Kosmosie : z wydarzeniami lat minionych tle. Kraków 2023

Kto jest kim w ceramice : 50 lecie Wydziału Inżynierii Materiałowej i Ceramiki 1949-1999 [AGH]. Kraków 1999

Red. L. Mackiewicz, A. Żołna. Kto jest kim w Polsce : informator biograficzny. Ed. 3. Warszawa 1993

Kurdowski W.: Profesor Adam Bielański : twórca Wydziału Ceramicznego AGH. Kraków 2019

Red. nauk. J. Kapuścik, Współcześni uczeni polscy : słownik biograficzny. T. 1 : A-G.. Warszawa 1998

Red. K. Pikoń, A. Sokołowska. Złota Księga Nauki Polskiej 1999. Gliwice 1999

Rafalska-Łasocha A.: Pamięci profesora Adama Bielańskiego. Alma Mater 2017, nr 191

Skowron G.: Zasłużyli się Małopolsce. Dziennik Polski 2013, nr 137 (14 VI 2013)

Wybitni Małopolanie, zasłużone instytucje. Dziennik Polski 2013 nr 111 (14 V 2013)