Stefan Banach
(30 marca 1892 Kraków – 31 sierpnia 1945 Lwów)
matematyk
rodzina
nieślubne dziecko
ojciec Stefan Greczek, inżynier, ordynans oficera c.k. armii austriackiej, po odbyciu służby wojskowej urzędnik kolei krakowskiej, matka Katarzyna Banach, z włościańskiej rodziny góralskiej, służąca u tego oficera
Zaraz po urodzeniu matka oddała dziecko na wychowanie Marii Płowej, prowadzącej pralnię przy ulicy Grodzkiej i zniknęła na zawsze. Stefan znał osobiście ojca, który łożył na jego utrzymanie i z którym się spotykał.
19 września 1920 roku, w krakowskim kościele Na Piasku, poślubił Łucję Braus. Świadkami na ślubie byli Witold Wilkosz i Władysław Socha
w 1922 roku przyszedł na świat jedyny syn Banachów - Stefan, został neurochirurgiem
biogram
Od dzieciństwa wykazywał nieprzeciętne zdolności matematyczne i lingwistyczne. Uczęszczał do IV c.k. Gimnazjum w Krakowie, gdzie doskonale poznał łacinę i grekę, przyjaźnił się z Witoldem Wilkoszem, późniejszym profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeden z kolegów szkolnych Stefana - Adolf Rożek tak zapamiętał przyszłego uczonego: Banach był szczupły i blady, z niebieskimi oczami. W stosunku do kolegów miły, ale poza matematyka nic go nie interesowało. O ile mówił, to mówił ogromnie prędko, tak jak ogromnie prędko myślał matematycznie. Miał niebywałą zdolność tak szybkiego myślenia i uczenia, że na słuchaczach robiło to wrażenie jasnowidzenia.
Po maturze pracował w krakowskiej księgarni, jednocześnie studiował matematykę (przyswajał sobie elementy matematyki wyższej w języku francuskim) jako samouk. Zarabiał na życie udzielając korepetycji i statystowaniem w operze, której był entuzjastą: tańczył mazura w "Halce" , nosił byka w "Carmen". Poza tym ciągle nie dojadał i palił kilka paczek papierosów dziennie.
Po wybuchu I wojny światowej przerwał studia i powrócił do Krakowa. Na krakowskich plantach doszło do słynnego spotkania. Dr Hugo Steinhaus, młody matematyk, odbywający służbę wojskową w Krakowie, idąc Plantami ,usłyszał dwóch młodych ludzi, rozmawiających o całce Lebesgue'a. Byli to Stefan Banach i Otton Nikodym. Spotkanie zaowocowało wspólną publikacją i wieloletnią współpracą.
Nie mając dyplomu ukończenia studiów doktoryzował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na podstawie rozprawy, w której zawarł podstawowe twierdzenia nowej dyscypliny matematycznej analizy funkcjonalnej. Banachowi wystarczyło, że zawodowo zajmował się ukochana dziedziną nauki, stąd nie zamierzał nawet uzyskać stopnia magistra.
Przełożeni uknuli intrygę --zorganizowali dyskusję naukową, która w rzeczywistości była egzaminem doktorskim. Następnego dnia dowiedział się, że znakomicie zdał egzamin doktorski. O Stefanie Banachu tak pisał jego kolega, Hugo Steinhaus: Wykładał doskonale, nigdy nie gubił się w szczegółach i nigdy nie pokrywał tablicy skomplikowanymi i mnogimi znakami. Przez całe życie zachował pewne cechy krakowskiego andrusa w sposobie bycia i mowie. Banach nie przejmował się konwenansami, pasjonował się plebejską piłką nożną , więcej wydawał niż zarabiał. Za kołnierz nie wylewał, od uniwersyteckiej katedry wolał kawiarnie Szkocką. Lokal miał swój specyficzny klimat, i co ważne - właściciel kredytował zamawiane trunki i potrawy. Kawiarnia była miejscem codziennych, długich spotkań lwowskich matematyków i miejscem tworzenia ich teorii. Początkowo notatki robiono kopiowym ołówkiem na kartkach, serwetkach, marmurowych blatach stolików.
Któregoś dnia żona Banacha, Łucja, przyniosła gruby zeszyt aby w nim zapisywać zagadnienia matematyczne, wymagające rozwiązania. Brulion był przechowywany u barmana lub szatniarza w "Szkockiej " i wydawany na życzenie gości. Stąd jego nazwa-Księga Szkocka. W księdze zapisano 193 problemy , niektóre nie rozwiązane do dziś. Profesor uparcie spóźniał się na wykłady--ale studentów pocieszał, mówiąc , że wprawdzie później zaczyna, ale też szybciej skończy. Nie znosił wręcz posiedzeń akademickich. Gdy otrzymywał zaproszenie na takowe posiedzenie, mówił: "wiem, gdzie dziś nie będę ".
Wielokrotnie namawiany do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych (przez Johna von Neumanna, z inicjatywy Norberta Wienera, a także - tuż przed wybuchem wojny - przez Ulama), nie zgodził się jednak na opuszczenie kraju.
W czasie II wojny światowej pozbawiony był możliwości pracy w zawodzie. Aby utrzymać rodzinę karmił wszy w Instytucie Badań nad Durem Plamistym i Wirusami profesora Rudolfa Weigla. Jak mówił kilka lat później: Płacili mi za to 200 zł, a także przyznawano miesięczne racje żywnościowe:400 g kiełbasy, 8 kg chleba, 400g tłuszczu, 400g cukru. Po opuszczeniu Lwowa przez Niemców i powtórnym zajęciu miasta przez Armię Czerwoną musiał tłumaczyć się przed sowieckim prokuratorem, dlaczego "służył faszystom". Powrócił do pracy na uniwersytecie, miał wielkie plany, zamierzał zająć się zagadnieniami z fizyki i powtarzał, że jego pomysły mogą przynieść mu nagrodę Nobla. Nie zdążył... Zmarł.
Pochowany we wspólnym grobowcu Riedlów na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Opublikowano 58 prac Banacha (w tym 6 pośmiertnie), także wspólne z Hermanem Auerbachem, Kazimierzem Kuratowskim, Stanisławem Mazurem, Stanisławem Saksem, Steinhausem, Ruziewiczem i Alfredem Tarskim. Były one wynikiem zespołowej pracy, którą Banach wprowadził w środowisku lwowskim.
Kraków utrwalił pamięć genialnego matematyka nadając jego imię ulicy w IV dzielnicy Prądnik Biały, w Górce Narodowej, przecinającej al. 29 listopada. Jego dokonania w matematyce gwarantują mu zaszczytne miejsce w panteonie nauk obok Kopernika i Skłodowskiej-Curie.
wybrane prace:
1929-1930 – podręcznik Rachunek różniczkowy i całkowy (t. 1-2)
1932 – monografia Thèorie des opèrations linèaires poświęcona ogólnej teorii przestrzeni liniowo-metrycznych
1938 – podręcznik Mechanika w zakresie szkół akademickich
kalendarium
1902 – ukończył szkołę ludową
1902-1910 - uczęszczał do IV c.k. Gimnazjum w Krakowie
1911-1913 - zaliczył egzaminem częściowym dwa lata studiów eksternistycznych na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej
1916 – na krakowskich Plantach doszło do przypadkowego spotkania z dr Hugo Steinhausem
1918 – wspólnie z H. Steinhausem ogłosił pierwszą publikację
1920 – został asystentem prof. Antoniego Łomnickiego na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej
1920 - doktoryzował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na podstawie pracy Sur les opérations dans les ensembles abstraits et leur application aux équations intégrales
1922 – ogłosił pracę doktorską z teorii operacji liniowych w „Fundamenta Mathematicae”
1922-1939 - kierował II Katedrą Matematyki Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie
1924 - został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności
1928 - uzyskał tytuł profesora zwyczajnego Uniwersytetu Lwowskiego
1929 - Steinhaus wspólnie z Banachem założyli czasopismo "Studia Mathematica" o zasięgu międzynarodowym, poświęcone wyłącznie analizie funkcjonalnej
1931 -został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
1932-1936 – wiceprezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego
1936 - wygłosił odczyt plenarny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków w Oslo (jedno z najwyższych wyróżnień), wygłosił wówczas wykład pt. Die Theorie der Operationen und ihre Bedeutung für die Analysis ("Teoria operacji i jej znaczenie w analizie")
1939-1945 - prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego
1939 VI 9 – został laureatem PAU: otrzymał nagrodę im. Janiny z Rychterów Mościckiej (20 tysięcy złotych) za pracę z zakresu matematyki i astronomii Sur les fonctionalles linèaires
1939 – został członkiem Akademii Nauk Ukraińskiej SRR
1939-1941 i 1944-1945 - kierował I Katedrą Analizy Matematycznej Uniwersytetu im. Iwana Franki (który powstał w miejsce Uniwersytetu Jana Kazimierza po wkroczeniu w 1939 roku Rosjan do Lwowa)
1946 – w dowód uznania wybitnych zasług Polskie Towarzystwo Matematyczne ufundowało nagrodę jego imienia
1972 – w Warszawie powstało Międzynarodowe Centrum Matematyczne im. S. Banacha
1992 – PAN ustanowiła medal jego imienia za wybitne zasługi w dziedzinie nauk matematycznych
1999 – odsłonięto pomnik Stefana Banacha przed budynkiem Instytutu Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ul. Reymonta 4
2009 - PAN ustanowiła Międzynarodową Nagrodę jego imienia za wybitne zasługi w dziedzinie nauk matematycznych
2016 – upamiętniony figurą (z Ottonem Nikodymem) na ławce na Plantach blisko ul. Podzamcze, projekt Stefana Dousa
2018 – odznaczony Orderem Orła Białego
źródła:
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
wortal Stefana Banacha [dostęp 2021-10-15]
Urbanek M:. Genialni. Lwowska Szkoła Matematyczna
Urbanek M: Profesor Weigel i karmiciele wszy.
Czartoryski-Sziler: Wielcy zapomniani. Stefan Banach-wybitny polski matematyk.(w) "Nasz Dziennik''
Czesław Brzoza, Kraków między wojnami, Kraków 1998
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005