Majer Samuel Bałaban
(20 lutego 1877 Lwów – 1942/1943? Warszawa)
historyk, badacz dziejów Żydów
rodzina
syn Aleksandra, kupca, i Matyldy Mayer
wywodził się z rodziny od lat związanej z drukarstwem w Żółkwi oraz we Lwowie
W 1911 roku ożenił się z Gizelą Alter
biogram
Studiował pod kierunkiem Ludwika Finkla i Szymona Askenazego na Uniwersytecie Lwowskim prawo i historię, uzyskał doktorat, następnie kontynuował studia na uniwersytecie w Berlinie. Zdobył polskie i austriackie uprawnienia nauczycielskie, był nauczycielem w szkołach żydowskich, między innymi w IV i VII C. K. Gimnazjum oraz w Prywatnym Gimnazjum Zofii Strzałkowskiej we Lwowie. Redagował czasopismo nauczycieli religii żydowskiej „Haor”. Podczas I wojny światowej służył w Lublinie, w armii austro-węgierskiej, gdzie był naczelnym rabinem polowym. Po wojnie odbywał służbę w Wojsku Polskim, następnie zajął się pracą pedagogiczną i organizacją szkolnictwa żydowskiego, prowadził badania historyczne oraz zbierał judaica. Redagował „Nowe Życie”, czasopismo poświęcone literaturze i sztuce żydowskiej. Habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie objął stanowisko docenta. Jego rozprawa doktorska Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII wieku zdobyła nagrodę im. H. Wawelberga. Był profesorem w Instytucie Nauk Judaistycznych w Warszawie. Wykładowca Wolnej Wszechnicy Polskiej, współzałożyciel i członek zarządu Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego, opiekun krakowskiej loży B’nei B’rith „Solidarność”. Pracował także w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
Opublikował ponad 1 000 prac, w pięciu językach, przede wszystkim z zakresu historii powszechnej Żydów i nauk judaistycznych.
Sprzeciwiał się asymilacji Żydów. Był członkiem licznych krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, a także społecznych stowarzyszeń żydowskich.
Po wybuchu II wojny światowej trafił do getta warszawskiego. Na polecenie H. Franka przygotowywał obszerną pracę o Żydach w Polsce, której nie ukończył. Okoliczności jego śmierci nie są jasne. Pojawiały się pogłoski, jakoby popełnił samobójstwo, bądź też zmarł na zawał serca. Żadna z tych informacji, jak również dokładna data śmierci nie są możliwe do zweryfikowania. Wiemy, że jego śmierć nastąpiła pod koniec 1942 lub na samym początku 1943 roku.
Pochowany na Cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 9, rząd 10).
wybrane prace:
1903 - Przegląd literatury historii Żydów w Polsce
1904 - Izak Nachmanowicz żyd lwowski XVI wieku. Studyum historyczne
1906 – Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII wieku
1909 – Dzielnica żydowska, jej dzieje i zabytki
1912 – Dzieje Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868 (t. 1)
1916 – Dzieje Żydów w Galicji i w Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772-1868
1919 – Die Judenstadt von Lublin
1920 – Z historii Żydów w Polsce. Szkice i studia
1920-1925 - Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem historii Żydów w Polsce (trzy tomy)
1927 – Bóżnice obronne na wschodnich kresach Rzeczpospolitej
1929 – Zabytki historyczne Żydów w Polsce
1931 – Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868 (t.1)
1935 – Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa
1936 – Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868 (t.2)
1938 – Żydzi w powstaniu 1863 r.
1939 – Bibliografia historii Żydów w Polsce i krajach ościennych za lata 1900-1930 (z. 1)
kalendarium
1895-1897 – studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim
1897-1915 – był nauczycielem w szkołach żydowskich
1902-1904 – studiował historię na UL
1904 – obronił prace doktorską
od 1904/1905 - jako zastępca nauczyciela uczył religii wyznania mojżeszowego w C. K. IV Gimnazjum we Lwowie
1909/1910 - został przeniesiony do C. K. VII Gimnazjum we Lwowie
1917 – został naczelnym rabinem polowym w armii austro-węgierskiej
1918-1919 – odbywał służbę w Wojsku Polskim
1920 – osiadł w Warszawie
1920-1930 – współzałożyciel i rektor warszawskiego Seminarium Rabinicznego „Tachkemoni”
1928 – habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim
1930-1935 – rektor UW
1932 – profesor
1940 – przeniesiony do getta warszawskiego, gdzie kierował Wydziałem Archiwalnym Judenratu
1941 - został głównym rabinem synagogi Nożyków
źródła:
Słownik biograficzny historii Polski, Wrocław 2005
Robert Reuven Stiller Abecadło żydowskich pisarzy z Polski, Kraków 2015
Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa 1938
Żbikowski A., Żydzi, Wrocław 2005
Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa 1996, s. 12-13
https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18312 [dostęp 2021-05-12]
https://sztetl.org.pl/pl/biogramy/2131-balaban-majer [dostęp 2021-05-12]