Stanisław Balbus
(8 maja 1942 Sieradz – 3 marca 2023 Kraków)
teoretyk literatury, eseista, tłumacz
rodzina
syn Ludwika Balbusa, piekarza, i Antoniny Marii z Malinowskich
W 1967 roku ożenił się z Barbarą Sosień, romanistką (rozwód 1979). W 2003 zawarł związek małżeński z Zofią Nowak i zamieszkał na stałe w Warszawie
biogram
Uczęszczał do XVII Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Jagiellończyka w Sieradzu, jeszcze jako uczeń ogłosił na łamach harcerskiego pisma „Na Przełaj” wiersz pt. Wiosna. Po zdaniu egzaminu maturalnego podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. Przez dwa lata brał udział w seminarium z językoznawstwa ogólnego Tadeusza Milewskiego i Jerzego Kuryłowicza, przez rok studiował statystykę i probabilistykę na wydziale matematyki oraz słuchał wykładów z teorii muzyki na muzykologii. Uzyskał na UJ dyplom magistra filologii polskiej, został asystentem w Zakładzie Poetyki i Stylistyki w Katedrze Literatury Polskiej UJ.
Jako lektor i recenzent wewnętrzny związał się z Wydawnictwem Literackim w Krakowie. Uczestniczył w charakterze recenzenta książek, autora pogadanek i dyskutanta w programach i audycjach literackich emitowanych przez Telewizję Polską w Krakowie oraz krakowską rozgłośnię Polskiego Radia.
Doktoryzował się na podstawie rozprawy pt. Aktualizacja akustyczna tekstu literackiego, napisanej pod kierunkiem prof. Marii Dłuskiej. Zaczął prowadzić sporadyczne prelekcje w Towarzystwie Kursów Naukowych, brał udział w niezależnym życiu literackim. Był współtwórcą, a potem współpracownikiem krakowskich periodyków wydawanych bez debitu: czasopisma mówionego „NaGłos” i „bruLionu”.
Wchodził w skład Rady Literacko-Artystycznej Oficyny Literackiej, do 1989 funkcjonującej w niezależnym obiegu wydawniczym. Dotknęły go liczne restrykcje, między innymi w postaci milicyjnych rewizji i zatrzymań, konfiskaty księgozbioru oraz pobicia przez tzw. „nieznanych sprawców”.
Prowadził gościnne wykłady w Szwecji, na Uniwersytecie w Göteborgu, został członkiem Polskiego PEN Clubu, a później członkiem–założycielem SPP. Wznowił współpracę z „Ruchem Literackim” oraz publikował artykuły i recenzje między innymi w dwutygodniku „Dekada Literacka”, miesięczniku „NaGłos” oraz w dwumiesięczniku „Teksty Drugie”.
Pełnił na UJ obowiązki kierownika Katedry Teorii Literatury, został formalnie kierownikiem tej Katedry, a potem jej członkiem (do przejścia na emeryturę). Otrzymał stanowisko profesora zwyczajnego. Równocześnie został powołany do Prezydium Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN (wiceprzewodniczący, wszedł w skład Komisji Kultury Słowian PAU w Krakowie (wiceprzewodniczący komisji). Został członkiem komitetu redakcyjnego poznańskiego periodyku „Przestrzenie Teorii”. Uczestniczył (w roli tutora) w programie kształcenia realizowanym na Międzyuczelnianych Indywidualnych Studiach Humanistycznych – Akademia „Artes Liberales”.
Zajmował się badaniami z pogranicza literaturoznawstwa i językoznawstwa.
W pracach badawczych i naukowo-dydaktycznych interesowały go: Prozodia i wersologia; teoria tekstu artystycznego i języka poetyckiego; teorie kontekstów i semantyki kontekstualne, intertekstualność; semiotyka literacka; poetyka historyczna; translatologia; hermeneutyki literackie oraz problemy i strategie interpretacji poezji; metodologia i historia badań literackich. Zajmował się również religioznawstwem (religie pierwotne, biblistyka, patrystyka, dzieje herezji chrześcijańskich, judaizm).
Jako nauczyciel akademicki prowadził różnorodne zajęcia (ćwiczenia, konwersatoria, wykłady kursowe i monograficzne, seminaria magisterskie i doktoranckie). Wypromował dwanaścioro doktorów (wymienionych tu w porządku alfabetycznym): Tomasz Bilczewski, Artur Grabowski, Ewa Hearfield, Andrzej Hejmej, Magdalena Heydel, Agnieszka Korniejenko, Dorota Korwin-Piotrowska, Tomasz Majkowski, Nina Pluta-Podleszańska, Piotr Sobolczyk, Łukasz Tischner, Dorota Wojda.
Jego dorobek to 300 publikacji naukowych, krytyczno-literackich, drobnych literackich oraz opracowań wydawniczych. Publikował w czasopismach naukowych oraz literackich. Wykonał sporadyczne przekłady na języki obce (rosyjski, ukraiński, litewski, węgierski, bułgarski, serbski, francuski, angielski). Ważne miejsce w jego dorobku naukowym, obok prac autorskich, zajmują przedsięwzięcia edytorskie; był współautorem edycji tekstów literackich (Tadeusz Nowak, Czesław Miłosz, Sergiusz Jesienin, Kornel Filipowicz, Wisława Szymborska) oraz naukowych: wielotomowych wydań (starannie opracowanych wznowień) prac Henryka Markiewicza i Marii Dłuskiej.
Swoje ciało przekazał dla celów naukowo-dydaktycznych Katedrze Anatomii Collegium Medicum UJ.
wybrane prace:
1975 - Michaił Bachtin, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu (oprac. literacko-naukowe przekładu, wstęp i komentarze), Wydawnictwo Literackie, Kraków
1976 - Lektury obowiązkowe. Szkice na temat lektur szkolnych, (współredakcja W. Maciąg, współautor tenże i in.), Ossolineum, Wrocław, wyd. 2 1977; wyd. 3 1979
1980 - Lew Wygotski, Psychologia sztuki (oprac. naukowe przekładu, wstęp i komentarze), Wydawnictwo Literackie, Kraków
1981 - Texte littéraire et sa structure acoustique, PWN, Kraków-Warszawa
1990 - Intertekstualność a proces historycznoliteracki, Wydawnictwo Naukowe UJ
1992 - Poezja w czasie marnym. O metafizyce i historiozofii poezji Tadeusza Nowaka, Oficyna Literacka, Kraków
1993 - Między stylami (cz. I: Kompetencje intertekstualne – Dyskusje i propozycje, cz. II: Strategie intertekstualne – Lektury i interpretacje), Wydawnictwo Universitas, Kraków, wyd. 2 1996
1995 - Tadeusz Nowak, I co na niebie, i co jest na ziemi. Wiersze z lat 1949-1991 (opracowanie krytyczne tekstów, wybór, układ, posłowie, komentarze edyt.), Oficyna Literacka, Kraków
1995 - Kornel Filipowicz, Rozstanie i spotkanie. Opowiadania ostatnie (wybór i posłowie), Wydawnictwo Znak, Kraków
1995-1998 - Henryk Markiewicz, Prace wybrane, t. 1-6, (wybór, wstęp, redakcja naukowa, komentarze edytorskie), seria Klasycy Współczesnej Polskiej Myśli Humanistycznej, Wydawnictwo Universitas, Kraków
1996 - Świat ze wszystkich stron świata. O Wisławie Szymborskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków
1996 - (z Dorotą Wojdą) Radość czytania Szymborskiej. Wybór tekstów krytycznych z lat 1953-1996, Wydawnictwo Znak, Kraków
1999 - Tadeusz Nowak, Jeszcze ich widzę, słyszę jeszcze. – Jak w rozbitym lustrze (opracowanie maszynopisów ze spuścizny pośmiertnej oraz posłowie), Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa
2000 - (z Włodzimierzem Boleckim) Ostrożnie z literaturą! Materiały z XXVII Konferencji Teoretycznoliterackiej Krynica 1997, praca zbiorowa, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa
2002 - Maria Dłuska, Prace wybrane (wybór, wstęp, redakcja naukowa), t. 1-3, seria Klasycy Współczesnej Myśli Humanistycznej, Wydawnictwo Universitas, Kraków
2002 - (z Edwardem Balcerzanem) Stulecie Przybosia, Zbiór rozpraw, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
2004 - (z Andrzejem Hejmejem) Intersemiotyczność. Związki literatury z innymi sztukami, Wydawnictwo Universitas, Kraków
2006 - Tadeusz Nowak, Bramy czułości (wybór, układ i posłowie), Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej Gaudium, Lublin
2015 - Zosia, Księgarnia Akademicka, Kraków
kalendarium
1958 - jako uczeń ogłosił na łamach harcerskiego pisma „Na Przełaj” wiersz pt. Wiosna
1961 - zdał egzamin maturalny i podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie
1964-1980 – należał do PZPR
1966 - uzyskał na UJ dyplom magistra filologii polskiej
1966-1979 - związany był z Wydawnictwem Literackim
1968 I - poprosił Radę Wydziału Filologicznego UJ o otwarcie przewodu doktorskiego
1970-1976, 1990-1999 - uczestniczył w programach i audycjach literackich emitowanych przez Telewizję Polską w Krakowie
1970-1998 – współpracował z krakowską rozgłośnię Polskiego Radia
1976 I 16 – odbyła się publiczna obrona jego pracy doktorskiej
1976-1979 – członek Związku Nauczycielstwa Polskiego
1976-1983 – należał do ZLP
1980-1983 - członek Zarządu Oddziału ZLP w Krakowie
1980-1991 – członek NSZZ „Solidarność”
1980-1986 - prowadził sporadyczne prelekcje w Towarzystwie Kursów Naukowych
1981 - Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
1985-1995 - wchodził w skład Rady Literacko-Artystycznej Oficyny Literackiej
1987 IX - zwrócił się do Rady Wydziału Filologicznego UJ z prośbą o otwarcie przewodu habilitacyjnego
1988 - prowadził gościnne wykłady w Szwecji, na Uniwersytecie w Göteborgu
1988 - został członkiem Polskiego PEN Clubu
1989 II 21 - Komisja Wydziałowa do sprawy przewodu habilitacyjnego dra Stanisława Balbusa – zapoznawszy się z opiniami recenzentów: prof. Jerzego Ziomka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. Michała Głowińskiego (Instytut Badań Literackich PAN) i prof. Henryka Markiewicza (UJ) przedstawiła wniosek o dopuszczenie dra Stanisława Balbusa do kolokwium habilitacyjnego
1989 III 8 - habilitacja z teorii literatury
1989 – został członkiem–założycielem SPP
1989-1994 – z przerwami współpracował z „Ruchem Literackim”
1990-1996 - publikował artykuły i recenzje w dwutygodniku „Dekada Literacka”
1990-1997 – współpracował z miesięcznikiem „NaGłos”
1990, 1994, 1996 – publikował artykuły i recenzje w dwumiesięczniku „Teksty Drugie”
1991-1994 - wiceprezes Oddziału Krakowskiego SPP
1992 V 1 - dostał nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego UJ
1993 - Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
1993 - Nagroda naukowa Wydziału I PAN im. Aleksandra Brucknera
1993 V 11 - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadał mu tytuł naukowy profesora
1994 – został pełniącym obowiązki kierownika Katedry Teorii Literatury na UJ
1996-2003 - był formalnie kierownikiem tej Katedry
2003-2012 – członek Katedry Teorii Literatury na UJ
1998 VI 25 - Rada Wydziału Filologicznego UJ powołała go na stanowisko profesora zwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej UJ
1999- powołany do Prezydium Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN
1999 - odznaczony został Medalem Komisji Edukacji Narodowej
1999-2002 - wiceprzewodniczący Prezydium Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN
2000- odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi
2001 - wszedł w skład Komisji Kultury Słowian PAU w Krakowie
2001-2003 - wiceprzewodniczący komisji Kultury Słowian PAU
2002 - został członkiem komitetu redakcyjnego poznańskiego periodyku „Przestrzenie Teorii”
2012 – przeszedł na emeryturę
źródła:
Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny, red. Janusz Kapuścik, Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa, t. 1 1998, s. 56-57
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, PWN, Warszawa 2000, t. 1, s. 18
Wielki leksykon pisarzy polskich, pod red. Jana Pieszczachowicza, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków, t. 1, 2005, s. 99-101
Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939-1991. Leksykon, PWN Warszawa 1995, s. 8
Władysław Tyrański, Kto jest kim w Krakowie?, Wydawnictwo Kragin, Kraków 2000, s. 14-15
Prof. Stanisław Balbus, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2022-11-19]
Stanisław Balbus. bizneskompas.home.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)]. w słowniku Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
Balbus Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-11-19]