Andrzej (Jędrzej) Eligiusz, Franciszek–Ksawery Badurski
(1740 Kraków – 18 marca 1789 Kraków)
lekarz, społecznik
rodzina
syn Jakuba, złotnika, i Małgorzaty z Pakińskich
żona Józefa Maria Franciszka Schaster (1752 III 11 – 1789 VI 9)
syn Kajetan
biogram
Kształcił się w Krakowie, gdzie ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując stopień doktora filozofii. Odbył praktykę w Poznaniu oraz w Szkołach Nowodworskich w Krakowie i rozpoczął wykłady w charakterze „collega minor”. Dzięki stypendium otrzymanemu od biskupa Kajetana Sołtyka odbył studia medyczne w Bolonii, następnie zwiedził szpitale w Turynie, Padwie i Wiedniu zapoznając się z czołowymi ośrodkami medycyny europejskiej.
Powrócił do Krakowa, gdzie po obronie rozprawy został profesorem i dziekanem Wydziału Lekarskiego UJ, był także lekarzem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na polecenie KEN opracował projekt urządzenia wydziału lekarskiego i aptekarskiego, na jego żądanie magistrat krakowski zreformował policję lekarską. Doprowadził do założenia pierwszego polskiego szpitala klinicznego, instytucja ta otrzymała nazwę Szpitala Akademickiego Św. Barbary.
Pochowany został w podziemiach Kościoła Mariackiego. W murze kościoła św. Barbary w Krakowie, od strony Małego Rynku, jest wmurowana tablica pamiątkowa jemu poświęcona, w miejscu pierwszej w Polsce kliniki uniwersyteckiej. Jego imieniem nazwano ulicę w XII dzielnicy Prokocim – Bieżanów w Woli Duchackiej, dobiegającą do ulicy Obronnej.
Za Jędrzej Badurski, reforma nauczania medycyny i narodziny kliniki lekarskiej, dr hab. Ryszard Witold Gryglewski, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Katedra Historii Medycyny UJ CM:
Jego pierwszą siedzibą stał się budynek pojezuickiego kolegium na Małym Rynku przylegający do kościoła św. Barbary. Stał się on domem dla trzech klinik: medycznej (czyli lekarskiej), chirurgicznej i położniczej. Kierownictwo pierwszej objął sam Badurski, natomiast na czele kliniki chirurgicznej i kliniki położniczej stanął Rafał Józef Czerwiakowski (1743–1816). Występujące często pod wspólną nazwą Szkoły lekarskiej i cerulicznej, stały się zalążkiem współczesnego Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
(...)
Szpital Akademicki św. Barbary rozpoczął swoją działalność od kapitalnego remontu, co wiązało się nie tylko z niemałymi kosztami, ale także koniecznością adaptacji pomieszczeń dla potrzeb medycznych. Oprócz sal chorych, należało jeszcze zorganizować pracownie naukowe oraz wygospodarować miejsce dla apteki szpitalnej. W sumie zaplanowano utworzenie 8 stałych łóżek klinicznych, cztery dla mężczyzn i cztery dla kobiet. Prócz tego wyodrębniono oddzielną izbę dla położnic, a także drugą dla „rannych”. Wreszcie osobne pomieszczenie było przewidziane dla osób, które nagle zachorowały i wymagały szybkiej hospitalizacji. Określano ich mianem „chorych trafunkowych”.
(...)
Badurski dawał wykłady teoretyczne trzy razy w tygodniu, pomiędzy godziną 8 a 9 rano, co zostało utrwalone w zachowanej dokumentacji. Zaraz po wykładzie, a także w te dni, kiedy wykładów nie było, studenci byli obowiązani do uczestniczenia w zajęciach przy łóżku chorego, które prowadził profesor. Widać zatem wyraźnie, że ilość godzin ćwiczeń praktycznych przeważała nad częścią wykładową. Tę drugą traktowano jako istotny wstęp, pozwalający zorientować się słuchaczom w problematyce klinicznej. Wykłady były prowadzone po łacinie. Zajęcia przy łóżku chorego, zwłaszcza gdy chodziło o szczegółowe objaśnienia profesora, prawdopodobnie po polsku, choć tego z całą pewnością stwierdzić nie możemy.
wybrane prace:
1765 IX 20 – wygłosił łaciński traktat O wzajemnych powinnościach rodziców i dzieci
1770 XII 5 – rozprawa Dissertatio medica de variolis, w krórej gorąco popierał ochronne szczepienia przeciwospowe
1776 – traktat Propositio instituendi Collegi Medici causa facta
1787 X 6 – wygłosił Mowę roztrząsającą skutki powietrza
kalendarium
1749 XI 17 – został zapisany do szkół Nowodworskich
1755 XI 19 – uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych i filozofii
1759 X 19 – zdobył magisterium sztuk wyzwolonych i filozofii
1759 -1763 – nauczał w Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu
1763–1765 – uczył w Szkołach Nowodworskich gramatyki
1765 IX 20 – objął wykład poetyki w Szkołach Nowodworskich
1766 – od biskupa K. Sołtyka otrzymał stypendium dla opłacenia studiów medycznych we Włoszech
1766–1770 – studiował medycynę w Bolonii
1770 VI 10 – uzyskał w Bolonii stopień doktora medycyny
1770 XII 5 – przy inkorporacji w skład Wydziału wygłosił publiczną rozprawę na temat ospy
1771 X 15 – został dziekanem Wydziału Medycznego Uniwersytetu
1772 V 16 – poślubił Józefę Schaster
1773 X 22 – ponownie został dziekanem Wydziału
1776 – na polecenie KEN opracował projekt urządzenia wydziału lekarskiego i aptekarskiego
1778 X – dokonał rewizji krakowskich aptek
1778 XII 9 – otrzymał od Stanisława Augusta Poniatowskiego tytuł honorowy konsyliarza i radcy jego Królewskiej Mości
1780 – założył pierwszy szpital kliniczny, został jego dyrektorem
1785 III 29 – otrzymał nominację na profesora patologii i praktyki lekarskiej
1787 I 18 – otrzymał godność prezesa Kolegium Fizycznego
1787–1789 – brał czynny udział w pracach Związku Filantropów, towarzystwa zmierzającego do podniesienia stanu gospodarki i rękodzieła w Krakowie
1788 IV – szpital został przeniesiony na Wesołą do Generalnego Szpitala św. Łazarza (ul. Kopernika 19)
1788 XI – zrezygnował z godności Prezesa Kolegium
1980 - z okazji 200 rocznicy założenia pierwszej kliniki w Polsce wydano medal ku jego czci
źródła:
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego Warszawa
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna Warszawa 1898-1912
Zdzisław Gajda, O ulicy Kopernika w szczególności o Wesołej w ogólności, Kraków 2005
https://www.aotm.gov.pl/dokonania-naukowe-i-technologie-medyczne/historia-naukowcow/jedrzej-badurski-reforma-nauczania-medycyny-i-narodziny-kliniki-lekarskiej/ dostęp 2023-06-10