Andrzej (Jędrzej) Eligiusz, Franciszek–Ksawery Badurski
(28 października 1740 Kraków – 18 marca 1789 Kraków)
lekarz, społecznik
rodzina
syn Jakuba, złotnika, i Małgorzaty z Pakińskich
żona Józefa Maria Franciszka Schaster (1752 III 11 – 1789 VI 9)
syn Kajetan
biogram
Kształcił się w Krakowie, gdzie ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując stopień doktora filozofii. Odbył praktykę w Poznaniu oraz w Szkołach Nowodworskich w Krakowie i rozpoczął wykłady w charakterze „collega minor”. Dzięki stypendium otrzymanemu od biskupa Kajetana Sołtyka odbył studia medyczne w Bolonii, następnie zwiedził szpitale w Turynie, Padwie i Wiedniu zapoznając się z czołowymi ośrodkami medycyny europejskiej.
Powrócił do Krakowa, gdzie po obronie rozprawy został profesorem i dziekanem Wydziału Lekarskiego UJ, był także lekarzem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na polecenie KEN opracował projekt urządzenia wydziału lekarskiego i aptekarskiego, na jego żądanie magistrat krakowski zreformował policję lekarską. Doprowadził do założenia pierwszego polskiego szpitala klinicznego, instytucja ta otrzymała nazwę Szpitala Akademickiego Św. Barbary.
Pozostawił spory majątek, jego własnością był dom przy placu Mariackim, tzw. „kamienica Hippolitowska” (dziś oznaczona nr 3), wieś Wadów koło Ruszczy oprócz tego meble, obrazy oraz bibliotekę liczącą 170 tytułów dzieł z zakresu medycyny. Gotówkę (8 000 złp) przeznaczył na cele naukowe Kolegium Fizycznego.
Pochowany został w podziemiach Kościoła Mariackiego. W murze kościoła św. Barbary w Krakowie, od strony Małego Rynku, jest wmurowana tablica pamiątkowa jemu poświęcona, w miejscu pierwszej w Polsce kliniki uniwersyteckiej. Jego imieniem nazwano ulicę w XII dzielnicy Prokocim – Bieżanów w Woli Duchackiej, dobiegającą do ulicy Obronnej.
Za Jędrzej Badurski, reforma nauczania medycyny i narodziny kliniki lekarskiej, dr hab. Ryszard Witold Gryglewski, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Katedra Historii Medycyny UJ CM:
Jego pierwszą siedzibą stał się budynek pojezuickiego kolegium na Małym Rynku przylegający do kościoła św. Barbary. Stał się on domem dla trzech klinik: medycznej (czyli lekarskiej), chirurgicznej i położniczej. Kierownictwo pierwszej objął sam Badurski, natomiast na czele kliniki chirurgicznej i kliniki położniczej stanął Rafał Józef Czerwiakowski (1743–1816). Występujące często pod wspólną nazwą Szkoły lekarskiej i cerulicznej, stały się zalążkiem współczesnego Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
(...)
Szpital Akademicki św. Barbary rozpoczął swoją działalność od kapitalnego remontu, co wiązało się nie tylko z niemałymi kosztami, ale także koniecznością adaptacji pomieszczeń dla potrzeb medycznych. Oprócz sal chorych, należało jeszcze zorganizować pracownie naukowe oraz wygospodarować miejsce dla apteki szpitalnej. W sumie zaplanowano utworzenie 8 stałych łóżek klinicznych, cztery dla mężczyzn i cztery dla kobiet. Prócz tego wyodrębniono oddzielną izbę dla położnic, a także drugą dla „rannych”. Wreszcie osobne pomieszczenie było przewidziane dla osób, które nagle zachorowały i wymagały szybkiej hospitalizacji. Określano ich mianem „chorych trafunkowych”.
(...)
Badurski dawał wykłady teoretyczne trzy razy w tygodniu, pomiędzy godziną 8 a 9 rano, co zostało utrwalone w zachowanej dokumentacji. Zaraz po wykładzie, a także w te dni, kiedy wykładów nie było, studenci byli obowiązani do uczestniczenia w zajęciach przy łóżku chorego, które prowadził profesor. Widać zatem wyraźnie, że ilość godzin ćwiczeń praktycznych przeważała nad częścią wykładową. Tę drugą traktowano jako istotny wstęp, pozwalający zorientować się słuchaczom w problematyce klinicznej. Wykłady były prowadzone po łacinie. Zajęcia przy łóżku chorego, zwłaszcza gdy chodziło o szczegółowe objaśnienia profesora, prawdopodobnie po polsku, choć tego z całą pewnością stwierdzić nie możemy.
wybrane prace:
1765 IX 20 – wygłosił łaciński traktat O wzajemnych powinnościach rodziców i dzieci
1770 XII 5 – rozprawa Dissertatio medica de variolis, w krórej gorąco popierał ochronne szczepienia przeciwospowe
1776 – traktat Propositio instituendi Collegi Medici causa facta
1787 X 6 – wygłosił Mowę roztrząsającą skutki powietrza
kalendarium
1749 XI 17 – został zapisany do szkół Nowodworskich
1755 XI 19 – uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych i filozofii
1759 X 19 – zdobył magisterium sztuk wyzwolonych i filozofii
1759 -1763 – nauczał w Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu
1763–1765 – uczył w Szkołach Nowodworskich gramatyki
1765 IX 20 – objął wykład poetyki w Szkołach Nowodworskich
1766 – od biskupa K. Sołtyka otrzymał stypendium dla opłacenia studiów medycznych we Włoszech
1766–1770 – studiował medycynę w Bolonii
1770 VI 10 – uzyskał w Bolonii stopień doktora medycyny
1770 XII 5 – przy inkorporacji w skład Wydziału wygłosił publiczną rozprawę na temat ospy
1771 X 15 – został dziekanem Wydziału Medycznego Uniwersytetu
1772 V 16 – poślubił Józefę Schaster
1773 X 22 – ponownie został dziekanem Wydziału
1776 – na polecenie KEN opracował projekt urządzenia wydziału lekarskiego i aptekarskiego
1778 X – dokonał rewizji krakowskich aptek
1778 XII 9 – otrzymał od Stanisława Augusta Poniatowskiego tytuł honorowy konsyliarza i radcy jego Królewskiej Mości
1780 – założył pierwszy szpital kliniczny, został jego dyrektorem
1785 III 29 – otrzymał nominację na profesora patologii i praktyki lekarskiej
1787 I 18 – otrzymał godność prezesa Kolegium Fizycznego
1787–1789 – brał czynny udział w pracach Związku Filantropów, towarzystwa zmierzającego do podniesienia stanu gospodarki i rękodzieła w Krakowie
1788 IV – szpital został przeniesiony na Wesołą do Generalnego Szpitala św. Łazarza (ul. Kopernika 19)
1788 XI – zrezygnował z godności Prezesa Kolegium
1980 - z okazji 200 rocznicy założenia pierwszej kliniki w Polsce wydano medal ku jego czci
źródła:
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Rocznik krakowski, t. 39, Wrocław 1968
Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego Warszawa
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna Warszawa 1898-1912
Zdzisław Gajda, O ulicy Kopernika w szczególności o Wesołej w ogólności, Kraków 2005
https://www.aotm.gov.pl/dokonania-naukowe-i-technologie-medyczne/historia-naukowcow/jedrzej-badurski-reforma-nauczania-medycyny-i-narodziny-kliniki-lekarskiej/ dostęp 2023-06-10