Jerzy Banach
(15 sierpnia 1922 Kraków – 8 kwietnia 2005 Kraków)
historyk sztuki, muzealnik
rodzina
syn Adama (zmarł w roku 1928), pochodził z Krzeszowic, doktor praw, radca prawny w Dyrekcji Policji w Krakowie, korepetytor dzieci Jana Matejki, i Heleny z domu Niewolkiewicz
miał czworo rodzeństwa, w tym brata Andrzeja
poślubił Mariannę Turaj, nie miał dzieci
biogram
Uczęszczał do liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego, w czasie II wojny światowej pracował w antykwariacie, a po jej zakończeniu studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie następnie doktoryzował się (na podstawie pracy Ikonografia Wawelu ) i habilitował (rozprawą Herkules polonus. Studium z ikonografii sztuki nowożytnej).
Jego życie było związane z muzealnictwem, w tym przez pół wieku z muzeami krakowskimi, najpierw z Państwowymi Zbiorami Sztuki na Wawelu, a później z Muzeum Narodowym w Krakowie, gdzie przepracował ponad 40 lat swojego życia zawodowego, w tym 11 lat na stanowisku jego dyrektora.
Opracował obszerny "Memoriał w sprawie utworzenia Studium Muzeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim", który przyczynił się do powołania Podyplomowego Studium Muzeologii, na którym prowadził wykłady. Założył Pracownię Ikonografii Krakowa przy Muzeum Narodowym, której głównym zadaniem jest gromadzenie wszystkich, niezależnie od techniki wykonania, widoków ogólnych miasta i jego części: placów, ulic, poszczególnych budowli oraz ich wnętrz. Gromadzi się je w postaci fotografii przekazu oryginalnego. Zorganizował od podstaw dział Ikonografii Wawelu, co umożliwiło podjęcie badań naukowych nad dawnymi widokami Wawelu. Był członkiem Komisji Teorii i Historii Sztuki PAN, współpracownikiem Komisji Historii Sztuki PAU.
Miał dar nawiązywania kontaktów, dzięki niemu muzeum otrzymało bardzo cenne dary, między innymi od: Rozalii Hammer z Paryża (kilka obrazów Tadeusza Makowskiego), Emeryka Hutten-Czapskiego juniora z Rzymu (74 cenne okazy grafiki i druki), Jana i Susanne Brzękowskich z Paryża (kolekcję grafik i obrazów wybitnych współczesnych twórców), wdowy po zmarłym w 1949 roku Saszy Blondelu (znanym także jako André Bladel), pani Louise Peyre-Blondel (44 obrazy męża), Mariana Krotochwila (jego prace), Julii Ginsberg z Francji (z zapisu 4 obrazy Olgi Boznańskiej), Leona Siemiradzkiego, syna Henryka (cenne pamiątki po ojcu) oraz od Andrzeja Ciechanowieckiego z Londynu, prywatnie przyjaciela dyr. Banacha (brązowy posążek konny Napoleona autorstwa Piotra Michałowskiego – wielka rzadkość – i rysunek Matissa).
Za jego czasów ponownie w muzeum zagościła muzyka. Zespół kameralny Capella Bydgostiensis pro Musica Antiqua (obecnie Cappella Cracoviensis), pod kierownictwem Stanisława Gałońskiego, rozpoczął w Sali Hołdu pruskiego w Sukiennicach cykl koncertów muzyki dawnej, kontynuowany do dnia dzisiejszego.
Wielokrotnie uczestniczył w organizowaniu wielkich wystaw, między innymi w Londynie i Paryżu „Tysiąc lat sztuki polskiej”. Po zakończeniu pracy na stanowisku dyrektora MNK, wielokrotnie uczestniczył w organizowaniu wielkich wystaw w Austrii, do której miał ogromny sentyment, dokonywał wyboru obiektów i ich opisu. W Austrii wygłosił także kilka prelekcji poświęconych historii i kulturze Krakowa, ze szczególnym uwzględnieniem ikonografii i dziejów kultury tego miasta.
Był autorem wielu opracowań wydanych w Polsce i zagranicą, poświęconych zagadnieniom ikonografii i dziejom Krakowa oraz jego sztuki.
Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, był kawalerem Orderu Sztuki i Literatury Republiki Francuskiej, laureatem Nagrody Honorowej Krakowskiej Filii Fundacji Kultury Polskiej, Nagrody im. K. Bąkowskiego przyznanej przez TMHiZK oraz nagrody miasta Krakowa. Jego tablica pamiątkowa znajduje się w Fundacji im. Brata Alberta w Radwanowicach, którą wspierał materialnie.
Pochowany na Cmentarzu Rakowickim (kwatera XIIB, rząd północny, miejsce po lewej Nowaków).
wybrane prace:
1961 - Muzeum w Łańcucie – Zamek
1967 - Dawne widoki Krakowa
1977 - Ikonografia Wawelu (t. 1-2)
1984 - Herkules Polonus. Studium z ikonografii sztuki nowożytnej
1998 - Katalog widoków Krakowa t. 1 Ikonografia Rynku Głównego w Krakowie
kalendarium
1945-1949 - studiował historię sztuki na UJ
1950 II 1 – podjął pracę w Muzeum Historii Wawelu pod kierunkiem prof. Jerzego Szablowskiego, który powierzył mu zorganizowanie działu ikonografii Wawelu
1958 V 31 – zrezygnował z pracy w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu
1959 IV 15 - rozpoczął pracę w Muzeum–Zamku w Łańcucie
1963 V 1 - z nominacji Ministra Kultury i Sztuki objął stanowisko dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie
1963–1974 – pełnił funkcję dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie
1964 - założył Pracownię Ikonografii Krakowa przy Muzeum Narodowym
1965 – uzyskał doktorat
1965 - zorganizowana pod jego kierownictwem, wspólnie z Państwowymi Zbiorami Sztuki na Wawelu i Muzeum Pomorskim w Gdańsku, wystawa „Katarzyna Jagiellonka, królewna polska, księżna Finlandii, królowa Szwecji”, eksponowana w Turku w Finlandii
1966–1990 – był członkiem Komisji Teorii i Historii Sztuki PAN
1968 – reaktywował Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Narodowego Krakowa
1969 – zorganizował wystawę „Mille ans d`art en Pologne” zaprezentowaną w Petit Palais w Paryżu
1970 – jej zmieniona wersja „1000 Years of Art in Poland”, pokazana została w Royal Academy of Arts w Londynie
1970 – wystawa pod jego kierownictwem, przygotowana wspólnie z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, „Golden Age of Polish Weapons” prezentowana w Tokio i Kanazawa, która zapoczątkowała całą serię późniejszych wystaw organizowanych ze zbiorów MNK w Japonii
1973 – dzięki jego staraniom brytyjski miesięcznik „The Connoisseur” zorganizował wspólnie z muzeami Krakowa Krakowski Festiwal Sztuki, powtarzany parokrotnie w latach późniejszych
1973–1981 – był współzałożycielem oraz wykładowcą Studium Muzeologii na UJ
1974 – pozyskał dla Muzeum willę Atma w Zakopanem
1982 – habilitował się
1990 – został współpracownikiem Komisji Historii Sztuki PAU
1996 – został laureatem Nagrody Honorowej Krakowskiej Filii Fundacji Kultury Polskiej
1999 – TMHiZK przyznało mu Nagrodę im. K. Bąkowskiego
1999 – otrzymał nagrodę m. Krakowa
2004 X 5 – w Sukiennicach, podczas uroczyście obchodzonego jubileuszu 125-lecia Muzeum Narodowego w Krakowie, wygłosił referat poświęcony znaczeniu Muzeum Narodowego w kulturze i historii Krakowa
źródła:
Janina Skorupska Jerzy Banach w „MUZEALNICTWO” 2005 nr 46