Józef Archutowski
(1 listopada 1879 Karolin koło Pułtuska – 31 sierpnia 1944 Warszawa)
biblista, duchowny katolicki
rodzina
pochodził z bogatej ziemiańskiej rodziny
syn Teofila (rozstrzelanego przez Niemców w Pułtusku jesienią 1939) i Emilii z Karwowskich
brat Romana (1882-1943), błogosławionego – rektora Warszawskiego Seminarium Duchownego, zginął w 1943 roku w Majdanku
biogram
Studiował teologię w seminarium duchownym w Warszawie oraz w Akademii Duchownej w Petersburgu. Po przyjęciu święceń kapłańskich był wikariuszem w Skierniewicach, Zgierzu i Łowiczu, następnie przebywał w Warszawie. Podróżował za granicę, gdzie zaprzyjaźnił się z Marie Joseph Lagrange'em, dwukrotnie odwiedził Ziemię Świętą.
Został profesorem Pisma świętego Starego Testamentu i historii religii na KUL, a następnie profesorem i kilkakrotnym dziekanem Wydziału Teologicznego UJ. Na UJ prowadził dla alumnów Koło Biblistów UJ, a dla kapłanów Klub Młodych Księży. W latach trzydziestych był także kuratorem Młodzieży Wszechpolskiej na UJ. W Krakowie mieszkał przy ulicy Jabłonowskich 28.
Zorganizował I Zjazd Biblistów Polskich na którym zdecydowano dokonać nowego przekładu Pisma świętego z języków oryginalnych.
Został aresztowany podczas Sonderaktion Krakau i więziony w Sachsenhausen. Z obozu został zwolniony dzięki interwencji Stolicy Apostolskiej, powrócił do Krakowa, prowadził tajne nauczanie w klasztorze oo. Salwatorianów na Zakrzówku w Krakowie.
Przeniósł się do Warszawy, gdzie został proboszczem parafii Nawiedzenia NMP i kanonikiem gremialnym warszawskiej kapituły metropolitalnej, wykładał na tajnym Wydziale Teologii Katolickiej UW i prowadził wykłady z teologii psalmów w klasztorze pp. Sakramentek. Zginął w czasie powstania warszawskiego w zbombardowanym kościele PP. Sakramentek na Rynku Nowego Miasta wraz z 35 zakonnicami i osobami cywilnymi.
Był jednym z pierwszych nowoczesnych biblistów polskich, w artykułach ogłaszanych przeważnie w „Podręcznej Encyklopedii Kościelnej”, „Ateneum Kapłańskim” i „Głosie Narodu" informował o najnowszych wynikach badań biblijnych. Zainicjował serię wydawniczą „Sprawy Biblijne”, w której zamieszczał również swoje prace. Był miłośnikiem Biblii Jakuba Wujka; walczył o nowe wydanie jej tekstu z niewielkimi poprawkami językowymi. Napisał wiele podręczników i prac naukowych z dziedziny biblistyki, między innymi najcenniejszą Historię i krytykę tekstu hebrajskiego Starego Testamentu. W ostatnich latach życia pracował nad komentarzami do Proroctwa Izajasza i Księgi Psalmów. Kilka opracowań egzegezy i teologii psalmów pozostało w skryptach studenckich, wiele rękopisów uległo zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego.
wybrane publikacje:
1923 - Sługa Jahwe w księdze Izajasza proroka
1923 - Prorok Amos. Osoba i działalność
1924 - Monoteizm izraelski i jego geneza
1925 - Gramatyka języka hebrajskiego
1927 - Wstęp szczegółowy do Ksiąg świętych Starego Testamentu
1927 - Rewizja tekstu Wulgaty
1930 - O natchnieniu Pisma świętego
1934 - Kosmogonia biblijna w świetle staro-wschodnich opowiadań i nauki
1935 - Niewola babilońska
1938 - Historia i krytyka tekstu hebrajskiego Starego Testamentu
1939 - Prorok Arnos. Życie i nauczanie
kalendarium
1898 – rozpoczął studia w seminarium duchownym św. Jana w Warszawie
1901 – rozpoczął studia w Rzymsko – Katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu
1904 - przyjął świecenia kapłańskie
1905 – uzyskał stopień magistra teologii
1905–1918 – pracował jako wikariusz
1908 – przeniesiony do Warszawy
1918–1920 - był profesorem KUL
1920 – został powołany na Wydział Teologiczny UJ
1923 – został profesorem zwyczajnym Pisma Świętego Starego Testamentu Wydziału Teologicznego UJ
1924–1927 i 1931–1933 – był dziekanem Wydziału Teologicznego UJ
1924 XI 16 – przy obecności przedstawicieli władz uczelnianych, parlamentu, rządu i goszczącego w mieście Józefa Piłsudskiego dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę II Domu Akademickiego przy ulicy 3 Maja
1937-1939 - wydawał „Przegląd Biblijny"
1937 - zorganizował I Zjazd Biblistów Polskich
1938 – został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta
1938 – został odznaczony Srebrnym i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę
1939 XI 6 - aresztowany podczas Sonderaktion Krakau
1940 II 8 – został zwolniony z obozu w Sachsenhausen
1943 V – został proboszczem parafii Nawiedzenia NMP w Warszawie i kanonikiem Kapituły Katedralnej
źródła:
Ziemianie polscy XX wieku, część 5, Warszawa 2006
Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki 1939 - 1945, Wrocław 1989
Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969
Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947
MB, Archutowski Józef [w:] Wyrok na UJ. 6. 11. 39, red. L. Hajdukiewicz, Kraków 1989
Przybyszewski B., Dzieje kościelne Krakowa w czasie okupacji niemieckiej, „Rocznik Krakowski” 1948 nr 31
Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974
Czesław Brzoza, Kraków między wojnami, Kraków 1998