Adam Prot Asnyk
pseudonim Jan Stożek, kryptonim El...y
(11 września 1838 Kalisz – 2 sierpnia 1897 Kraków)
poeta, dramatopisarz, społecznik
rodzina
z rodziny szlacheckiej
syn Kazimierza, oficera wojsk polskich, uczestnika powstania listopadowego i zesłańca, który po odbyciu zesłania osiedlił się w Kaliszu i zajął się handlem skórami (na czym dorobił się dużego majątku), i Konstancji z Zagórowskich (zmarła 1871)
poślubił Zofię Kaczorowską (1850-1876)
syn Włodzimierz (1876-1901)
biogram
Studiował między innymi w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Marymoncie, Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie oraz w Heidelbergu, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii. Brał udział w powstaniu styczniowym (był członkiem tzw. rządu wrześniowego), po jego upadku przebywał na emigracji (Włochy, Niemcy, Francja).
Jako poeta debiutował na łamach lwowskiego "Dziennika Literackiego" wierszem Podróżni, przesłanym z Włoch.
Osiadł w Krakowie, uczestniczył w życiu społeczno-politycznym: organizował Towarzystwo Oświaty Ludowej, był radnym miasta Krakowa, posłem do Sejmu Krajowego, prezesem Towarzystwa Szkoły Ludowej. Został wydawcą dziennika "Reforma" (później "Nowa Reforma"), a następnie jego redaktorem naczelnym. Publikował też w "Kłosach", "Bluszczu" i innych pismach.
W pierwszych tomach wierszy zawarł pesymistyczne nastroje własnego pokolenia po klęsce powstania styczniowego, w następnych dał wykład eklektycznych poglądów filozoficznych (najpełniejszy w cyklu sonetów Nad głębiami). Pisał liryki poświęcone Tatrom (był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego), oddzielną grupę stanowią liryki erotyczne, był również autorem dramatów historycznych i społeczno-politycznych oraz komedii salonowych.
Jan Kasprowicz uważał, że Asnyk to największy współczesny pieśniarz polski, a jeden z wielkich poetów świata. Stanisław Wyspiański, znany ze złośliwości, orzekł, że Asnyk to taki wypchany orzeł, ma wszystko – dziób, skrzydła, tyle tylko, że nie poleci.
. Rozwijająca się gruźlica zmusiła go do wycofania się z życia społecznego. Wyjechał na kurację do Włoch, skąd wrócił chory na tyfus, leczył go dr. Pareński i pielęgnowało kilka pań: Pawlikowska, Kotarbińska i inne, przeważnie z Towarzystwa Szkoły Ludowe oraz Bandrowski, Offmański. Niestety po paru miesiącach zmarł.
Pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
wybrane dzieła:
1865 – Sen grobów
1869 - Poezje I
1869 – dramat Walka stronnictw
1869 – komedia salonowa Gałązka heliotropu
1872 - Poezje II
1875 – dramat Cola Rienzi
1878 – dramat Kiejstut
1879 – komedia Przyjaciele Hioba
1880 - Poezje III
1883 – 1894 – cykl sonetów Nad głębiami
1888 – dramat Bracia Lerche
1894 - Poezje IV
kalendarium
1849-1853 – uczęszczał do Wyższej Szkoły Realnej w Kaliszu
1856 – rozpoczął studia w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Marymoncie
1857–1859 – studiował w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie
1859–1860 – studiował na wydziale medycznym uniwersytetu wrocławskiego
1860 – był więziony w cytadeli warszawskiej
1861 – studiował na uniwersytecie w Paryżu
1861–1862 – studiował w Heidelbergu
1863 – został członkiem radykalnego powstańczego „rządu wrześniowego”
1864 – debiutował w lwowskim „Dzienniku Literackim”
1864 – poznał Henryka Sienkiewicza
1864 – 1867 – przebywał za granicą
1866 – w Heidelbergu uzyskał stopień doktora filozofii
1867 IX 11 – zamieszkał we Lwowie
1869 – przyjechał do Krakowa, zatrzymał się w hotelu „Drezdeńskim” na Rynku Głównym, następnie mieszkał przy ulicy Lubicz
1870 VII – zamieszkał w zakupionym dworku przy ulicy Łobzowskiej 99 (dziś w tym miejscu stoi kamienica pod numerem 7)
1873 - był na rzadko wówczas zwiedzanym Lodowym Szczycie w Tatrach (z Eljaszem, Świerzem i innymi)
1874 – odbył wyprawę na Giewont (ze Świerzem i z ks. Augustynem Sutorem)
1875 XI 14 – poślubił Zofię Kaczorowską
1876 - dokonał drugiego wejścia na Wysoką, która w opinii polskich turystów uchodziła jeszcze za szczyt nie zdobyty
1881 – został wiceprezesem Koła Artystyczno-Literackiego założonego przy Rynku 16, założycielem i wieloletnim prezesem był Juliusz Kossak
1882 I – został wydawcą krakowskiego dziennika „Reforma”
1882 XI – „Reforma” zmieniła nazwę na „Nowa Reforma”
1882 - był współzałożycielem Towarzystwa Oświaty Ludowej
1884 – został członkiem Rady miasta Krakowa
1888 – podróżował do Włoch, Tunezji i Algierii
1889 XII – 1895 I – pełnił funkcję redaktora naczelnego „Nowej Reformy”
1889 – został posłem na Sejm Krajowy z ramienia demokratów galicyjskich
1890 - uczestniczył w sprowadzeniu z Paryża prochów Adama Mickiewicza
1891 – był inicjatorem i prezesem Towarzystwa Szkoły Ludowej
1894 – wyprawił się na Cejlon i do Indii
1896 – wyjechał na kurację do Włoch
1896 XII – w Kaliszu z okazji jubileuszu urządzono wieczornicę z prelekcją o życiu i twórczości poety, recytacją jego wierszy oraz prezentacją wybranych scen dramatycznych, tzw. "żywych obrazów"
1897 I 6 - na łamach "Gazety Kaliskiej" wydrukowano podziękowanie poety w formie listu
1901 - Karol Knaus zaprojektował sarkofag, a brązowy medalion z popiersiem poety wykonał Jan Tombiński
1912 – jego imieniem nazwano ulicę, poprzednio nazywaną Łazienną, w I dzielnicy Stare Miasto, na Piasku, łączącą się z ulicą Biskupią
1938 IX 11 – przy ulicy Łobzowskiej 7, gdzie stał jego dworek, odsłonięto tablicę pamiątkową z popiersiem dłuta Karola Hukana
źródła:
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Jacek Olczyk, Życie literackie w Krakowie, Kraków 2016
Jan Tomkowski Słownik pisarzy polskich. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002
Czesław Brzoza, Kraków między wojnami, Kraków 1998