Władysław Ludwik Anczyc
Kazimierz Góralczyk, W. A. Lassota
(12 grudnia 1823 Wilno – 28 lipca 1883 Kraków)
poeta, dramatopisarz, tłumacz, wydawca, właściciel drukarni
rodzina
z rodziny Anczyców
syn Zygmunta (1783 Wilno – 1855 Kraków), potomka saskiego rodu von Anschütz, i Barbary z Hrehorowiczów (1800 Wilno – 28 XI 1891 Kraków), aktorki wileńskiej
rodzeństwo: Zygmunt (1820-1820); Emilia (1828-1829); Helena (1829-?); Bronisława Joanna (1830-1908); Aniela (1833-1838), Stanisław (1840-1863)
w kościele św. Mikołaja 25 listopada 1852 roku poślubił Teklę z Bryniarskich, córkę żołnierza 1831 roku
dzieci: Władysław (1854-1856); Zofia Tekla Helena (11 stycznia 1856-?), wyszła za mąż za Władysława Schmidta – była to rodzina związana z podkrakowskimi wsiami Radziszów, Krzywaczka, Głogoczów; Władysława Emilia (27 czerwca 1857-1914), mąż Fryderyk Papée; Wanda (1858-1859); Stanisław (1861-1863); Wacław Zygmunt (1866-1938), drukarz i wydawca, żona Waleria Heggenberger; Stanisław (1868-1927), metaloznawca i technolog, żona Marianna Albina Dąbrowska
biogram
Przez kilka lat uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, przerwał naukę i rozpoczął praktykę najpierw w aptece Adolfa Aleksandrowicza i Wojciecha Like, a następnie przeniósł się do Augustyna Redyka na Stradomiu. Uczył się samodzielnie i po zdaniu egzaminu dojrzałości rozpoczął studia na Wydziale Farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Brał udział w powstaniu krakowskim, za co przez czternaście miesięcy był więziony przez władze austriackie.
Po studiach pracował przez pewien czas w aptece „Pod Węgierską Koroną” w Rynku Głównym 22, a następnie otrzymał posadę adiunkta przy Katedrze Chemii i Farmacji profesora Floriana Sawiczewskiego w UJ. Oskarżył nadzór aptekarski o brak należytej kontroli, a jego bezkompromisowe stanowisko w tej sprawie spowodowało usunięcie go z Uniwersytetu, a także odmówiono mu pozwolenia na założenie własnej apteki.
Wyjechał do Warszawy, gdzie współpracował z czasopismami i Encyklopedią powszechną S. Orgelbranda (umieścił 28 własnych artykułów), redagował także kalendarze Józefa Ungra, tygodnik ilustrowany dla ludu Kmiotek i Przyjaciela Dzieci, tygodnik poświęcony nauce i rozrywce młodzieży. Objął posadę w Towarzystwie Rolniczym z pensją 30 rubli miesięcznie i obowiązkiem ułożenia katalogu Biblioteki Towarzystwa Rolniczego, trudnieniem się korektą roczników i niesienia pomocy w redakcyi tychże.
Powrócił do Krakowa, prowadził ożywioną działalność literacką i oświatową, uczestniczył w wydawnictwach Czytelni Ludowej, Towarzystwa Oświaty Ludowej oraz działał społecznie między innymi w Kole Literacko-Artystycznym.
Zakupił od Ludwika Gumplowicza niewielką drukarnię przy ulicy Starowiślnej 19 (dziś nr 3), którą przekształcił w zakład znany z wysokiego poziomu sztuki drukarskiej (przeniósł ją wkrótce do kamienicy przy ulicy Kanoniczej 9).
Jego twórczość dramaturgiczna to głównie utwory o tematyce ludowej, a najpopularniejszym utworem był Kościuszko pod Racławicami, dedykowany Teofilowi Lenartowiczowi, którego Bitwa racławicka stała się inspiracją do napisania sztuki. Utwór ten oparty na pamiętniku Filipa Lichockiego, ówczesnego prezydenta Krakowa, i opowiadaniu Józefa Szujskiego Ostatnia nobilitacja, zdobył olbrzymie powodzenie zarówno dzięki swej wymowie patriotycznej (w zaborze rosyjskim był przez długi czas zakazany) jak i walorom widowiskowym. Był grywany przez zespoły zawodowe oraz amatorskie, utrzymując się w repertuarze aż do II wojny światowej.
"Kościuszko pod Racławicami", to była sztuka, na której każdy dzieciak krakowski się wychowywał; do tego stopnia, że, słuchając jej wczoraj, mógłbym dokończyć prawie każdego zdania, podać każdą tradycyjną intonację. I każdy z nas przechodził trzy fazy: naiwnego zachwytu, złączonego z pierwszymi wrażeniami teatralnymi, drugą - gryzącego sztubackiego sceptycyzmu, trzecią wreszcie, mniej lub więcej pobłażliwego sentymentu... dla swoich pierwszych wzruszeń.... – pisał Tadeusz Boy-Żeleński w swych wspomnieniach.
Znany jako autor popularnej Pieśni strzelców, którego tekst w czasach PRL był prawie w całości zafałszowany.
„Hej strzelcy wraz! nad nami orzeł biały,
A przed nami śmiertelny stoi wróg.
Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały,
A lotem kul kieruje Zbawca Bóg.
( … )
Chcesz zdurzyć nas, oszukać chcesz nas carze,
Plujem ci w twarz za morze twoich łask;
Amnestią twą owiniem nasze kule,
Odpowiedź da huk armat, kurków trzask,
Do Azji precz, potomku Dżengishana,
Tam naród twój, tam ziemia carskich gal,
Nie dla ciebie krwią ziemia nasza zlana,
Hej, baczność! cel i w łeb lub serce pal.
( … )
Dziś spłacim łzy sióstr, matek i wdów jęki,
Hej, baczność! cel i w łeb lub serce pal.
( … )
Modli się pod figurą, a diabła ma za skórą.
O Boże nasz! o Matko z Jasnej Góry!
Wysłuchaj nas! niech korna łza i żal
Przebłaga Cię, niewoli zerwij sznury,
Hej, baczność! cel i w łeb lub serce pal.”
//Źródło: Antologia poezji głupich i mądrych Polaków, wybór Ludwik Stomma, Gdańsk 2000.//
Był autorem przekładów i przeróbek, w tym Przypadki Robinsona Kruzoe D. Defoe oraz Duch puszczy R.M. Birda oraz autorem elementarzy i książeczek dla początkujących czytelników, wydał między innymi wielokrotnie wznawiane Dzieje Polski w 24 obrazach.
Był wielkim miłośnikiem i propagatorem Tatr, w góry chodził z Tytusem Chałubińskim i góralami, był organizatorem, a także został wiceprezesem Towarzystwa Tatrzańskiego. Przyczyniał się do spopularyzowania Zakopanego i Tatr wśród polskiego społeczeństwa artykułami w czasopismach, np. Zwóz żentycy w Tatrach ("Tygodnik Ilustrowany" 1863, nr 222), Jaworzyna w Tatrach (tamże 1864, nr 230), Zakopane i lud podhalański (tamże 1874, nr 341 i 342), Wspomnienie z Tatr ("Pamiętniki Towarzystwa Tatrzańskiego" 3, 1878). W wydanych wspólnie z Alfredem Schouppé Krajobrazach polskich opisuje również Tatry i Podhale.
Jest autorem nieraz przedrukowywanego wiersza W Tatry, zaczynającego się od słów:
"Hej, za mną w Tatry, w ziemię czarów
Na strome szczyty gór"
Wiersz ten trzykrotnie posłużył kompozytorom jako tekst do utworów muzycznych na chór męski (Zygmunt Noskowski 1900, Mieczysław Surzyński przed 1925, Jerzy Młodziejowski 1960).
Z jego drukarni, która z czasem zdobyła sobie jedno z czołowych miejsc w Polsce, wyszło wiele tatrzańskich wydawnictw (wszystkie roczniki "Pamiętnika Towarzystwa Tatrzańskiego" oraz wiele roczników "Wierchów" i "Taternika" itd.).
Pochowany został na cmentarzu Rakowickim (Pas Ab południowy), odprowadzony na miejsce wiecznego odpoczynku przez całe miasto.
wybrane publikacje:
twórczość literacka:
1848 – Emisariusz
1850 – Chłopi arystokraci
1854 – Łobzowianie
1855 – Flisacy
1856 – Błażek opętany
1861 – Tyrteusz, pełny tekst w 1883 roku
1862 – Uczta wyzwoleńca całość w 1908 roku
1863 - wspólnie z Alfredem Schouppé wydał Krajobrazy polskie
1863 – Pieśni zbudzonych w tym Pieśń strzelców
1873 – Obrazki dramatyczne ludowe
1876 – Emigracja chłopska
1876 – W Tatry
1881 – Kościuszko pod Racławicami
1899 – Duchy czarnego boru, czyli kamienne serce
1908 – Pieśni zbudzonych
1916 – Pieśni zbudzone zbiór poezji
działalność popularyzatorska
1862 – Elementarz dla dzieci polskich
1862 – Pierwsza książeczka dla wiejskich dziatek, które już elementarz skończyły
1863 – Dzieje Polski w dwudziestu czterech obrazkach
1869 – ABC, pierwsza nauka dla dzieci
kalendarium
1826 – przybył wraz z rodzicami do Krakowa
1828 – odbył pielgrzymkę do Częstochowy
1839 – został absolwentem Gimnazjum św. Anny
1840 – rozpoczął praktykę farmaceutyczną w aptece Adolfa Aleksandrowicza i Wojciecha Like
1844 – został przyjęty do gremium aptekarzy
1845 – rozpoczął studia na Wydziale Farmacji UJ
1846 – brał udział w powstaniu krakowskim
1846 V 7 – 1847 V 3 – więziony przez władze austriackie
1847 – ukończył farmację z tytułem magistra
1847 – pracował w aptece „Pod Węgierską Koroną”
1848 – uczestniczył w Wiośnie Ludów
1848 - debiutował w redagowanym przez siebie piśmie satyrycznym Dodatek do Świstka
1848 X 1 – został adiunktem katedry Chemii i Farmacji UJ
1849 IX 30 – został usunięty z Uniwersytetu
1852 – poślubił Teklę Bryniarską
1858–1867 – przebywał w Warszawie
1859 III 1 – 1861 - działał w Towarzystwie Rolniczym w Królestwie Polskim
1859 X – został redaktorem Tygodnika Ilustrowanego
1859–1863 – redagował kalendarze J. Ungra
1861–1866 – pełnił funkcję redaktora „Kmiotka”
1861 - stał się częstym bywalcem Zakopanego i turystą tatrzańskim
1863 – zajął się popularyzowaniem Zakopanego i Tatr wśród polskiego społeczeństwa artykułami w czasopismach
1863 VI – został współzałożycielem i pierwszym redaktorem „Wędrowca”
1865–1866 – był redaktorem „Przyjaciela Dzieci”
1873 – należał do współzałożycieli Towarzystwa Tatrzańskiego
1874 – na zlecenie warszawskiej firmy kupił od Władysława Jaworskiego księgarnię w Rynku Głównym 23, którą prowadził, a która jako księgarnia Gebethnera i Wolffa istniała do chwili przejęcia przez państwowy Dom Książki po II wojnie
1874 - 1883 – pracował na różnych stanowiskach w zarządzie Towarzystwa Tatrzańskiego oraz w komitecie redakcyjnym "Pamiętnika Towarzystwa Tatrzańskiego"
1875 V – kupił od Ludwika Gumplowicza drukarnię Kraju
1876 - otrzymał nagrodę w konkursie dramatycznym za sztukę Emigracja chłopska
1877 – został wiceprezesem Towarzystwa Tatrzańskiego
1880 XII 26 – w Krakowie odbyła się premiera sztuki Kościuszko pod Racławicami
1883 – otrzymał nagrodę za szkic dramatyczny Jan III pod Wiedniem
1886 - w kościele Najświętszego Salwatora wmurowano tablicę poświęconą jego pamięci, dzieło Władysława Chruśnikiewicza, Józefa Przebindowskiego i Franciszka Kopaczyńskiego
1912 - imię jego nadano ulicy przy kościele św. Salwatora
1982 – jego imieniem nazwano Drukarnię Wydawniczą przy ulicy Wadowickiej 8
1983 - przeniesiono tablicę poświęconą jego pamięci na zewnętrzny mur kościoła św. Salwatora
źródła:
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Jan Adamczewski, Krakowskie rody, Kraków 1994
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 05.02.2020