Dzisiejsza data:

Jadwiga Łuszczewska

Deotyma

(1 VIII 1834 Warszawa – 23 IX 1908 Warszawa)

poetka, improwizatorka

rodzina

córka Wacława Łuszczewskiego (1806 - 1867), radcy stanu, dyrektora wydziału Przemysłu i Kunsztów w Komisji Spraw Wewnętrznych Królestwa Polskiego i Magdaleny (Niny) z Żółtowskich, córki Edwarda, generała napoleońskiego

biogram

           Otrzymała domowe wykształcenie pod kierunkiem rodziców. Od wczesnej młodości uczestniczyła w poniedziałkowym salonie literackim rodziców, gdzie występowała i zyskała rozgłos (pisały o niej wszystkie gazety), gdyż dzięki wrodzonej łatwości wierszowania improwizowała na zadane tematy.
Pseudonim "Deotyma" (Bogobojna) wybrała jej matka, gdy Jadwiga miała kilkanaście lat.
            W latach sześćdziesiątych XIX wieku, oprócz podróży po kraju odbywała również Deotyma wraz z rodzicami wojaże zagraniczne. Była w Austrii, Belgii, Francji i we Włoszech. Za granicą poznała wielu wybitnych ludzi: pisarza i poetę Franciszka Wężyka, generała Jana Skrzyneckiego, księdza Aleksandra Jełowickiego, wydawcę "Pana Tadeusza", oraz historyka Joachima Lelewela, swego dalekiego kuzyna.

           Odwiedziła również Kraków i tu biskup Łętowski, który prowadził dom otwarty, zaprosił ją trzykrotnie na wieczór do swej rezydencji, w których to spotkaniach uczestniczyli także między innymi Wincenty Pol, Zygmunt Kaczkowski i Józef Kremer. W trakcie pierwszego wieczoru improwizowała na temat zadany jej przez gospodarza, o Wawelu, który nazwała górą klejnotów.

           Tak jej występ opisywała Maria Estreicherówna: Przed rozpoczęciem namyślała się kilka minut w sąsiednim pokoju, po czy wygłosiła blisko trzykwadransową improwizację, której nagromadzeni wysłuchali wśród ciszy takiej, “jaka była przed stworzeniem świata

           Biskup Łętowski zanotował sceptycznie w swych pamiętnikach: „Może to i talent, ale brak uroku, cedziła słowa niemile i głosu ani postaci do tego nie miała…”.

           Wystąpiła również u sędziwego kasztelana Wężyka, gdzie tematem długiej improwizacji była Miłość najwyższa. Na kolejnym zebraniu poetka zaskoczyła nieco gości gdy natchniona mazurem Chopina, odegranym przez córkę pani domu, wygłosiła improwizację, że nie ma nad krakowiaka.

           Zaangażowała się także w działalność patriotyczną. Brała udział w manifestacjach patriotycznych, które odbywały się w Warszawie od 1860 roku.
Gdy wybuchło Powstanie Styczniowe Wacław Łuszczewski złożył na znak protestu godność szambelana carskiego, za co został aresztowany i zesłany w głąb Rosji. W tej przymusowej podróży wiodącej przez Kazań, Jadryń i Symbirsk, towarzyszyła swemu ojcu Deotyma, która w wolnych chwilach pisała swoje długie poematy, oraz zbierała materiały do powieści historycznej "Branki w jasyrze".
           Po śmierci rodziców Deotyma bardzo się zaprzyjaźniła z Eugenią ze Zdzienieckich Wolffową (1835 - 1912).

           Mieszkała w domu przy ulicy Królewskiej i tu zaczęła prowadzić własny już salon literacki. Tak narodziły się jej słynne "czwartki literackie", które weszły do obyczaju warszawskich elit intelektualnych okresu popowstaniowego. W czasie swych improwizacji ubrana była w peplos – szatę kobiet greckich, stąd po Warszawie krążył na jej temat wierszyk:

Deotyma się nadyma,

nosi kiecki na kształt grecki
           Pisała poematy i dramaty historyczne, wiersze oraz powieści. Najlepsza, Panienka z okienka, powieść historyczna długo cieszyła się popularnością, doczekała się realizacji filmowej i przeróbki na operę.
            Zmarła na raka przełyku, pochowana na warszawskich Powązkach.

           W Krakowie ma ulicę w IX dzielnicy Łagiewniki, na Cegielnianej, gdzie łączy ulicę Do Wilgi z ulicą Klementyny Hoffmanowej.

wybrane utwory

1859 - 1908 - wieloczęściowy cykl Polska w pieśni

1859 - Lech

1863 - Wanda

1880 – powieść Branki w jasyrze
1898 - Wybór poezji
1898 - powieść historyczna Panienka z okienka
1910 - Pamiętnik 1834 - 1897 ;

kalendarium

1843 – po raz pierwszy zwiedziła Kraków i Wieliczkę

1846 – 1849 – wraz z siostrą redagowały rękopiśmienny miesięcznik „Pszczółka”

1849 - starsza siostra Deotymy, Kazimiera wyszła za mąż

1854 – gościła w Krakowie

1854 IX 4 - improwizowała w salonie biskupa Łętowskiego na temat Wawelu
1856 - 1860 - podróżowała i zwiedziła Gniezno, Kruszwicę, Poznań, Malbork, Gdańsk, Sandomierskie, Góry Świętokrzyskie oraz Tatry
1863 - po wybuchu powstania styczniowego towarzyszyła ojcu w zesłaniu w głąb Rosji
1865 - wraz z ojcem powróciła do Warszawy
1870 - otworzyła własny salon literacki

1881 - deklamowała w Krakowie Rapsody o Chrobrym królu na rzecz pomnika Adama Mickiewicza

1881 II 28 – wystąpiła wraz z ustępującym prezydentem Zyblikiewiczem na pożegnalnym balu kostiumowym w Sukiennicach

1883 – Lwów wydał na jej cześć bankiet

źródła

Witold Łaszczyński, Deotyma, Nasze Kłosy, nr 42, 1902

Janina Kulczycka - Saloni, Życie literackie Warszawy w latach 1864 - 1892, Warszawa 1970 Aleksander Grzegorz Turczyk, Jan Paweł Łuszczewski (1764 - 1812), Ziemia Sochaczewska, nr 18, 1993