Michał Żymierski
pseudonim Rola
pierwotnie Michał Łyżwiński
(4 IX 1890 Kraków – 15 X 1989 Warszawa)
wojskowy, marszałek Polski
rodzina
z krakowskiej rodziny inteligenckiej, syn urzędnika kolejowego Wojciecha Łyżwińskiego i Marii z domu Buczek
brat Józefa (1902 - 1982, również późniejszy oficer Wojska Polskiego) i Jana, który zamordował kierownika księgarni Gebethner i Wolff
biogram
Po maturze w Gimnazjum św. Anny, studiował na Wydziale Prawa UJ i Akademii Handlowej w Krakowie. Działał w ruchu niepodległościowym, należał do organizacji „Zarzewie”, a później wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich. Podczas I wojny światowej służył w Legionach Polskich, początkowo jako dowódca kompanii i batalionu I Brygady. Walczył między innymi pod Laskami i w okolicach twierdzy Dęblin, gdzie został ciężko ranny. Po kryzysie przysięgowym w stopniu podpułkownika został dowódcą 2 pułku piechoty w Polskim Korpusie Posiłkowym. Po traktacie brzeskim był inicjatorem buntu II Brygady Legionów i przebicia się jej przez front pod Rarańczą na Ukrainie. Następnie przekazał dowództwo tej formacji gen. Józefowi Hallerowi. Po przejściu frontu został szefem sztabu II Korpusu Polskiego w Rosji (w którego skład weszła II Brygada Legionów) w stopniu pułkownika. Po rozbrojeniu Korpusu przez Niemców po bitwie pod Kaniowem służył na stanowiskach dowódczych w POW w Rosji. Był dowódcą 2 pułku piechoty w 4 Dywizji Strzelców Polskich.
Wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Administracji Armii do spraw uzbrojenia, odpowiedzialnym za finanse – zakupy sprzętu wojskowego w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Podwładnym jego był wówczas (jak i poprzednio w Legionach) późniejszy premier Felicjan Sławoj Składkowski, który w swych pisanych na emigracji wspomnieniach zwięźle skomentował jego talenty ekonomiczne. W czasie przewrotu majowego w 1926 stanął po stronie wojsk rządowych, po klęsce sił rządowych został aresztowany wraz z generałami Tadeuszem Rozwadowskim, Juliuszem Malczewskim i Włodzimierzem Zagórskim. Wkrótce jednak generałów przewieziono do wojskowego więzienia śledczego na Antokolu w Wilnie, podczas gdy Żymierskiego uwięziono w Warszawie.
Został skazany na 5 lat więzienia z degradacją, za nadużycia finansowe przy dostawach dla armii dokonywanych przez przedsiębiorstwo „Protekta” (maski przeciwgazowe). Według sądu Żymierski „użył świadomie swego stanowiska służbowego na szkodę interesu majątkowego Skarbu Państwa” w wysokości 150 tysięcy dolarów. Ze względu na celowe wstrzymanie dostawy gaśnic w ustawionym przetargu i pozbawienie w ten sposób budynków wojskowych ochrony przeciwpożarowej sąd skazał go na karę pięciu lat ciężkiego więzienia. Został pozbawiony odznaczeń, zdegradowany i wydalony z zawodowej służby wojskowej, przebywał w więzieniu na warszawskim Mokotowie i w Cieszynie. Wówczas nawiązał pierwsze kontakty z komunistami, porzucając wyznawane wcześniej poglądy polityczne.
Wyemigrował do Francji, gdzie wstąpił do Komunistycznej Partii Polski, rozpoczął współpracę z sowieckim wywiadem. Dostarczał NKWD informacje na temat organizacji i wyszkolenia Wojska Polskiego, transakcji Ministerstwa Spraw Wojskowych we Francji, a także werbował agentów dla wywiadu Związku Radzieckiego z korpusu oficerskiego WP.
W czasie okupacji niemieckiej utrzymywał kontakty z komunistyczną grupą „Młot i Sierp”. Według oficjalnej biografii Żymierskiego, wydanej anonimowo w PRL (żaden z autorów nie chciał się podpisać, ze wstępem gen. Wojciecha Jaruzelskiego), konspiracyjny sąd obywatelski złożony ze zdecydowanych antypiłsudczyków uznał aresztowanie i wyrok z 1927 za polityczny i zrehabilitował Żymierskiego.
Po zakończonej II wojnie światowej usiłowano przedstawiać Żymierskiego jako ofiarę represji politycznych, nie odnosząc się do kryminalnych zarzutów przeciwko niemu. Niektórzy komunistyczni publicyści i badacze przemilczali ten epizod z życia Żymierskiego lub pisali, iż w 1927 „wyjechał z kraju”. Również zdaniem polskiego historyka Andrzeja Garlickiego zaplecze polityczne skompromitowanego aferą korupcyjną Żymierskiego celowo usiłowało przedstawiać go wyłącznie jako ofiarę zemsty sanacji za udział Żymierskiego w walkach przeciwko Jóżefowi Piłsudskiemu w okresie zamachu majowego z 1926.
Według relacji Józefa Światły, Żymierski z polecenia sowieckich przełożonych miał nawiązać w Warszawie współpracę z niemiecką tajną policją państwową Gestapo, dopiero wtedy przeszedł do działań w PPR (jako członek niejawny).
W Polsce Ludowej był członkiem Prezydium Krajowej Rady Narodowej, kierownikiem Resortu Obrony Narodowej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ministrem obrony narodowej – podwładni Żymierskiego twierdzili, iż pełniąc tę funkcję, sprzeciwiał się sowietyzacji polskiego wojska. Jako naczelny dowódca WP i minister obrony narodowej, przewodniczący Państwowej Komisji Bezpieczeństwa – w okresie stalinizmu był współodpowiedzialny za użycie wojska do pacyfikacji społeczeństwa, prześladowania żołnierzy podziemia niepodległościowego (głównie z Armii Krajowej), żołnierzy WP wcześniej służących w AK lub Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie oraz cywilów skazywanych z powodów klasowych, etnicznych lub politycznych na kary wieloletniego więzienia, wywózkę do obozów karnych w Związku Radzieckim i Polsce lub śmierć. Michał Rola-Żymierski osobiście zatwierdzał liczne wyroki śmierci na przedwojennych oficerów Wojska Polskiego, którzy zostali osądzeni przez sądy komunistyczne (jego podpis widnieje na około 100 wydanych wyrokach śmierci).
Pozostawał członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej aż do śmierci, został honorowym prezesem Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.
Był jako jedyny Polak odznaczony I klasami wszystkich orderów nadawanych w PRL, radzieckim Orderem Zwycięstwa i I klasą amerykańskiej Legii Zasługi. W sumie otrzymał 23 wojskowe odznaczenia zagraniczne.
Pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie, jego grób nieznani sprawcy dwukrotnie oblewali czerwoną farbą.
kalendarium
1908 - zdał maturę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie
1909 – rozpoczął działalność w ruchu niepodległościowym
1911 – 1912 - służył w Armii Austro-Węgier, gdzie ukończył szkołę oficerów rezerwy
1913 - zaczął posługiwać się nazwiskiem Żymirski, po protestach rodziny Żymirskich zmodyfikował nazwisko na „Żymierski”
1914 X 23 – został ciężko ranny w walkach w okolicach twierdzy Dęblin
1915 latem - w stopniu majora był komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej
1916 - dowódca pułków w I i II Brygadzie
1917 VII - po kryzysie przysięgowym w stopniu podpułkownika został dowódcą 2 pułku piechoty w Polskim Korpusie Posiłkowym
1918 II - po traktacie brzeskim był inicjatorem buntu II Brygady Legionów i przebicia się jej przez front pod Rarańczą na Ukrainie
1918 V - po rozbrojeniu Korpusu przez Niemców po bitwie pod Kaniowem służył na stanowiskach dowódczych w POW w Rosji
1919 I – rozpoczął służbę w Wojsku Polskim
1919 III - mianowany dowódcą Ciechanowskiego Okręgu Wojskowego
1919 VIII - w związku z wybuchem I powstania śląskiego, został kierownikiem ekspozytury Naczelnego Dowództwa ds. powstania śląskiego z zadaniem kierowania akcją powstańczą na terenie Górnego Śląska
1919 – 1920 - uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, gdzie objął odcinek frontu nad Berezyną pod Borysowem. Był dowódcą II Brygady, a następnie 2 Dywizji Piechoty Legionów
1922 – 1923 - studiował w Wyższej Szkole Wojennej (franc. École Superieur de Guerre) w Paryżu, następnie odbył staż we francuskim Sztabie Generalnym. 1 1924 XII 1 - w wieku 35 lat, został mianowany generałem brygady ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 2. lokatą w korpusie generałów
1926 V - stanął po stronie wojsk rządowych, po klęsce sił rządowych został aresztowany wraz z generałami Tadeuszem Rozwadowskim, Juliuszem Malczewskim i Włodzimierzem Zagórskim
1927 IX 6 - został skazany na 5 lat więzienia z degradacją, za nadużycia finansowe przy dostawach dla armii dokonywanych przez przedsiębiorstwo Protekta
1931 – wyszedł z więzienia wyemigrował do Francji
1932 - zwerbował go do współpracy sowiecki wywiad
1938 X - wrócił do Polski
1939 - bezskutecznie ubiegał się o powrót do wojska
1940 - ponownie zaoferował swoje usługi wywiadowi sowieckiemu
1940 - podjął kolejną próbę przeniknięcia do struktur podziemia, kontaktując się z Komendą Główną ZWZ, jednak gen. Stefan Rowecki „Grot” oferty tej nie przyjął
1941 - ponownie skontaktował się z jednym z przedstawicieli ZWZ (za pośrednictwem jednego z działaczy Stronnictwa Ludowego), Stefanem Korbońskim (działającym w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym przy ZWZ), który nie zgodził się na negocjacje z Żymierskim
1943 - wiosną związał się z Polską Partią Robotniczą (był członkiem niejawnym), Gwardią Ludową, a później Armią Ludową
1943 V - doradca ds. wojskowych w Sztabie Głównym GL jako generał „Józef”
1944 I 1 - mianowany naczelnym dowódcą Armii Ludowej pod pseudonimem „Rola”
1944 VII 21 - generał broni (z pominięciem stopnia generała dywizji) i Naczelny Dowódca Wojska Polskiego
1944 - kierownik Resortu Obrony Narodowej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
1944 – 1949 - minister obrony narodowej
1945 V 3 - nadano mu stopień marszałka Polski przeciwko czemu zaprotestowała Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, wydając drukiem ulotkę w której potępiła Żymierskiego jako zdrajcę w służbie sowieckiej, zarzucając mu brak kompetencji dowódczych oraz obwiniając za 60-procentowe straty 1 Armii Wojska Polskiego w czasie walk z Niemcami na Pomorzu
1945 V 8 - na posiedzeniu Rady Ministrów (z udziałem prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta) proponował ustanowienie Narodowego Święta Zwycięstwa i Wolności na dzień 8 maja
1945 VI 15 - gdy nasiliły się kontrowersje odnośnie ustalenia granicy z Czechosłowacją, Rola-Żymierski, zastępujący nieobecnego w kraju premiera, postawił stronie czechosłowackiej ultimatum. Po jego odrzuceniu oddziały polskie wkroczyły na Śląsk Cieszyński (rozkaz operacyjny nr 00336) i zapowiedziano dalsze posuwanie się oddziałów za Olzę. Rozkaz został wstrzymany decyzją władz politycznych
1946 - przewodniczący Państwowej Komisji Bezpieczeństwa
1949 - usunięty z funkcji ministra obrony narodowej
1953 – 1955 - ponownie znalazł się w więzieniu z powodów politycznych, w ramach czystek stalinowskich został oskarżony o współpracę z obcym wywiadem. 1955 VIII 19 - został zwolniony i zrehabilitowany
1956 IV - śledztwo zostało umorzone
1956 XII – 1967 – zajmował stanowisko wiceprezesa Narodowego Banku Polskiego
1956 – 1966 - prezes Rady Banku Handlowego
1974 - został honorowym prezesem Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
1981 - poparł publicznie wprowadzenie stanu wojennego w Polsce
1981 – 1986 - był członkiem KC PZPR
1981 IV 27 - otrzymał tytuł honorowego obywatela Krakowa, odebrany 8 V 1992
1983 - ukazała się jego obszerna biografia firmowana przez Wojskowy Instytut Historyczny pt. Marszałek Polski Michał Żymierski
1983 – wybrany w skład Prezydium Krajowej Rady Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
1985 – został honorowym prezesem Rady Naczelnej ZBoWiD
1988 XI 11 - wszedł w skład Honorowego Komitetu Obchodów 70. rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę, którego przewodnictwo objął I sekretarz KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski
1989 X 20 - pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie
źródła:
Encyklopedia wojskowa, Warszawa 2007
Andrzej Garlicki, Z tajnych archiwów, Warszawa 1993
Piotr Lipiński, Towarzysze Niejasnego, Warszawa 2003
Zbigniew Błażyński, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Warszawa 2003
Paweł Dubiel, Józef Kozak, Polacy w II wojnie światowej: kim byli, co robili, Warszawa 2003
Piotr Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa 2006
Maria z Branickich Lubomirska, Pamiętnik księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914-1918, Poznań 2001
Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943-1990 t. IV:S-Z, Toruń 2010
Felicjan Sławoj Składkowski, Nie ostatnie słowo oskarżonego , Warszawa 2003
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, Studium Polski Podziemnej, Londyn: Wydawnictwo Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991
Dariusz Matelski, Rola [Michał Żymierski] Grabieżca, „Polityka” nr 17 (2398) z 26 kwietnia 2003, s. 91
Pałka Jarosław, Historia pewnej biografii, [w:] „Polityka”, 2013, nr 34, ss. 52-54
Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński, Michał Żymierski 1890–1989, Warszawa 2015
W. Czyżewski, Barwy życia i walki, część II, Warszawa 2000
Kto jest kim w Polsce 1984, Warszawa 1984, s. 1170