Maria Gabriela Stefania 'Gabriela Zapolska' Korwin - Piotrowska
Józef Maskoff, Walery Tomicki, Maryja
(30 marca 1857 Podhajce, Ukraina – 21 grudnia 1921 Lwów)
powieściopisarka, dramatopisarka, aktorka, reżyser
rodzina
córka Wincentego Korwin-Piotrowskiego (1828-1896), ziemianina, marszałka szlachty wołyńskiej, i Józefy Karskiej (1831-1917), byłej tancerki baletowej z Warszawy
rodzeństwo: Kazimierz Jan (1855–1922), wydawca, publicysta, adwokat
poślubiła:
1. 30 IX 1876 Warszawa Konstanty Eliasz Śnieżko-Błocki, rozwiedzeni w roku 1888
2. 1901 Stanisław Janowski (1866–1942), malarz, rozwiedzeni 1904;
biogram
Kształciła się w domu oraz w prywatnym Instytucie Wychowawczo-Naukowym we Lwowie.
Poślubiła młodego ziemianina ze Żmudzi, Konstantego Śnieżko-Błockiego, oficera wojsk rosyjskich i zamieszkała z nim w Warszawie. Pod nazwiskiem męża debiutowała w amatorskim zespole Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.
Związała się z innym mężczyzną, zaszła w ciążę i porzuciła męża, a tym samym rodzinę, która nie mogła takiego zachowania tolerować, ślub ostatecznie został unieważniony. Po zerwaniu z rodziną i mężem, zaczęła zarabiać na życie jako aktorka, przybrała na stałe pseudonim Zapolska. Występowała w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i w galicyjskich zespołach wędrownych.
Oprócz aktorstwa zajmowała się również pisaniem nowel, powieści, utworów dramatycznych, szybko zdobywając rozgłos. W prasie lwowskiej oraz warszawskiej, głównie w „Przeglądzie Tygodniowym”, którego została bliską współpracowniczką, publikowała swoje utwory, które wywołały ostre polemiki i oburzenie konserwatywnej krytyki.
Przyjechała do Warszawy, zagrała tytułową rolę w Norze, nie została jednak zaangażowana i ponownie wyruszyła na prowincję (Łódź, Ciechocinek, Mława, Lublin). Niepowodzenia aktorskie, krytyka oraz ciężkie doświadczenia osobiste, skłoniły ją do podjęcia próby samobójstwa, odratowana leczyła się w Warszawie, następnie wystąpiła gościnnie w Krakowie w Norze.
Przez 5 lat przebywała w Paryżu, gdzie odbyła studia aktorskie pod kierunkiem Talbota i Samary i grywała drobne role w teatrzykach bulwarowych, między innymi w Théâtre Libre A. Antoine'a oraz w modernistycznym Théâtre de l'Oeuvre.
Po powrocie do kraju bez powodzenia starała się dostać do warszawskich Teatrów Rządowych, trafiła ponownie do teatrzyków objazdowych i ogródkowych, w końcu uzyskała angaż w krakowskim teatrze kierowanym przez Tadeusza Pawlikowskiego. Poróżniła się z Pawlikowskim, opuściła scenę i została felietonistką i recenzentką teatralną „Słowa Polskiego”.
Wyszła ponownie za mąż za malarza Stanisława Janowskiego, otworzyła w Krakowie szkołę dramatyczną, w której sama uczyła deklamacji, wymowy i gry aktorskiej, uruchomiła teatr pod nazwą „Scena Niezależna”.
Najciekawszym jej dokonaniem tego okresu były inscenizacje Maeterlincka. Wykorzystując doświadczenia paryskie, odważyła się na dwie inscenizacje: w swojej szkole dramatycznej wystawiła fragmenty "Księżniczki Maleny" (jedyna inscenizacja w Polsce), a we własnym mieszkaniu zaprezentowała "Intruza". Spektakl ten powtórzyła rok później w swoim Teatrze Niezależnym, który wystąpił w Hotelu Saskim.
Osiadła na stałe we Lwowie, wraz z mężem zorganizowała zespół teatralny pod nazwą Teatr Gabrieli Zapolskiej, z którym objeżdżała Galicję. Drugi związek również nie przetrwał, rozwód orzeczono już po trzech latach małżeństwa, a definitywne rozstanie nastąpiło sześć lat później.
Związana z naturalizmem, ukazywała bez osłonek drastyczne strony obyczajowości, głównie drobnomieszczańskiej, narażając się na ataki kół konserwatywnych i katolickich.
Jako felietonistka i krytyk teatralny współpracowała między innymi z "Gazetą Krakowską", "Słowem Polskim", "Nową Reformą", "Ilustracją Polską" i "Wiekiem Nowym". Publikowała nowele, powieści obyczajowe, psychologiczne, melodramaty i teksty publicystyczne. Wiele wczesnych utworów ukazało się w odcinkach w prasie (głównie w "Przeglądzie Tygodniowym").
Powieści i nowele tłumaczone były na wiele języków, między innymi na rosyjski, niemiecki, szwedzki, czeski, węgierski, słowacki i ukraiński. Największą wartość w jej dorobku mają dramaty, które tłumaczone były na kilkanaście języków i grane w licznych teatrach polskich i europejskich, doczekały się także adaptacji radiowych, później telewizyjnych.
Została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Łyczakowskim.
wybrane dzieła:
1881 - Jeden dzień z życia róży (debiut, nowela),
1883 - Małaszka (opowiadanie)
1885 - Akwarele (zbiór nowel), Kaśka Kariatyda (powieść, druk do 1886 r.)
1887 - Małka Szwarcenkopf (utwór dramatyczny)
1889 - Przedpiekle (powieść)
1890 - Z dziejów boleści
1891 - We krwi (powieść), Szmat życia (powieść)
1893 - Menażeria ludzka (zbiór opowiadań)
1895 - Janka (powieść)
1896 - Tamten został, Wodzirej (powieść w dwóch tomach)
1897 - Żabusia (utwór dramatyczny), Sybir, Fin-de siecle'istka (powieść)
1898 - Jojne Firułkes (utwór dramatyczny)
1888 - Kaśka Kariatyda (powieść)
1899 - Zaszumi las (powieść), Antysemitnik (powieść)
1902 - Jak tęcza (powieść), Tresowane dusze (utwór dramatyczny), Mężczyzna (utwór dramatyczny)
1903 - A gdy w głąb duszy wnikniemy (powieść), Nieporozumienie (utwór dramatyczny)
1904 - Sezonowa miłość (powieść)
1905 - Jesiennym wieczorem (utwór dramatyczny, wydanie pod pseudonimem Józef Maskoff)
1907 - Moralność pani Dulskiej (utwór dramatyczny), Córka Tuśki (powieść), Ich czworo (utwór dramatyczny)
1908 - Pani Dulska przed sądem (opowiadanie),
1909 - O czym się nie mówi (powieść), Skiz (utwór dramatyczny)
1910 - Panna Maliczewska (utwór dramatyczny)
1911 - Śmierć Felicjana Dulskiego, (opowiadanie)
1913 - Kobieta bez skazy (powieść)
1914 - O czym się nawet myśleć nie chce (powieść)
1922 - Frania Poranek: jej dalsze losy (powieść)
1922–1927 - Wydanie zbiorowe dzieł t. 1-26 Lwów
1923 - Z pamiętników młodej mężatki (opowiadanie)
1957-1958 - Dzieła wybrane t. 1-16, Kraków
1958–1962 - Publicystyka t. 1-3, Wrocław
1960–1961 - Dramaty t. 1-2, Wrocław
1970 - Listy t. 1-2, Wrocław
kalendarium
1876 - poślubiła w Częstochowie oficera rosyjskiego Konstantego Śnieżko-Błockiego
1879 - debiutowała w amatorskim zespole Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności
1882 I - debiutowała w teatrze krakowskim rolą Margot w sztuce Spudłowali
1885 XI 7 – odbyła się wstępna rozprawa w sądzie, w procesie jaki wytoczyła Janowi Ludwikowi Popławskiemu o pomówienie o plagiat Małaszki
1887 - przyjechała do Warszawy
1888 – zostało unieważnione jej małżeństwo
1888 X 5/6 - w hotelu w Piotrkowie usiłowała popełnić samobójstwo
1888 XII - wyjechała do Paryża
1889–1891 - odbyła studia aktorskie
1892–1894 - grała w Théâtre Libre
1895 – grała dwukrotnie w Théâtre de l’Oeuvre
1895 V – wróciła do Warszawy
1897-1899 - była aktorką teatru krakowskiego
1899–1900 – występowała we Lwowie
1901 - poślubiła malarza Stanisława Janowskiego
1902 - jesienią otworzyła w Krakowie szkołę dramatyczną
1902 - wystawiła fragmenty Księżniczki Maleny (jedyna inscenizacja w Polsce)
1902 - we własnym mieszkaniu zaprezentowała Intruza
1903 - wiosną uruchomiła teatr pod nazwą Scena Niezależna
1903 – powtórzyła spektakl w swoim Teatrze Niezależnym, który wystąpił w Hotelu Saskim
1904 - zamieszkała na stałe we Lwowie
1904 – rozwiodła się ze Stanisławem Janowskim
1906 XII 15 – w Krakowie odbyła się prapremiera Moralności Pani Dulskiej
1907–1908 – występowała z własnym zespołem pod nazwą Teatr Gabrieli Zapolskiej
1912 - wzięła udział w zorganizowanej w Pradze Wystawie Pracy Kobiety Polskiej
1912–1913 - sprawowała funkcję kierownika literackiego Teatru Premier
1914 IX - po zajęciu Lwowa przez wojska rosyjskie prowadziła przez pewien czas cukiernię
źródła:
Halina Floryńska-Lalewicz http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_zapolska_gabriela
Ewa Gaczoł CD „Kraków na starej fotografii 1846 – 1918”
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 14.12.2017