Zygmunt III Waza
(20 VI 1566 Gripsholm – 25 IV 1632 Warszawa)
elekcyjny król Polski
rodzina
syn Jana III Wazy, króla szwedzkiego w latach 1568 - 1592, i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego
Zygmunt III Waza
Lata panowania 1587 - 1632
rodzeństwo: Izabela; Anna; Jan, książę Ostrogotów, syn Jana III z drugiego małżeństwa z Gunilą, córką Jana Bjelke
żona:
1.1592 V 31 – 1598 Anna, córka Karola II Habsburga, arcyksięcia austriackiego, praprawnuczka Kazimierza IV Jagiellończyka
dzieci:
Anna Maria (23 V 1593 - 9 II 1600)
Katarzyna (9 IV 1594 - 16 V 1594)
Władysław Zygmunt (Władysław IV) (9 VI 1595 - 20 V 1648), król Polski
Katarzyna (IX 1596 - 2 VI 1597)
Krzysztof (10 II 1598 - 10 II 1598)
2.1605 XII 11 – 1631 Konstancja, córka Karola II Habsburga, arcyksięcia austriackiego, praprawnuczka Kazimierza IV Jagiellończyka
dzieci:
Jan Kazimierz (26 XII 1607 - 9 I 1608)
Jan II Kazimierz (22 III 1609 - 16 XII 1672), król Polski
Jan Albert (Olbracht) (25 VI 1612 - 29 XII 1634) przeznaczony do stanu duchownego, został biskupem warmińskim, następnie krakowskim i kardynałem
Karol Ferdynand (3 X 1613 - 9 V 1655) najpierw był biskupem płockim, a następnie wrocławskim, książę opolski i raciborski
Aleksander Karol (14 XI 1614 - 19 XI 1634)
Anna Konstancja (20 I 1616 - 24 V 1616)
Anna Katarzyna Konstancja (7 VIII 1619 - 8 X 1651) poślubiła w 1642 roku księcia Filipa Wilhelma Neuburskiego, późniejszego palatyna Renu
tytuł królewski:
Zygmunt III, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflancki, a także dziedziczny król Szwedów, Gotów i Wandalów
(łac. Sigismundus Tertius Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniaeque, necnon Suecorum, Gothorum Vandalorumque haereditarius rex.)
biogram
Pomimo że Szwecja była krajem, gdzie luteranizm był religią państwową, został wychowany w wierze katolickiej.
Po śmierci króla Stefana Batorego został wybrany na króla polski dzięki poparciu ciotki, Anny Jagiellonki, i kanclerza J. Zamoyskiego, który pokonał w bitwie pod Byczyną wojska kontrkandydata do tronu, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Wkrótce pogodził się z Habsburgami i pozostawał na ogół ich sojusznikiem.
Zbliżenie króla do dynastii habsburskiej, rosnące wpływy kontrreformacji, odsuwanie od stanowisk państwowych dysydentów budziły niepokój szlachty. Zwołano sejm inkwizycyjny, na którym król tłumaczył się ze swoich działań i złożył obietnicę, że bez zgody sejmu nie opuści Polski. Kulminacją konfliktu dworu ze stronnictwem szlacheckim był rokosz sandomierski pod przywództwem wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego, który został stłumiony po zwycięstwie wojsk monarszych pod Guzowem.
Po śmierci ojca, za zgodą sejmu polskiego, Zygmunt III wyjechał do Szwecji, gdzie koronował się na króla szwedzkiego. Po utracie tronu szwedzkiego na rzecz stryja, Karola IX Sudermańskiego rozpoczęły się spory dynastyczne, które obok różnic religijnych, rozbieżnych interesów politycznych i ekonomicznych, stały się jedną z przyczyn wybuchu wojen polsko - szwedzkich, rozpoczętych szwedzką wyprawą na Inflanty.
Popierał starania o tron carski obu Dymitrów Samozwańców, a wobec zawarcia przez Rosje przymierza ze Szwecją zorganizował wyprawę zakończoną zwycięstwem nad siłami rosyjsko - szwedzkimi pod Kłuszynem. Odrzucił propozycję bojarów rosyjskich osadzenia na tronie w Moskwie swego syna, królewicza Władysława, bo sam marzył o tronie carskim. Wznowione na nowo walki polsko - rosyjskie zakończyły się korzystnym dla Polski rozejmem w Deulinie, pozostawiając Rzeczypospolitej ziemie smoleńską, czernihowską i siewierską.
Wkrótce, związany formalnym przymierzem z Habsburgami, wysłał doborowe oddziały tzw. lisowczyków, które pokonały Węgrów występujących przeciwko cesarzowi. Tym samym sprowokował konflikt z Turcją, gdzie klęska pod Cecorą otworzyła granice przed wrogiem. Uchwalone wysokie podatki na wojsko i bohaterska obrona Chocimia załamały ofensywę turecką.
Dążąc do pozyskania sojuszników przeciw Szwecji i Rosji, wyraził zgodę, by opiekę nad umysłowo chorym księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem sprawowali Hohenzollernowie brandenburscy i przekazał im Prusy Królewskie w dziedziczne lenno.
Zwolennik kontrreformacji, odmówił podpisania ustawy o obronie różnowierców, systematycznie odsuwał ich od funkcji państwowych.
Po pożarze Wawelu przeniósł królewski ośrodek władzy z Krakowa do Warszawy.
Był mecenasem sztuki, zamiłowanym bibliofilem, stworzył własną galerię malarstwa, dbał o architektów i malarzy (sprowadził do Polski między innymi J. Trevano i T. Dolabellę), przebudował Zamek Królewski w Warszawie, który stał się główną rezydencją królów Polski.
Pochowany w Katedrze Wawelskiej.
kalendarium
1587 VIII 19 - został wybrany na króla dzięki między innymi staraniom dyplomatycznym Anny Jagiellonki
1587 IX 8 - Jan Zamoyski zajmuje Kraków, zabezpiecza insygnia koronacyjne i przygotowuje się do obrony miasta przed arcyksięciem Maksymilianem Habsburgiem
1587 X 7 - Zygmunt przybywa do Rzeczypospolitej i w klasztorze oliwskim podpisał pacta conventa po czym podskarbi pruski Jan Dulski (w zastępstwie nieobecnego marszałka wielkiego koronnego Andrzeja Opalińskiego) proklamował go królem
1587 X 15 - XI 29 - Jan Zamoyski odpiera wojska Maksymiliana oblegające Kraków
1587 XI 4 - w Piotrkowie spotyka się z Anną Jagiellonką
1587 XII 9 - Zygmunt wjechał uroczyście na Wawel
1587 XII 27 - koronowany w Katedrze Wawelskiej przez prymasa S. Karnkowskiego
1587 XII 28 - na Rynku krakowskim odebrał przysięgę wierności mieszczan
1588 I 24 - zwycięstwo Jana Zamoyskiego nad siłami arcyksięcia Maksymiliana w bitwie pod Byczyną na Śląsku, Maksymilian trafił do Zamościa jako więzień
1588 I 28 - wziął udział w nabożeństwie dziękczynnym za zwycięstwo nad Maksymilianem
1588 IX - 1591 III - wyjechał z Krakowa chroniąc się przed zarazą
1589 III 9 - w traktacie bytomsko - będzińskim Habsburgowie zobowiązali się nie ingerować w sprawy Rzeczypospolitej ani sprzymierzać się z jej wrogami
1592 V 3 - w Wiedniu zostało zawarte małżeństwo per procura z Anną
1592 V 26 - Anna przybyła do Krakowa
1592 V 31 - ślub z Anną i jej koronacja w Katedrze Wawelskiej
1592 VIII - wyjeżdża do Warszawy
1593 VI 15 - na sejmie w Warszawie Zygmunt uzyskuje zgodę na opuszczenie Rzeczypospolitej w celu przejęcia władzy w Szwecji
1593 VIII 3 - wyjeżdża do Szwecji
1594 II 19 - w Uppsali koronuje się na króla Szwecji
1594 X 2 - powraca do Krakowa
1595 I 29 - pożar niszczy północna część Wawelu, Zygmunt mieszka przejściowo w pałacu w Łobzowie
1596 III 8 - udaje się na sejm do Warszawy
1597 VI 23 - ufundował kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie
1598 VIII 3 - XI 9 - bierze udział w nieudanej wyprawie do Szwecji
1599 VII 24 - riksdag sztokholmski detronizuje Zygmunta
1600 I 20 - Król Hiszpanii, Filip III Habsburg nadał Zygmuntowi Order Złotego Runa
1604 III - przyjął na Wawelu Dymitra Samozwańca
1605 V 11 - przekazał administrację Prus Książęcych Joachimowi Fryderykowi, elektorowi brandenburskiemu
1605 X 23 - zostało zawarte w Grazu małżeństwo per procura z Konstancją
1605 X 23 - uczestniczył w Katedrze Wawelskiej w nabożeństwie dziękczynnym po zwycięstwie pod Kircholmem
1605 XI 18 - przyjął na Wawelu poselstwo Dymitra Samozwańca
1605 XI 22 - brał udział w uroczystości zaślubin Dymitra Samozwańca z Maryną Mniszchówną
1605 XII 11 - odbył się jego ślub z Konstancją i jej koronacja w Katedrze Wawelskiej
1607 VII 6 - wojska królewskie pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego pokonały rokoszan Zebrzydowskiego w bitwie pod Guzowem
1609 V 28 - w związku z wojną z Moskwą wyjechał wraz z całym dworem na Litwę i do Krakowa już nigdy nie powrócił
1610 VII 4 - zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem
1610 X 8 - pozostawienie polskiej załogi na Kremlu
1611 VI 13 - zdobycie Smoleńska
1612 III 8 - ogłosił manifest do narodu z zawiadomieniem o wyborze królewicza Władysława na cara
1612 - 1613 - nieudana wyprawa Zygmunta i Władysława do Moskwy (po koronę carską dla Władysława)
1617 - 1618 - nieudana wyprawa królewicza Władysława przeciwko Moskwie
1619 I 3 - rozejm z Rosją w Dywilinie (zawarty na 14 lat)
1619 - udziela militarnego wsparcia Habsburgom w wojnie z księciem siedmiogrodzkim, Gaborem Bethlenem (wysyła oddziały lekkiej jazdy, pod dowództwem Aleksandra Lisowskiego - tzw. Lisowczyków)
1619 XI 21 - lisowczycy zwyciężają siły węgierskie Jerzego Rakoczego pod Humenném (i dokonują odsieczy oblężonego Wiednia)
1620 - klęska pod Cecorą i śmierć Stanisława Żółkiewskiego
1620 XI 15 - kalwinista polski, Michał Piekarski dokonał próby zamachu na króla, gdy cały dwór był w drodze na nabożeństwo. Król został zraniony czekanem w głowę i w obojczyk. Większych obrażeń nie doznał tylko dzięki szybkiej reakcji królewicza Władysława, który ciął szablą Piekarskiego
1621 IX 2 - X 9 - udana obrona oblężonego Chocimia
1621 X 9 - podpisanie traktatu pokojowego z Turcją
1625 VI 27 - Król Szwecji, Gustaw Adolf wkroczył do Inflant
1627 XI 28 - zwycięstwo polskiej floty pod Oliwą
1629 IX 26 - podpisanie rozejmu w Altmarku, Szwecja zachowuje porty pruskie (bez Gdańska, Pucka i Królewca)
1633 II 4 - wraz z Konstancją zostali pochowani w Katedrze Wawelskiej
źródła
Królowie elekcyjni. Leksykon biograficzny, Kraków 1997;
Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2003;
Stanisław Rosik, Zygmunt III Waza i jego czasy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003;
Stefan K. Kuczyński, Księga królów i książąt polskich, Świat Książki, Warszawa 1999;
Henryk Wisner, Zygmunt III Waza, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 2006;
Henryk Wisner, Rokosz Zebrzydowskiego, Kraków 1989