biogram
Pomimo że Szwecja była krajem, gdzie luteranizm był religią państwową, został wychowany w wierze katolickiej.
Po śmierci króla Stefana Batorego został wybrany na króla polski dzięki poparciu ciotki, Anny Jagiellonki, i kanclerza J. Zamoyskiego, który pokonał w bitwie pod Byczyną wojska kontrkandydata do tronu, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Wkrótce pogodził się z Habsburgami i pozostawał na ogół ich sojusznikiem.
Zbliżenie króla do dynastii habsburskiej, rosnące wpływy kontrreformacji, odsuwanie od stanowisk państwowych dysydentów budziły niepokój szlachty. Zwołano sejm inkwizycyjny, na którym król tłumaczył się ze swoich działań i złożył obietnicę, że bez zgody sejmu nie opuści Polski. Kulminacją konfliktu dworu ze stronnictwem szlacheckim był rokosz sandomierski pod przywództwem wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego, który został stłumiony po zwycięstwie wojsk monarszych pod Guzowem.
Po śmierci ojca, za zgodą sejmu polskiego, Zygmunt III wyjechał do Szwecji, gdzie koronował się na króla szwedzkiego. Po utracie tronu szwedzkiego na rzecz stryja, Karola IX Sudermańskiego rozpoczęły się spory dynastyczne, które obok różnic religijnych, rozbieżnych interesów politycznych i ekonomicznych, stały się jedną z przyczyn wybuchu wojen polsko - szwedzkich, rozpoczętych szwedzką wyprawą na Inflanty.
Popierał starania o tron carski obu Dymitrów Samozwańców, a wobec zawarcia przez Rosje przymierza ze Szwecją zorganizował wyprawę zakończoną zwycięstwem nad siłami rosyjsko - szwedzkimi pod Kłuszynem. Odrzucił propozycję bojarów rosyjskich osadzenia na tronie w Moskwie swego syna, królewicza Władysława, bo sam marzył o tronie carskim. Wznowione na nowo walki polsko - rosyjskie zakończyły się korzystnym dla Polski rozejmem w Deulinie, pozostawiając Rzeczypospolitej ziemie smoleńską, czernihowską i siewierską.
Wkrótce, związany formalnym przymierzem z Habsburgami, wysłał doborowe oddziały tzw. lisowczyków, które pokonały Węgrów występujących przeciwko cesarzowi. Tym samym sprowokował konflikt z Turcją, gdzie klęska pod Cecorą otworzyła granice przed wrogiem. Uchwalone wysokie podatki na wojsko i bohaterska obrona Chocimia załamały ofensywę turecką.
Dążąc do pozyskania sojuszników przeciw Szwecji i Rosji, wyraził zgodę, by opiekę nad umysłowo chorym księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem sprawowali Hohenzollernowie brandenburscy i przekazał im Prusy Królewskie w dziedziczne lenno.
Zwolennik kontrreformacji, odmówił podpisania ustawy o obronie różnowierców, systematycznie odsuwał ich od funkcji państwowych.
Po pożarze Wawelu przeniósł królewski ośrodek władzy z Krakowa do Warszawy.
Był mecenasem sztuki, zamiłowanym bibliofilem, stworzył własną galerię malarstwa, dbał o architektów i malarzy (sprowadził do Polski między innymi J. Trevano i T. Dolabellę), przebudował Zamek Królewski w Warszawie, który stał się główną rezydencją królów Polski.
Pochowany w Katedrze Wawelskiej.