Władysław Jagiełło
(około 1351 – 31 V/1 VI 1434 Gródek pod Lwowem)
wielki książę litewski, król polski
rodzina
syn Olgierda Giedyminowicza, wielkiego księcia litewskiego i jego drugiej żony Julianny, córki Aleksandra, księżniczki twerskiej z rodu Rurykowiczów
rodzeństwo: Andrzej, książę połocki; Dymitr książę briański, drucki, trubczewski, starodubski; Konstanty, książę czernihowski; Włodzimierz, książę kijowski, kopylski-słucki; Fedor, książę ratneński; Teodora, żona Światosława Titowicza, księcia karaczewskiego i zwenigrodzkiego; siostra nieznana z imienia, żona Iwana, księcia Nowosilskiego i Odojewskiego; Agrypina – Maria, żona Borysa, księcia suzdalsko – horodeckiego; Skirgiełło – Iwan, książę trocki, połocki; Korybut – Dymitr, książę nowogrodzki i siewierski, książę na Zbarażu, Bracławiu i Winnicy; Lingwen – Szymon, namiestnik Wielkiego Nowogrodu, książę mścisławski; Korygiełło – Kazimierz, namiestnik na Mścisławiu; Wigunt – Aleksander, książę kiernowski; Świdrygiełło – Bolesław, książę podolski, czernihowski, nowogrodzki, brański, wielki książę litewski, książę wołyński; Kenna – Joanna, żona Kazimierza, księcia pomorskiego; Helena, żona Włodzimierza Andrejewicza, księcia na Borowsku i Sierpuchowie; Maria, żona Wojdyły, starosty lidzkiego; Wilheida – Katarzyna, żona Jana II, księcia meklemburskiego; Aleksandra, żona Ziemowita IV, księcia mazowieckiego; Jadwiga, zona Jana II, księcia oświęcimskiego
żonaty:
1. 1386-1399 – Jadwiga, królowa Polski, córka Ludwika Węgierskiego, króla Węgier i Polski
córka Elżbieta Bonifacja (1399 VI 22 - 1399 VII 13)
2. 1402-1416 – Anna, córka Wilhelma, hrabiego Cilly
córka Jadwiga (1408 IV 8 - 1431 XII 8)
3. 1417 - 1420 - Elżbieta, córka Ottona z Pilczy, wdowa po Wincentym z Granowa
4. 1422 - 1434 – Zofia - Sońka, córka Andrzeja Iwanowicza, księcia Holszańskiego
synowie:
Władysław (1424 X 31 - 1444 XI 10), król Polski i Węgier
Kazimierz (1426 V 16 - 1427 III 2)
Kazimierz Andrzej (1427 XI 29 - 1492 VI 7), wielki książę litewski i król Polski
Władysław II Jagiełło
Lata panowania 1386-1434
Litewski książę w murach Krakowa,
Z Jadwigą święty ślub bierze;
Ale do pochwy miecza nie chowa,
Bo tak nie czynią rycerze.
Owszem, gdy Krzyżak w polskiej krainie,
Zabory szerzyć chciał nowe:
Król na Grunwaldu wielkiej równinie,
Zbił hardych mnichów na głowę
Władysław Bełza „Dawni królowie tej ziemi”
biogram
Założyciel dynastii Jagiellonów. Po śmierci ojca utrzymał stanowisko współrządcy Litwy u boku stryja Kiejstuta i zmuszony został do wojny domowej z pretendującymi do tronu własnymi braćmi oraz stryjem Kiejstutem i jego synami. Pozbawiony na krótko władzy przez stryja, odzyskał tron, pojmał i uwięził Kiejstuta, który wkrótce zmarł w twierdzy w Krewie i zawarł ugodę z synem Kiejstuta, księciem Witoldem, który gdy zbiegł z więzienia schronił się u Krzyżaków, i z nimi organizował wyprawy wojenne przeciwko Jagielle.
Szukając sojusznika do walki z Zakonem Krzyżackim podpisał w Krewie układ z Polską w sprawie małżeństwa z Jadwigą, zasiadającą na tronie polskim. W układzie tym, dzięki któremu powstał zaczepno-obronny sojusz skierowany przeciwko Krzyżakom, Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu i wyraził zgodę na chrystianizację Litwy.
Odbył się chrzest, ślub z Jadwigą i jego koronacja na króla polskiego. Rozpoczęła się chrystianizacja Litwy. Zarząd nad nią król powierzył początkowo swemu bratu Skirgielle, a po ugodzie w Ostrowie stryjecznemu bratu Witoldowi, którego mianował namiestnikiem, a następnie wielkim księciem litewskim (unia wileńsko - radomska), zatrzymując dla siebie tytuł najwyższego księcia Litwy.
Odzyskał dla Polski Ruś Czerwoną, opanował zbrojnie ziemię wieluńską i Kujawy, znajdujące się w rękach Władysława Opolczyka, lennika Zygmunta Luksemburskiego. Na podstawie układu w Raciążu wykupił od Krzyżaków ziemię dobrzyńską.
Toczył wojnę z Zakonem, o której wyniku zadecydowało zwycięstwo wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem. Działania wojenne zakończyły się pierwszym pokojem toruńskim, którego postanowienia nie odpowiadały rozmiarom odniesionego zwycięstwa i nie przyniosły trwałego rozwiązania konfliktów. Pierwszą fazę wojen Polski i Litwy z Krzyżakami zakończył dopiero pokój zawarty nad jeziorem Melno.
Sukcesem dyplomatycznym Władysława Jagiełły stało się zerwanie na zjeździe w Lubomli sojuszu pomiędzy Zakonem a Zygmuntem Luksemburskim. Efektem tego zjazdu było także przyłączenie do Polski 13 miast spiskich.
Król zacieśnił związki z Litwą, zawierając z nią unię w Horodle.
Odrzucił propozycję husytów dotyczącą objęcia tronu czeskiego, o czym zadecydowało stanowisko kardynała Z. Oleśnickiego i innych dostojników. Sprzyjający początkowo husytom król, pod wpływem opozycji ustanowił sankcje karne przeciwko Czechom (edykt wieluński).
Pragnąc zapewnić dziedzictwo tronu polskiego i litewskiego swym synom, wydał szereg przywilejów (między innymi neminem captivabimus nisi iure victum), które przyczyniły się do wzrostu pozycji szlachty w państwie.
Jego panowanie było okresem rozwoju gospodarczego, nastąpił rozkwit górnictwa kruszcowego i solnego, wzrosła zamożność społeczeństwa. Kraków stał się metropolią kulturalną i ekonomiczną, przyciągając artystów i inwestorów, zwłaszcza z Włoch i Niemiec. Zapoczątkował odnowienie Akademii Krakowskiej, a wraz z Jadwigą ufundował kościoły, rozbudował Zamek Królewski na Wawelu.
„W sędziwym wieku jadąc do Halicza na Ruś, aby odebrać hołd od wojewodów mołdawskiego i wołoskiego, zaziębił się, słuchając śpiewu słowików w Medyce pod Przemyślem, nie zważając na gorączkę, jaka go trapiła, wyruszył w dalszą drogę, dojechał jednak tylko do Gródka i tu oddał ducha Bogu..”.
Wzrostu średniego, szczupłej postawy, budowę ciała miał składną i przystojną, wejrzenie wesołe, twarz ściągłą, bynajmniej nie szpetną, obyczaje poważne i książęcej godności odpowiednie.
(…)
Wzrostu był mizernego, twarzy ściągłej, chudej, u brody nieco zwężonej. Głowę miał małą, prawie całkiem łysą, oczy czarne i małe, niestatecznego wejrzenia i ciągle biegające. Uszy duże, głos gruby, mowę prędką, kibić kształtną, lecz szczupłą, szyję długą.
(…)
Wespół z królową Jadwigą ufundował Akademię Krakowską i psałterzystów w kościele krakowskim, …, N. Marii Panny na Piasku w Krakowie, klasztor karmelitów i kościół parafialny Bożego Ciała na Kazimierzu, do którego wprowadził kanoników regularnych św. Augustyna.
Kroniki Jana Długosza
Pochowany w Katedrze Wawelskiej. Jego imię nosi ulica w dzielnicy Grębałów biegnąca od ulicy Sandora Petöfiego do ulicy Poległych w Krzesławicach.
kalendarium
1377 V - objął władzę na tronie litewskim
1379 IX 29 - Kiejstut zawarł z zakonem krzyżackim układ w Trokach, na mocy którego Krzyżacy zobowiązali się nie najeżdżać na ziemie Kiejstuta, za to mieli wolną rękę w najazdach na ziemie Jagiełły
1380 II 27 - w Rydze, a następnie 1380 V 31 w lasach dawidowych Jagiełło zawarł z Krzyżakami kilkumiesięczne układy, mówiące o swobodzie w atakowaniu ziem Kiejstuta
1381 XI 1 - Kiejstut niespodziewanie uderzył na Wilno i wziął do niewoli Jagiełłę wraz z jego matką i młodszymi braćmi. Jagiełło został zmuszony do pisemnego zrzeczenia się władzy wielkoksiążęcej na rzecz stryja. Kiejstut ofiarował zdetronizowanemu zamek w Krewie i Księstwo Witebskie
1382 VI 12 - przy pomocy mieszczan pod wodzą Hanulona pokonał Witolda
1382 VI - Kiejstut został pokonany
1384 - zawarł ugodę z Witoldem
1385 I 18 - poselstwo litewskie poprosiło panów polskich o rękę Jadwigi Andegaweńskiej dla Jagiełły
1385 VIII 14 - została zawarta unia w Krewie kończąca pertraktacje polsko - litewskie w sprawie małżeństwa Jadwigi
1386 I 11 - w Wołkowysku panowie małopolscy formalnie dokonali wyboru Jagiełły na tron polski
1386 II 2 - na zjeździe szlachty w Lublinie powołano go na tron polski (do czasu koronacji jako dominus et tutor Regni Poloniae - pan i opiekun Królestwa Polskiego
1386 II 12 - Jagiełło wjechał na Wawel
1386 II 15 - odbył się chrzest udzielony przez arcybiskupa Bodzantę, Jagiełło przyjął imię Władysław
1386 II 18 - w Katedrze na Wawelu poślubił Jadwigę
1386 III 3 - ślubował publicznie pakt krewski, w myśl którego Litwa została wcielona do Polski
1386 III 4 - odbyła się uroczysta koronacja Władysława Jagiełły na króla Polski
1386 IV 1 - oboje królestwo udali się do Wielkopolski, skąd powrócili w połowie maja
1386 - jesienią wraz z arcybiskupem Bodzantą i licznymi księżmi i zakonnikami udał się na Litwę by chrzcić swych współplemieńców
1387 - rozpoczęła się chrystianizacja Litwy prowadzona początkowo przez jego brata Skirgiełłę
1395 - wraz z Jadwigą ufundowali kościół Karmeltów na Piasku
1397 I - III - wyprawa Jadwigi, w której rzeczywistym wodzem był Spytek z Melsztyna, odzyskała Ruś Czerwoną
1387 II 17 - założył i wyposażył katedrę wileńską
1387 IV 28 - powierzył zarząd Litwy bratu Skirgielle
1387 VII - powrócił do Krakowa
1387 XII 3 - Jadwiga nakazała mieszczanom krakowskim, aby przysięgli wierność królowi podobną jak i jej samej
1387 - potwierdził Krakowowi prawo składu
1390 - wraz z Jadwigą ufundowali kościół św. Krzyża przy Placu Słowiańskim
1392 VIII 4 - na mocy ugody ostrowskiej uznaje Witolda wielkim księciem litewskim (samemu pozostając jego zwierzchnikiem) w zamian za przysięgę wierności
1393 - wraz z Jadwigą wyposażyli Jasną Górę i zapewnili jej liczne przywileje
1396 - opanował zbrojnie ziemię wieluńską i Kujawy
1399 - nadał samorządowi Kazimierza prawo poboru myta
1400 - wydał samorządowi Kazimierza zezwolenie na budowę młyna
1400 VII 26 - wydał akt odnowienia Akademii Krakowskiej (jako Collegium Jagiellonicum)
1401 - zezwolił na postawienie muru od Bramy Grodzkiej do Bramy Nowej
1404 - na podstawie układu w Raciążu wykupił od Krzyżaków ziemię dobrzyńską
1409-1411 - toczył wojnę z Zakonem
1410 V 8 - opuścił Kraków udając się na wojnę z Krzyżakami
1410 VII 15 - zwyciężył wojska krzyżackie w bitwie pod Grunwaldem
1411 - zakończył działania wojenne pierwszym pokojem toruńskim
1411 - zawiesił na Wawelu chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem
1413 X 2 - zacieśnił związki z Litwą, zawierając z nią unię w Horodle
1413 XI 11-19 – siłą nawracał Żmudzinów
1419 VIII - miało miejsce niezwykłe wydarzenie: piorun uderzył w karetę króla, zabijając dwóch dworzan i cztery konie. Poraził też samego króla. W następstwie tego wypadku Jagiełło utracił częściowo słuch, a cała jego odzież śmierdziała siarką
1419 IX 4 - przyłączył Stradom do Kazimierza, Kazimierz ma wybierać 4 rajców i 6 ławników, Stradom po 2 na wspólne obrady. Wydatki na potrzeby publiczne zaspakaja każda część osobno
1420 - odrzucił propozycję husytów dotyczącą objęcia tronu czeskiego
1420 IV 9 - ufundował Collegium Maius
1422 - zdobył zamek w Golubiu, spustoszył ziemię chełmińską i zawarł pokój nad jeziorem Melno
1424 III 11 - zapisał żonie wiano w wysokości 20 000 grzywien groszy praskich, zabezpieczonych na Radomiu, Sączu, Bieczu, Żarnowcu, Sanoku, Inowrocławiu i Nieszawie.
1425 - 1433 - wydał szereg przywilejów, które przyczyniły się do wzrostu pozycji szlachty w państwie (1425 – w Brześciu, 1430 – w Jedlni, 1433 – w Krakowie)
1426 II – jak podaje Długosz: zajęty polowaniem na niedźwiedzie, w miejscu łowów, które nosi nazwę Białowieża, przypadkiem złamał nogę
1431 - ufundował dom prebendarzy kaplicy św. Trójcy na Wawelu
1434 - potwierdził w Krakowie przywilej jedlneński dla szlachty
1886 - umieszczono na Plantach, u wylotu ulicy Sławkowskiej, pomnik Jadwigi i Jagiełły dłuta O. Sosnowskiego
1910 - w 500. rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem odsłonięto ufundowany przez I.J. Paderewskiego Pomnik Grunwaldzki
źródła
Jadwiga Krzyżaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1990
Małgorzata Duczmal, Jagiellonowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996
Przemysław Wiszewski, Władysław Jagiełło i jego czasy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003
Stefan M. Kuczyński, Władysław Jagiełło 1350 - 1434, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1971
Karol Szajnocha, Jadwiga i Jagiełło 1374 – 1413, Warszawa 1969
Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Warszawa 2009