(między 3 marca 1260 a 19 stycznia 1261 – 2 marca 1333 Kraków)
książę łęczycki, kujawski, sieradzki i krakowski, król polski
rodzina
z dynastii Piastów
syn Kazimierza I Konradowica, księcia kujawskiego i Eufrozyny, córki Kazimierza, księcia opolskiego i raciborskiego
rodzeństwo: Leszek Czarny, książę krakowski; Ziemomysł, książę kujawski; Adelajda, mniszka w Sandomierzu; Kazimierz II, książę kujawski i łęczycki; Ziemowit, książę dobrzyński; Eufemia, żona Jerzego I, księcia halickiego
Władysław Łokietek
Lata panowania 1306 - 1333
poślubił: około 1279 Jadwiga, córka Bolesława Pobożnego, księcia kaliskiego
dzieci:
1. Stefan (po 1289 - 1306)
2. Władysław (zmarł 1311 lub 1312)
3. Kunegunda (przed 1298 – 9 IV 1331), poślubiła: (1) przed 1312 Bernard (około 1287 - 1326 V 6), książę świdnicki; (2) po 10 sierpnia 1328 Rudolf I (zmarł 1356 III 21), książę sasko - wittenberski (żonaty przedtem z Judytą, córką Ottona V Długiego, margrabiego brandenburskiego, później z Agnieszką, córką Ulryka I, hrabiego lindau - rupińskiego)
4. Elżbieta (zmarła 29 XII 1380), poślubiła: 6 II 1320 Karol I Robert (1288 – 6 VII 1342), król węgierski (żonaty przedtem z Marią, córką Kazimierza II, księcia bytomskiego i Beatryksą, córką Henryka VII, króla niemieckiego)
5. Jadwiga (zmarła 3 czerwca między 1320 a 1323)
6. Kazimierz III Wielki (30 IV 1310 – 5 XI 1370, król polski
biogram
Mimo wzrostu mniej niż przeciętnego (od czego pochodzić miał wymyślony przez Niemców złośliwy przydomek „Łokietek”) to jego dokonania sytuują go wśród największych monarchów. Od nic nie znaczącego księcia brzeskiego, jednego z kilkunastu drobnych książąt dzielnicowych, doszedł do korony królewskiej.
Po bracie Leszku Czarnym odziedziczył ziemię sieradzką, na mocy układu z księciem głogowskim Henrykiem III objął część Wielkopolski, usunięty przez Wacława II znalazł się na wygnaniu i schronił się na Węgrzech. Wraz z niewielkim oddziałem węgierskim powrócił na ziemie polskie i odzyskał ziemię sandomierską, która stała się bazą do dalszych działań rewindykacyjnych. Opanował Małopolskę, Pomorze i wkroczył do Krakowa.
Dla pozyskania Krakowa wydał dwa przywileje: pierwszy powiększał stan posiadania wójtostwa oraz uprawnienia sądownicze miasta, w drugim Kraków uzyskał prawo składu na miedź węgierską, zwolnienie mieszczan od ceł na ryby oraz zezwolenie na handel solą w obrębie miasta.
Niezadowolone rody możnowładcze, które swe fortuny zawdzięczały Wacławowi II oraz patrycjat niemiecki pod kierunkiem biskupa Jana Muskaty, dawnego faworyta Wacława, doprowadziły do buntu kierowanego przez wójta Alberta. Buntujących się krakowian poparli mieszczanie Sandomierza i zakonnicy z klasztoru Bożogrobców w Miechowie. Po roku walk Władysław stłumił bunt, a uznając, że sprawcami zamieszek byli Niemcy postanowił ukarać ich szczególnie. Zastosował oryginalną metodę ich wyselekcjonowania: wszyscy Ci, którzy nie umieli odpowiednio wyraźnie wypowiedzieć słów – soczewica, miele, koło, młyn, uznawani byli za Niemców i karani, zwykle wygnaniem z Krakowa.
Znaczenie polityczne Władysława znacznie wzrosło w tym czasie co pozwoliło zrealizować plany koronacyjne. Arcybiskup Janisław przeprowadził koronację bez wyraźnej zgody papiestwa, a papież uznał tę koronację ex post.
Już jako król Polski rozpoczął działania w celu odzyskania ziem północnych zajętych bezprawnie przez Krzyżaków. Początkowe działania na drodze dyplomatycznej nie przyniosły pozytywnego rezultatu mimo korzystnego wyroku sądu papieskiego w Inowrocławiu (1320) co kazało królowi sięgnąć po oręż. W wojnie z Krzyżakami król zapewnił sobie poparcie Litwy (swego syna Kazimierza ożenił z Aldoną, córką Giedymina), ale mimo wygrania bitwy pod Płowcami wojna zakończyła się klęską. Troska o dalsze losy ziem północnych spadła na barki jego syna Kazimierza Wielkiego.
Za panowania Władysława Łokietka rozpoczęto odbudowę Katedry po pożarze Krakowa i Wawelu, w której odbyła się jego koronacja (tegoż roku biskup Nanker rozpoczął budowę nowej katedry). Na czasy Łokietka przypada również budowa kaplic Św. Małgorzaty i Św. Katarzyny oraz rozpoczęcie przebudowy Zamku Wawelskiego. Władysław Łokietek spoczął w Katedrze Wawelskiej, która stała się odtąd nekropolią królów polskich.
Jego imieniem nazwano jedną z krakowskich ulic biegnącą dziś przez Łobzów i Prądnik Biały (Krowodrza, Tonie) od ul. Wrocławskiej do granic miasta.
kalendarium
1288 - po śmierci Leszka Czarnego otrzymał Sieradz
1289 – opanował przejściowo Kraków, ale przegrał rywalizację o tron krakowski z Henrykiem IV Probusem
1292 – przegrał rywalizację o tron krakowski z Wacławem II
1294 - po śmierci Kazimierza otrzymał Łęczycę
1296 – na mocy układu z księciem głogowskim Henrykiem III objął część Wielkopolski
1300 – usunięty przez Wacława II schronił się na Węgrzech
1304 – 1305 – wspomagany przez oddziały węgierskie zajął ziemię sandomierską
1306 – zajął Kraków i Pomorze Gdańskie
1306 – wydał dla Krakowa 2 przywileje
1308 – 1309 – utracił Pomorze na rzecz Krzyżaków
1310 XII 15 - rozstrzyga spór o prawo poboru ceł między klasztorem Św. Klary w Sączu, a mieszczanami i kupcami krakowskimi, na korzyść ostatnich
1311 – 1312 – stłumił bunt mieszczan krakowskich
1314 – opanował Wielkopolskę
1315 – nadał Krakowowi przewóz przez Wisłę w rejonie Wawelu
1320 I 20 - w Katedrze Wawelskiej arcybiskup Janisław koronował go na króla Polski
1320 – potwierdził mieszczanom krakowskim wolności celne wynikające z dokumentu Leszka Czarnego z 1288 roku
1331 – zwolnił mieszczan krakowskich ze wszystkich ceł na terenie całego królestwa
1331 IX 27 – zwyciężył Krzyżaków w bitwie pod Płowcami
1332 – utracił Kujawy
1912 – otrzymał w Krakowie ulicę swojego imienia
źródła
Balzer Oswald, Genealogia Piastów, Kraków, 2005;
Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań-Wrocław 2001
Jan Baszkiewicz, Polska czasów Łokietka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968
Henryk Samsonowicz, Łokietkowe czasy, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1989