Witold Wilkosz

(14 sierpnia 1891 Kraków – 31 marca 1941 Kraków)

logik, matematyk, filozof i fizyk 

rodzina

syn Jana, polonisty i nauczyciela gimnazjum, i Józefy z d. Vopalko

żonaty, miał córkę

biogram

           Od najmłodszych lat wyróżniał się zdolnościami matematycznymi oraz językowymi. Po ukończeniu szkoły ludowej, został uczniem I klasy Gimnazjum IV w Krakowie. Gimnazjum to mieściło się przy ul. Podwale w kamienicy browarnika Goetza-Okocimskiego i nazywane było powszechnie "u Goetza". Do tej samej klasy uczęszczał wraz z nim między innymi Stefan Banach, z którym się zaprzyjaźnił, łączyła ich miłość do matematyki. Po ukończeniu IV klasy przeniósł się do Gimnazjum im. Sobieskiego, gdzie zdał maturę. Miał nadzwyczajne zdolności do języków, nie dość, że już bardzo wcześnie opanował język francuski, niemiecki, robił nadzwyczajne postępy w łacinie i grece, opanował esperanto w ciągu 3 godzin, ale jeszcze w czasach gimnazjalnych studiował sanskryt, hebrajski i inne języki wschodnie. Przed maturą napisał artykuł o semitologii, za który otrzymał od towarzystwa naukowego Morgenländische Gesselchaft członkostwo oraz stypendium, które umożliwiło mu studia na uniwersytecie w Bejrucie. Po kilku miesiącach powrócił i rozpoczął studia z zakresu filologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po dwóch latach zmienił kierunek, studiował matematykę na UJ i uniwersytecie w Turynie, gdzie uzyskał tytuł doktorski.

           Podczas I wojny żołnierz Legionów i kurier Naczelnego Komitetu Narodowego, następnie podjął ponownie studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został nauczycielem szkół średnich, równocześnie słuchał wykładów w Uniwersytecie Jagiellońskim z prawa kościelnego i historii prawa. Profesor nadzwyczajny Seminarium Matematycznego UJ, profesor zwyczajny i kierownik Zakładu Matematyki i Logiki Matematycznej.
           Aresztowany w Sonderaktion, ciężka choroba spowodowała, że Niemcy uznali go za niezdolnego do umieszczenia w obozie, po trzech dniach został zwolniony wraz z innymi 9 profesorami. Powrócił do domu chory, załamany i przejęty losem kolegów. Otrzymał nakaz opuszczenia zajmowanego wraz z rodziną mieszkania przy Placu Inwalidów 4. Przyjął propozycję objęcia pracy nauczycielskiej w Szkole Handlowej mieszczącej się w dawnym Instytucie Matematycznym. W celach zarobkowych przyjął dodatkową pracę w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych przy ulicy Łobzowskiej 39. Ponadto udzielał dodatkowych lekcji. Przygotowywał córkę i jej koleżanki do matury z matematyki. Współpracował z dawnymi uczniami z UJ. Czytał i sprawdzał pracę magisterską Bronisława Średniawy. Odwiedzali go uczniowie i uczennice. Profesor motywował ich do dalszej pracy, a równocześnie snuł plany reformy nauczania w szkolnictwie średnim i wyższym. Pragnął stworzyć szerokie seminarium logiki formalnej. Osłabiony, podupadł na zdrowiu, zimne sale szkolne, nasiliły tylko przeziębienie. Lekarze polecili mu wyjazd do Sanatorium Ubezpieczalni Społecznej w Radziszowie koło Skawiny. Okazało się jednak, że stan profesora był już beznadziejny. Odesłano go do Krakowa, gdzie zmarł na zapalenie płuc. Pozostawił rodzinę bez środków do życia. Pomocą służyła im wyłącznie Rada Główna Opiekuńcza. 
           Zajmował się logiką i matematyką, a także językoznawstwem, radiotechnikom i radiofonią, był popularyzatorem wiedzy matematycznej i fizycznej, logicznej i filozofii. Wygłaszał pogadanki radiowe, a także na kursach organizowanych w różnych miastach przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Był autorem około 40 rozpraw i monografii o topologii płaszczyzny euklidesowej i kilku podręczników teorii mnogości, arytmetyki i algebry, wiele prac pozostawił w rękopisach. Czynnie uczestniczył w rozwoju radiotechniki i radiofonii, był twórcą pierwszego krótkofalowego aparatu do celów leczniczych.
           Pochowany na cmentarzu Rakowickim (Kwatera Z wschodnia, z pierwszy rząd w alejce od strony pasa 5).

wybrane prace:

1918 - Z teorii funkcji absolutnie ciągłych i całek Lebesgue’a (doktorat)

1920 - O funkcjach ściśle mierzalnych i Duhamelowskich wraz z zastosowaniami do teorii równań całkowych i różniczkowych (rozprawa habilitacyjna)

1931 - Les proprietés topologiques du plan euclidien, Paryż,

1938 - Liczę i myślę

1938 - Jak powstała liczba

1946 - Człowiek stwarza naukę

kalendarium

1910 – zdał egzamin dojrzałości w III Gimnazjum w Krakowie i rozpoczął studia z zakresu filologii, a następnie matematyki w Uniwersytecie Jagiellońskim

1912 - kontynuował studia na uniwersytecie w Turynie

1914–1915 – służył w Legionach

1915–1917 – kontynuował studia na UJ

1917–1920 – był nauczycielem w prywatnych gimnazjach polskich w Zawierciu i Częstochowie oraz słuchał wykładów w Uniwersytecie Jagiellońskim z prawa kościelnego i historii prawa

1918 – uzyskał na UJ stopień doktora filozofii

1919 - rozpoczął wykłady na UJ
1920 - habilitował się
1922 - został profesorem nadzwyczajnym Seminarium Matematycznego UJ
1937 - został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Zakładu Matematyki i Logiki Matematycznej

1939 - z końcem sierpnia przeprowadził się wraz z żoną z mieszkania przy ulicy Zyblikiewicza 5 na Plac Inwalidów 4, gdzie zaskoczył go wybuch wojny. Mając na względzie swój księgozbiór oraz pracę naukową, pozostał w Krakowie
1939 XI 6 - aresztowany w Sonderaktion
1939 XI 9 - zwolniony ze względu na zły stan zdrowia

1939 XI 14 - otrzymał nakaz opuszczenia mieszkania 

1940–1941 - pracował w Szkole Handlowej w Krakowie

źródła:

Gołąb Stanisław, Witold Wilkosz, Studia z dziejów Katedr Wydziału Matematyki, Fizyki, Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964

Średniawa Bronisław, W dwudziestą rocznicę śmierci Witolda Wilkosza, (pol.). ifpan.edu.pl, 1961, [dostęp 17 grudnia 2021]

Złota Księga Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydział Matematyki i Fizyki, pod red. B. Szafirskiego, Kraków 2000, s. 338–339

http://krakowianie1939-56.mhk.pl/pl/archiwum,1,wilkosz,3797.chtm [dostęp 17 grudnia 2021]