Piotr Skarga
P. Powęski (Pawęski)
(2 II 1536 Grójec – 27 IX 1612 Kraków)
kaznodzieja, teolog i pisarz katolicki, działacz kontrreformacyjny, jezuita
rodzina
syn Michała, szlachcica – prawnika, i Anny ze Świątków (Świętkowskich)
Janusz Tazbir w monografii księdza Skargi przypomina, że kronikarz zakonny Wielewicki pisał, iż dziad Piotra Skargi nazywał się pierwotnie Powęski, ale tak ustawicznie nachodził księcia mazowieckiego z rozmaitymi pretensjami i skargami, że ten nadał mu półżartobliwy przydomek Skarga, który z czasem stał się nazwiskiem Powęskich.
biogram
Po studiach w Akademii Krakowskiej kierował szkołą parafialną przy katedrze warszawskiej, następnie został wychowawcą J. Tęczyńskiego, syna kasztelana krakowskiego Andrzeja, z którym przebywał na dworze cesarskim Ferdynanda I w Wiedniu.
Powrócił do Polski i objął probostwo w Rochatynie. Za zachętą arcybiskupa lwowskiego Pawła Tarły przyjął święcenia kapłańskie, został mianowany kanonikiem i kanclerzem lwowskim.
Wyjechał do Rzymu, gdzie wstąpił do nowicjatu księży jezuitów na Kwirynale i rozpoczął studia teologiczne i pełnił obowiązki penitencjarza w bazylice św. Piotra. Po powrocie do kraju został kaznodzieją i profesorem w kolegium jezuickim w Pułtusku. Przeniesiono go do Wilna, gdzie został wicerektorem kolegium jezuickiego, a następnie pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej. Z polecenia Stefana Batorego organizował kolegia jezuickie w Połocku, Rydze i Dorpacie.
Przybył do Krakowa i został przełożonym domu zakonnego Św. Barbary. Objął urząd kaznodziei nadwornego Zygmunta III Wazy, który sprawował przez 24 lata, niemal do końca swojego życia.
Był wspaniałym mówcą nazwanym „złotoustym”, jego kazania były właściwie traktatami politycznymi, przemawiał między innymi podczas obrad sejmowych (z tego okresu zachowało się blisko 200 kazań). W kazaniach domagał się wzmocnienia władzy królewskiej i dziedziczności tronu, odebrania sejmowi władzy ustawodawczej i pozostawienie mu jedynie głosu doradczego, domagał się usunięcia protestantów z życia politycznego kraju, był zdecydowanym przeciwnikiem innowierców i tolerancji religijnej. Prowadził rozległe duszpasterstwo (miedzy innymi nawrócił na katolicyzm J. Radziwiłła, syna przywódcy kalwinów litewskich, późniejszego kardynała i biskupa krakowskiego).
Był inicjatorem zorganizowanej działalności społeczno-charytatywnej, założył przy kościele Św. Barbary pierwsze w Polsce Bractwo Miłosierdzia (późniejsze Arcybractwo), którego celem było udzielanie pomocy ubogim, zapoczątkowując powstawanie bractw miłosierdzia w całej ówczesnej Polsce (powstało ich około 100).
Na tym iest to Bractwo, abyśmy opatrowali domowy szpital, y domowe mizerye, ktore są więtsze y pierwsze, niżeli żebracze pospolite. W którym to szpitalu zamykaią się wedle Pisma S. wdowy, sieroty, przychodnie y rozmaici ubodzy a niedostateczni rozmaitymi nędzami y przygodami utrapieni y od P.Boga nawiedzeni, iako ubóstwem, głodem, niemocą; ułomnością członków, ogniem, utratą; więzieniem, długami, niewolit krzywdami, potwarzą; prawowaniem, lichwami y innemi doległościami domowemi
Założył przy Arcybractwie Bank Pobożny, nazywany również Komorą Potrzebnych (Mons Pietatis), który pożyczał pieniądze bez pobierania procentów i Skrzynkę Św. Mikołaja, to fundusz „Banku pobożnego”, przeznaczony na posagi dla ubogich dziewcząt, niejednokrotnie stawianych wobec bezlitosnej alternatywy: abo czystość y wstyd przedać, abo głodem umrzeć.
Po powrocie z dworu królewskiego do Krakowa zamieszkał w domu zakonnym św. Barbary.
Został pochowany w podziemiach kościoła św. Piotra i Pawła.
Wywarł ogromny wpływ na życie społeczno–polityczne Polski, był zdecydowanym zwolennikiem unii z prawosławiem, przeciwnikiem reformacji. Był wybitnym pisarzem renesansu, opublikował wiele traktatów, polemik, rozpraw, prac z dziedziny teologii, hagiografii oraz przekład Roczne dzieje kościelne od Narodzenia Pana y Boga naszego Jesusa Christusa Cezarego Baroniusza. Jego prace odegrały ważną rolę w przeciwdziałaniu wpływom reformacji, w kazaniach oraz traktacie politycznym Kazania sejmowe głosił idee absolutyzmu katolickiego, czym narażał się szlachcie. Dużą popularność zdobyły zbiory modlitw Żołnierskie nabożeństwo i Pobudki do modlitwy 40 godzin. Jego dzieła, pisane pięknym językiem, wpłynęły znacząco na rozwój XVI-wiecznej polszczyzny.
W okresie rozbiorów narodziła się, głównie pod wpływem twórczości A. Mickiewicza i J. Matejki, legenda Skargi jako wzoru kapłana - patrioty, wieszczącego narodowi zawiniony przez niego upadek ojczyzny. Postać Skargi idealizowali nawet naukowcy (między innymi S. Tarnowski i I. Chrzanowski w publikacjach wydanych z okazji 300-lecia jego śmierci).
W siedzibie Arcybractwa Miłosierdzia przy ulicy Siennej 5 na plafonie (K. Pochwalski) widnieje scena, w której uboga kobieta z trojgiem dzieci błaga Skargę o pomoc (wg tradycji to wydarzenie zapoczątkowało jego działalność charytatywną), tam też znajduje się tablica pamiątkowa wmurowana podczas zorganizowanych przez biskupa A.S. Sapiehę obchodów 300-lecia śmierci Skargi.
W kościele św. Piotra i Pawia znajduje się marmurowy pomnik Skargi, wykonany przez 0. Sosnowskiego, przeniesiony tam na początku XX wieku z Katedry Wawelskiej.
wybrane prace:
1577 - O jedności Kościoła Bożego
1579 - Żywoty świętych, za jego życia ukazało się 8 wydań
1582 - Siedem filarów, na których stoi katolicka nauka o Przenajświętszym Sakramencie Ołtarza
1588 - Bractwo miłosierdzia
1592 - Upominanie do ewangelików
1597 - Kazania sejmowe wydane w tomie Kazania na niedziele i święta
1603 – przekład Rocznych dziejów kościelnych C. Baroniusza
1610 - Pobudki do modlitwy 40 godzin
1618 - Żołnierskie nabożeństwo
kalendarium
1552 – 1555 - studiował w Akademii Krakowskiej
1554 - uzyskał stopień bakałarza nauk wyzwolonych
1555 – 1557 - kierował szkołą parafialną przy kolegiacie św. Jana w Warszawie
1557 – wstąpił na dwór A. Tęczyńskiego, kasztelan krakowskiego, jako wychowawca jego syna Jana
1560 – 1562 – wraz z J. Tęczyńskim przebywał na dworze cesarza Ferdynanda I w Wiedniu
1562 - wrócił do Polski i we Lwowie został subdiakonem i kaznodzieją katedralnym
1563 – 1565 – był proboszczem w Rochatynie
1564 - przyjął święcenia kapłańskie
1565 – został mianowany kanonikiem i kanclerzem kapituły lwowskiej
1569 I – przybył do Rzymu
1569 II 2 - wstąpił do zakonu jezuitów w Rzymie
1571 – 1572 – powrócił do Polski i został kaznodzieją i profesorem kolegium jezuickiego w Pułtusku
1573 – 1574 – był kaznodzieją i profesorem kolegium jezuickiego w Wilnie
1579 VII – towarzyszył królowi Stefanowi Batoremu w oblężeniu Połocka
1579 VIII 1 – 1584 – pełnił funkcję pierwszego rektora Akademii Wileńskiej
1582 III 12 – V 2 – przebywał w Rydze powołując kolegium jezuickie
1583 – król Stefan Batory mianował go doradcą namiestnika Infant księdza biskupa wileńskiego Jerzego Radziwiłła
1584 – został przez prowincjała Jana Pawła Campanę mianowany przełożonym domu zakonnego Św. Barbary w Krakowie
1584 VI 26 – przybył do Krakowa
1584 X 7 – założył przy kościele Św. Barbary pierwsze w Polsce Bractwo Miłosierdzia
1584 X 28 – opracowano pierwszy rys statutu i pierwszą ordynację Bractwa
1588 – powołał Skrzynkę św. Mikołaja i Bank Pobożnych
1588 – papież Sykstus V zatwierdził Bractwo i podniósł do rangi Arcybractwa
1588 – 1612 – był kaznodzieją nadwornym Zygmunta III Wazy
1592 III 21 – wobec panującej zarazy morowej w Krakowie ustanowił Bractwo Betanii św. Łazarza do grzebania zmarłych
1594 – wice prowincjał zakonu jezuitów powołał go na kaznodzieję do Lublina
1596 – przyczynił się do zawarcie Unii Brzeskiej
1612 – powrócił z dworu królewskiego do Krakowa
1869 – przez O. Sosnowskiego został wykonany marmurowy pomnik Skargi
1925 - ukazała się monografia S. Windakiewicza Piotr Skarga oraz Kazania sejmowe ze wstępem S. Kota (w serii „Biblioteka Narodowa”), prezentujące postać S. w bardziej obiektywnym świetle
1937 - zostały podjęte starania o wszczęcie procesu beatyfikacyjnego Skargi, przerwane przez wybuch II wojny światowej
1991 – jego imię otrzymała w Krakowie ulica (dawna ulica Bolesława Macudzińskiego) w VII dzielnice Zwierzyniec (Olszanica), między ulicą Grzegorza Korzeniaka i ulicą Jadwigi Majówny
źródła:
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000