Antoni Stawarz
(1889 Tuchów -1955 Kraków),
wojskowy, uczestnik wyzwolenia Krakowa w 1918
rodzina
syn Tadeusza, dróżnika kolejowego, i Genowefy z Gonciarzów
żona – Maria
dzieci: Joanna, Wanda i Włodzimierz
biogram
Zdał maturę w Nowym Sączu, rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim i jednocześnie odbywał praktykę adwokacką w Bieczu i następnie w Głogowie.
W czasie I wojny światowej służył w piechocie austriackiej walcząc na różnych frontach, awansował na porucznika. Został dowódcą plutonu ciężkich karabinów maszynowych w batalionie asystencyjnym 93 pułku piechoty, stacjonującym w koszarach przy ulicy Kalwaryjskiej (obecnie na tym miejsce stoją obiekty sportowe klubu "Korona"), sam kwaterował w willi Wisłockich przy placu Lasoty 3.
Nawiązał kontakty z innymi Polakami służącymi w różnych jednostkach armii austriackiej oraz z kolejarzami w Płaszowie, a za ich pośrednictwem z dezerterami, ukrywającymi się w Prokocimiu. Udało mu się zwerbować około 500 osób. Skontaktował się też z przebywającym w Krakowie płk. Bolesławem Roją, byłym dowódcą III Brygady Legionów, organizującym z ramienia Polskiej Komisji Likwidacyjnej siłę zbrojną.
Po otrzymaniu rozkazu od pułkownika Roi aby przygotował oddział do objęcia odwachu w Rynku Głównym, zwołał tajne spotkanie kierownictwa swojego sprzysiężenia (Stawarz, por. Iwaszko, sierż. Koścień, ppor. Stec i Gawron), na którym obwieścił obecnym początek powstania w Twierdzy Kraków oraz omówiono szczegóły planowanej akcji. Wręczył swojej gospodyni, p. Wisłockiej, 200 koron z poleceniem nabycia większej ilości białych i czerwonych wstążek i zebrana przez nią grupa kobiet z okolicznych domów przystąpiła do szycia biało - czerwonych kokard.
Przy pomocy znajomych kolejarzy rozesłał depeszę do wszystkich większych placówek kolejowych w Galicji obwieszczając prowincji informację o udanej rewolucji w Krakowie. Kolejarze mieli polecenie wstrzymania wszystkich transportów, które by chciały wyjechać poza granice kraju oraz kierować pociągi z austriackimi żołnierzami do stacji Kraków - Płaszów. Po rozbrojeniu wartowników i internowaniu pozostałych w koszarach żołnierzy austriackich oddziały powstańcze i ludność cywilna przekroczyły Wisłę, zajmując po drodze komendę wojskową na Stradomiu i opanowując w dalszej kolejności koszary Landwehry przy ulicy Siemiradzkiego i inne obiekty, w tym odwach przy wieży ratuszowej w Rynku Głównym.
Jego wystąpienie przyspieszyło oddanie przez Austriaków władzy w Krakowie. W wolnej już Polsce pozostał w wojsku, brał udział w walkach z Ukraińcami o Lwów, następnie - po sformowaniu ochotniczego batalionu z ziemi tarnowskiej - wziął udział w walkach o Przemyśl.
W czasie przewrotu majowego opowiedział się za legalnym rządem przeciwko zamachowi Józefa Piłsudskiego. Z tego powodu został karnie przeniesiony do 16 pułku piechoty w Tarnowie, potem do 78 pułku piechoty w Baranowiczach, a następnie do Berezy Kartuskiej.
Powrócił do Krakowa, gdzie pracował w zarządzie miejskim. W czasie II wojny światowej związał się z ZWZ-AK, a po wojnie pracował jako magazynier w różnych spółdzielniach.
Został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera LXIV, rząd 11, miejsce 39).
wybrane publikacje:
1939 – wspomnienia o czynie 1918 roku Gdy Kraków kruszył pęta
kalendarium
1910 – zdał maturę w Nowym Sączu
1912 - rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim
1914 - 1916 - walczył na foncie serbskim
1916 – został awansowany na podporucznika i skierowany na front włoski
1917 – mianowany porucznikiem
1918 I - wraz z Józefem Badziochem założył w Krakowie Polską Organizację Dywersyjną
1918 IX – przeniesiony do Krakowa
1918 X 30 – o godzinie 19 kierownictwu swojego oddziału oznajmił o początku powstania w Twierdzy Kraków
1918 X 30 - o godzinie 21 przy pomocy kolejarzy rozkazał wysłanie z dworca w Płaszowie do wszystkich stacji w Galicji depeszy o następującej treści: Rewolucja w Krakowie. Rząd polski objął władzę. Wstrzymać wszystkie transporty, które by chciały wyjechać poza granice kraju. Skierować je na Kraków.
1918 X 31 - opanował koszary i z grupą żołnierzy ruszył do Rynku Głównego
1918 X 31 – o godzinie 11.30 zajął odwach przy wieży ratuszowej
1918 XI 1 - awansowany na stopień kapitana
1918 XI - brał udział w walkach z Ukraińcami o Lwów
1919 III - wziął udział w walkach o Przemyśl
1920 – 1921 - służył w żandarmerii wojskowej
1924 X 31 – jako aktywny uczestnik przejmowania władzy w 1918 roku dekorowany został srebrnym krzyżem pamiątkowym
1926 V - opowiedział się po stronie rządowej
1929 IX 30 – przeniesiony w stan spoczynku
1935 – powrócił do Krakowa
1991 – jego imieniem nazwano ulicę (dawną ulicę Marcina Radockiego) w XIII dzielnicy Podgórze, łączącą się z ulicą Edwarda Dembowskiego
źródła:
Andrzej Kostrzewski, Antoni Stawarz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLII, 2003–2004