Dzisiejsza data:

Jonasz Stern

(4 sierpnia 1904 Kałusz – 2 VIII 1988 Zakopane)

malarz, grafik, pedagog

rodzina

syn Leona Arona Leiby i Rozalii Resly Merker

brat Reginy (1902 - 1988)

poślubił: 1. w 1935 roku Teofila 'Tonka' Kleiberger (1910 – 1943); 2. dnia 1 II 1986 Barbara Jaroszyńska

biogram

           Pierwsze lekcje malarstwa pobierał prywatnie u P. Gajewskiego we Lwowie, następnie uczęszczał do Wolnej Szkoły Malarstwa i Rysunków Ludwiki Mehofferowej w Krakowie, później studiował w krakowskiej ASP w pracowni Władysława Jarockiego, Fryderyka Pautscha, Teodora Axentowicza i Stanisława Kamockiego. Wraz z Marią Jaremą, Saszą Blondarem, Leopoldem Lewickim, Stanisławem Osostowiczem i Henrykiem Wicińskim współzałożyciel i członek Grupy Krakowskiej. Był współpracownikiem teatru plastyków Cricot, projektując dla niego maski i kostiumy do widowisk scenicznych i szopki politycznej (Teatrzyk Jednolitofrontowy Adama Polewki). Angażował się w działalność polityczną, należał do KZMP, został członkiem Komunistycznej Partii Polski. Wielokrotnie aresztowany, został uwięziony w Berezie Kartuskiej, gdzie spędził w sumie pół roku. Wyszedł na wolność dzięki zabiegom i protestom środowiska artystycznego. Na początku wojny uciekł do Lwowa, po wkroczeniu Niemców trafił do getta. Uciekł z transportu wiozącego Żydów do obozu zagłady w Bełżcu i powrócił do lwowskiego getta. Podczas jego likwidacji przypadkowo ocalał w masowej egzekucji. Przez Karpaty przedostał się na Węgry, gdzie, pod przybranym nazwiskiem, doczekał końca wojny. Po II wojnie światowej powrócił do Krakowa, członek Grupy Młodych Plastyków, wraz z między innymi Marią Jaremą i Tadeuszem Kantorem współzałożyciel i członek II Grupy Krakowskiej i był jej wieloletnim prezesem. Pracował jaki wykładowca na Wydziale Scenografii krakowskiej ASP, został profesor tamże, pełnił też funkcję prorektora ASP.

           Uprawiał malarstwo sztalugowe, grafikę, monotypię i serigrafię. Początkowo tworzył pod wpływem kubizmu i niemieckiego ekspresjonizmu, malował ekspresyjne pejzaże i martwe natury, kubizujące akty oraz kompozycje abstrakcyjne. Niemal wszystkie jego przedwojenne prace zaginęły, zachowane grafiki z lat 30. łączą satyrę społeczną z ekspresyjna deformacją formy nawiązującą do twórczości G. Grosza. W okresie socrealizmu, mimo lewicowych przekonań i partyjnego zaangażowania, zachował niezależność twórczą i nie brał udziału w oficjalnym życiu artystycznym, w pracach z lat 50. obok formalnych eksperymentów (dekaIkomanie) pojawił się klimat poetyckiego surrealizmu. W latach 60. wykształcił własny styl (między innymi kolaże o tematyce wojennej), poczynając od cyklu Wyniszczenia włączał do kompozycji spreparowane kości, ości i płetwy ryb, suszone rośliny, fragmenty tiulu, siatek, ptasie pióra, zmarszczone tkaniny. W latach 70. często nawiązywał do tradycji żydowskiej. Pod koniec życia powrócił do wspomnień z rodzinnego miasta, symboliki sądnego dnia i pamięci zagłady.

           Uhonorowany wieloma nagrodami i odznaczeniami, między innymi nagrodą Ministra Kultury i Sztuki oraz m. Krakowa. Jego prace wystawiane były między innymi w Kopenhadze, Londynie, Nowym Jorku, Moskwie, Pradze, Tokio i Wenecji.

           W Krakowie mieszkał przy ulicy Jadwigi z Łobzowa.

           Pochowany na Cmentarzu Rakowickim (kwatera LXIX, pas C, rząd 1, miejsce 5).

Artysta na temat swojej twórczości:

           „Bliskie jest mi malarstwo starochrześcijańskie, jakie widziałem w katakumbach. Nie lubię renesansu. Leonardo był świetnym człowiekiem, ale przede wszystkim inżynierem. Jego sztuka to analiza. Bardziej działają na mnie Giotto, El Greco czy Rembrandt – mają większy ładunek wewnętrzny (…) Z polskich malarzy najbardziej cenię Rodakowskiego, Michałowskiego i Orłowskiego, a z artystów okresu międzywojennego dużym szacunkiem darzę Stażewskiego.”

           „Myśmy w XX wieku zdecydowanie ulegli racjonalizmowi i ciągle usiłujemy dookreślić substancję, która przecież nie jest do dookreślenia. Artyści padli na kolana przed nauką i chcą, żeby wszystko było nauką. Sądzę, że w całym socjologicznym nurcie badań nad sztuką dzieło sztuki nie jest dostrzegane i zrozumiałe. Tymczasem sztuka sprawdza się jedynie przez samo jej zaistnienie, a odbiór to już nasza sprawa (…) Sztuka nie jest zjawiskiem socjologicznym, tylko raczej psychologicznym. Sztuka to raczej sprawa wyobraźni i sprawa indywidualnej wypowiedzi człowieka. Sztuka jest – jak powiedział poeta – „listem w butelce rzuconym na ocean”. Ten, kto tego chce odnajdzie ją bez trudności. Jeśli wypowiedź artysty jest sugestywna – trafi do innych.”

            „Kiedyś uprawiałem abstrakcję geometryczną – dziś uprawiam biologiczną. Sięgam po kości, bo one są dla mnie synonimem tego, co przechowuje w sobie najdłużej pamięć, wiedzę i tęsknotę do życia. Posługuję się gotowymi formami natury nie tyle z powodu ich doskonałości ukształtowanej przez ewolucję przyrody, ile ze względu na wartości konkretne. W ten sposób powstaje nowy byt – trwanie w formie obrazu, ocalenie od zupełnego zniszczenia, egzystencja trwająca w konkretnej, dotykalnej rzeczywistości obrazu.”

                                         Wypowiedzi Jonasza Sterna zamieszczone w Dwumiesięczniku „Sztuka”, nr 5/87, s. 2

wybrane prace:

1933 Prasująca

1933 W kawiarni

1934 - Pejzaż z Harendy

1934 - Miłośnicy pieniądza

1951 Korony w przestrzeni

1954 - Ptak

1956 - Kompozycja żółta

1957 - Czerwone i czarne

1964Ślady

1964Dół

1965 - Milczenie rodzajów

1965 - Ryby nas opuszczają

1965 - Los węgorzy

1966 - Statek kanibali

1967 - Ryby, które chciały pływać

1971 - Tablica czerwona

1978 - Upokorzenie

1982 - Mojżesz

1983 - Krajobraz milczenia

1984 - Dzień wyniszczenia

1988 - Kałusz w roku 1941 i 1942

kalendarium

1928 - studiował w Wolnej Szkole Malarstwa L. Mehofferowej w Krakowie

1929 - 1935 – studiował w krakowskiej ASP

1932 – 1937 - członek Grupy Krakowskiej

1936 – uczestniczył w Kongresie Pracowników Kultury we Lwowie

1936 – 1938 – był członkiem krakowskiego oddziału ZAP, z którego został usunięty za działalność polityczną

1938 – został osadzony w Berezie Kartuskiej

1941 – znalazł się we Lwowie w getcie

1943 VI 1 – cudem ocalał podczas likwidacji getta, wydostał się spod ciał rozstrzelanych i uciekł na Węgry do Budapesztu

1945 – powrócił do Krakowa

1952 – 1974 - wykładowca na Wydziale Scenografii krakowskiej ASP

1954 - 1957 i 1959 – 1968 - prorektor ASP

1957 - współzałożyciel i członek II Grupy Krakowskiej

1959 - profesor ASP

1961 - 1964 i 1970 – 1979 – prezes II Grupy Krakowskiej

1961 - uhonorowany nagrodą Ministra Kultury i Sztuki oraz m. Krakowa

1979 - prezes honorowy II Grupy Krakowskiej

1985 - w Pałacu sztuki otwarto jubileuszową wystawę jego prac

źródła:

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000

Wielka encyklopedia malarstwa polskiego, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 2011

czytaj więcej: Stern w culture …