Stanisław Radziwiłł
(około 1500 – 1531)
starosta pieniański i uszpolski
rodzina
Przedstawiciel jednego z możniejszych rodów litewskich, noszący tytuł księcia na Goniądzu i Medelach
Portret Stanisława Radziwiłła (?-1531)
Muzeum Narodowe w Warszawie /MP 4421 MNW/
herbu Trąba, syn Mikołaja Radziwiłła, wojewody wileńskiego i kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego, i Elżbiety z Sakowiczów herbu Pomian
rodzeństwo: Jan (1492 – 1542), starosta żmudzki, żona Anna Kostewicz; Mikołaj (1492 - 1546), biskup żmudzki; Zofia, mąż Jan Zabrzeziński; Helena (1507 – 1546), mąż: 1. Jan ks. Holszański-Dubrowicki, 2. Jerzy ks. Olelkowicz-Słucki; Elżbieta, mąż Jan ks. Holszański-Dubrowicki
poślubił: 1. Beata Odrowąż (1510 – 1546); 2. Magdalena Bonar (1505 – 1530)
biogram
Wziął ślub z Magdaleną Bonerówną, dwórką królowej Bony. Żona wniosła mu w posagu ogromną kwotę 12 000 dukatów. Ich wesele odbyło się w komnatach wawelskich, uczestniczyło w nim wiele znakomitych osób, a sam król pośredniczył w ugodzie majątkowej.
Ta romantyczna miłość stała się tłem legendy związanej z tzw. skałą Kmity pod Krakowem. Młodzieniec z potężnego rodu Kmitów zakochał się w Bonerównie z Balic, nie mogąc jej pojąć za żonę z powodu różnicy stanu społecznego rzucił się z sąsiadującej z Balicami skały. Legenda ta w obecnej wersji nie ma żadnego potwierdzenia historycznego.
Oboje małżonkowie przeżyli razem tylko kilka lat i nie pozostawili potomstwa.
Opis obrazu: Portret Stanisława Radziwiłła (?-1531), Muzeum Narodowe w Warszawie, numer inwentarza MP 4421 MNW, z witryny: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=26285&show_nav=true
napisy:
1.- pod portretem, na białej wstędze czarnymi literami: Stanisław I Radziwiłł z Bożej łaski książę na Goniądzu i Medelach, książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, uspolski, pieniański starosta. Syn Mikołaja III i Elżbiety Anny Bohdanówny Nasiłowskiej herbu Półkozic, syn księstwa Radziwiłłów, wojewodostwa wileńskich, kanclerstwa wielkich koronnych Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zmarł roku 1531. Małżonka Bonerówna. [tłum.K.Gołąbek] 2.- l.d. białą farbą: 18 3.- p.d. czarną farbą: 18
opis
Wizerunek należy do zespołu portretów Radziwiłłów fundowanych przez Annę z Sanguszków Radziwiłłową w latach 1733-37, obecnie nazywanych " w wieńcu laurowym". Pierwotnie było to 165 obrazów, które do r. 1939 znajdowały się w zamku w Nieświeżu. Według nich Hirsz Leybowicz (? - post 1785) wykonał miedzioryty, które zamieszczono w księdze " Icones familiae ducalis Radiviliane...", wydanej w Nieświeżu w 1758. Część z portretów nieświeskich została w 1950 rewindykowana z ZSRR i złożona w MNW jako depozyt Naczelnej Dyrekcji Muzeów (w 1987 decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki przyznana MNW na własność). Portret przedstawia Stanisława Radziwiłła (?-1531) z linii książęcej na Goniądzu i Medelach, drugiego syna Mikołaja III (por. MP 4441) wojewody wileńskiego, kanclerza W.Ks. Litewskiego i Elżbiety z Sakowiczów herbu Pomian (a nie Elżbiety Nasiłowskiej herbu Półkozic, jak to podaje inskrypcja pod obrazem), brata Jana III Radziwiłła (por. MP 4467), Mikołaja IV, biskupa żmudzkiego (por. MP 4450), Zofii Zabrzezińskiej (rzekomo Moniwidowej, por. MP 4429), Elżbiety Dubrowickiej księżnej Holszańskiej (por. MP 4464) i Heleny Olelkowiczowej księżnej Słuckiej. Stanisław Radziwiłł był starostą uszpolskim, peniańskim i wiłkomierskim. Wiadomości o nim są skąpe i niepewne. Kotłubaj (Kotłubaj 1857, s.41-2) pisał o istnieniu w archiwach nieświeskich dwóch różnych życiorysów Stanisława, wg pierwszego zmarł on w młodym wieku w r.1531 jako narzeczony Anny z Rytwian; wg drugiego poślubił Annę (lub Magdalenę wg PSB,II, 1936, s. 297) z Balic Bonerównę (zm. 1529) herbu Bonerowa, córkę Jana Bonera de Visenberg, dworkę królowej Bony. Tę drugą wersję wydaje się potwierdzać "Herbarz polski" Bonieckiego, który podaje rok 1527 jako datę ślubu Stanisława z majętną Magdaleną Bonarówną (?-1530) h. Bonarowa, córką Jakuba [tak], po której śmierci "tenże Radziwiłł zawarł nową umowę przedślubną z Beatą Odrowążówną wojewodzianką ruską (Boniecki, I, 1901, s. 381). Bibl.: Kotłubaj 1857, s. 41-2; Boniecki I, 1901 s.381; PSB II, 1836 s.297 (hasło: Boner Jakub Andrzej, oprac.W.Budka); Dworzaczek 1959, tabl 163; PSB XXX, 1987 s. 319 (hasło: Radziwiłł Mikołaj, oprac G.Błaszczyk); Radziwiłłowie herbu Trąby 1996, tabl I; Zielińska 1997 s.305; Antoniewicz 2011, s. 56-7, 63. Wizerunek Stanisława jest imaginacyjny, wzorowany na portrecie królewicza Aleksandra Sobieskiego w zbiorowym przedstawieniu rodziny króla Jana III Sobieskiego autorstwa Henri Gascara z r. 1691 (Zamek Królewski na Wawelu, inw. 3222), co wykazała Matusakaite (Matusakaite 1978, s.81-116). Portretowanego identyfikuje 4-wersowa inskrypcja łacińska, u dołu kompozycji (vide: Sygnatury, napisy odautorskie...). Czarny orzeł w mitrze książęcej ma na piersi herb Radziwiłłów Trąby, w dziobie trzyma herb Półkozic Nasiłowskich (zgodnie z inskrypcją - matki portretowanego; w rzeczywistości była nią Elżbieta Sakowicz h.Pomian, por. Antoniewicz 2011 s.58-9). Numer "18" dwukrotnie występujący przy dolnej krawędzi odnosi się do poz. 18 "Szczegółowego inwentarza skarbca nieświeskiego" z r. 1778 (vide: Bibliografia) i do "Katalogu portretów Ks. Radziwiłłów", spisanego w Nieświeżu w 1928 (vide: Bibliografia). Według omawianego portretu Stanisława Radziwiłła został wykonany miedzioryt Hirsza Leybowicza (?-post 1785) zamieszczony w albumie "Icones familiae Radivilene..." wydanym w Nieświeżu w r. 1758 (Icones 1758, tabl. 18) oraz drzeworyt Michała Starkmana () opublikowany w E. Kotłubaja "Galerji nieświeżskiej portretów radziwiłłowskich", Wilno 1857 s. 41. ochnio
kalendarium
1527 VIII 11 - zawarł ślub z Magdaleną Bonerówną
1530 - podpisał umowę przedślubną z Beatą Odrowążówną, wojewodziankę ruską
źródła:
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 11.08.2018
Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków 1984
Jan M. Małecki, Historia Krakowa dla każdego, Kraków 2007