Julian Pagaczewski
(14 stycznia 1874 Kraków – 13 listopada 1940 Ciężkowice koło Tarnowa)
historyk sztuki
rodzina
syn Juliana (1830-1877), właściciela małego browaru w domu „Pod Maszyną” na Kleparzu, przy dzisiejszym palcu Matejki, i Michaliny z Zarewiczów (1837 lub 1840-1924)
28 października 1905 roku poślubił Adolfinę Till (1886-1974), córkę Ernesta, profesora prawa cywilnego Uniwersytetu Lwowskiego i później wiceprezydenta Komisji Kodyfikacyjnej RP,
dzieci: Jan (1906-1975), sejsmolog, popularyzator astronomii, żona Jadwiga Gawędzka; Kazimierz (1908-1910); Jadwiga (1911-), graficzka; Stanisław (1916-1984), literat, autor książek dla młodzieży; Andrzej (1919-1919); Maria (1922-), mąż Józef Gorzkowski; Michalina (1924-), mąż Tadeusz Witkowski
biogram
Stracił ojca we wczesnym dzieciństwie, wychowywał się pod opieką matki i dziadka Ludwika Zarewicza (1812–1890), prawnika, autora kilku monografii kościołów i klasztorów w Polsce. Drugim człowiekiem, który wpłynął na ukształtowanie jego zamiłowań był jego wuj, Aleksander Zarewicz (1843–1900), profesor Wydziału Lekarskiego UJ, znany w swoim czasie zbieracz dywanów i dzieł nowoczesnego malarstwa polskiego. W domu wuja zetknął się, już jako chłopiec z Jackiem Malczewskim i Kazimierzem Pochwalskim, a znajomości te trwały i w latach późniejszych.
Po ukończeniu szkoły powszechnej i sześciu klas Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie (z roczną przerwą po trzeciej klasie z powodu choroby oczu) odbył studia w zakresie historii i historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, jego wykładowcami byli między innymi Stanisław Smołka i Wincenty Zakrzewski, kolegował się wtedy między innymi z Wacławem Sobieskim i Franciszkiem Bujakiem. W czasie drugiego roku studiów, zmienił kierunek specjalizacji i podjął studia nad historią sztuki u Mariana Sokołowskiego, który jeszcze w czasie studiów powołał go na swego asystenta w I Katedrze Historii Sztuki UJ. Drugim historykiem sztuki, który wywarł na niego wpływ w czasie jego studiów uniwersyteckich, był Władysław Łuszczkiewicz. Między nim a Łuszczkiewiczem nawiązała się zażyłość, można powiedzieć przyjaźń, mimo wynoszącej 46 lat różnicy wieku. Współdziałał z Łuszczkiewiczem przy opracowywaniu przezeń monografii kościoła Św. Andrzeja w Krakowie, a wkrótce potem uzupełnił ją własnymi, zupełnie samodzielnymi badaniami nad zabytkami w przyległym klasztorze Klarysek, gdzie odkrył bizantyjską mozaikę, całą serię figurek jasełkowych od XIV do XIX wieku, mnóstwo cennych dzieł złotnictwa od epoki wczesnego gotyku po barok i rokoko oraz wspaniały zbiór haftów polskich z w. XVII i XVIII. Po śmierci Łuszczkiewicza, wraz z Feliksem Koperą (dyrektor) objęli Muzeum Narodowe w Krakowie, przeprowadził reorganizację Muzeum, rozszerzając jego działalność na sztukę XVII i XVIII w.
Zajmował się głównie historią sztuki średniowiecznej i nowożytnej (zwłaszcza okresu renesansu i baroku), dziejami rzemiosła artystycznego i rzeźby oraz muzeologią.
Wszedł do Wydziału Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i pracował w nim wydatnie aż do końca. Spośród członków założycieli Towarzystwa bliskie stosunki łączyły go z Karolem Potkańskim, Stanisławem Krzyżanowskim, Stanisławem Wyspiańskim, Józefem Muczkowskim, Leonardem Lepszym oraz ze Stanisławem Tomkowiczem. Osobistemu kontaktowi z trzema historykami-artystami: Tadeuszem Wojciechowskim, towarzyszem dzieciństwa swej matki, Potkańskim i Krzyżanowskim oraz lekturze ich dzieł zawdzięczał wydoskonalenie swojej metody naukowej, jej wielką ścisłość i precyzję, co tak bardzo charakterystyczne dla ich prac.
Bezpośrednio po habilitacji wyjechał, dzięki przyznanemu mu przez AU stypendium fundacji Seweryna Gałęzowskiego, za granicę – do Niemiec, Francji, Szwajcarii i Włoch. Poprzednio już odbył liczne podróże naukowe do Niemiec, Czech, Austrii i po Polsce.
Po otrzymaniu nisko płatnego zastępstwo na nieobsadzonej katedrze po Sokołowskim, zrezygnował ze stanowiska kustosza Muzeum Narodowego, nie dającego się pogodzić z pełnymi obowiązkami profesorskimi. Otrzymanie nominacji na profesora zwyczajnego, koniec wojny, przebrnięcie przez trudności z wykładaniem i osiągnięcie lepszej podstawy materialnej bardzo dodatnio wpłynęły na jego działalność naukową . Pojawiać się zaczęły coraz to nowe prace oraz książki.
Jego działalność naukowa obejmowała dzieje sztuki wszystkich epok prócz starożytnej i najnowszej i dotyczyła wszystkich działów, od architektury, poprzez malarstwo i rzeźbę, aż po rzemiosło artystyczne, był autorem wielu prac, także dotyczących zabytków sztuki krakowskiej.
W pracy pedagogicznej kładł nacisk przede wszystkim na seminaria i wszelkiego rodzaju ćwiczenia, które prowadził w kościołach i prywatnych zbiorach. Wykształcił w ciągu 22 lat trwającej działalności dydaktycznej wielu uczniów między innymi: Zofia Ameisenowa, Zbigniew Bocheński, Adam Bochnak, Tadeusz Dobrowolski, Józef Dutkiewicz, Stanisław Gąsiorowski, Tadeusz Przypkowski, Jerzy Szablowski.
Zmarł w Ciężkowicach (pow. tarnowski) i tam został pochowany.
wybrane prace:
1901 - Jasełka krakowskie
1904 - Skarbiec klasztoru panien klarysek w Krakowie)
1909 - Baltazar Fontana w Krakowie
1919 – Ze studiów nad polskim gobelinnictwem
1926 - Gobeliny francuskie z Historią Aleksandra Wielkiego znajdujące się w Polsce
1928 – Madonna Wieluńska
1929 - Gobeliny polskie
1937 - Jan Michałowicz z Urzędowa
1939 - Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich (z A. Bochnakiem)
kalendarium
1885-1891 – ukończył sześć klas Gimnazjum im. Sobieskiego
1891-1893 - uczył się w domu, nie chodził do szkoły wskutek wątłego zdrowia
1893 IX 28 - zdał z odznaczeniem maturę jako eksternista w Gimnazjum im. Sobieskiego
1893 X 5 - zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ, obierając zrazu historię jako przedmiot studiów
1893-1896 - studiował historię i historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim
1896 X 25 – 1901 VII 1 - asystent Mariana Sokołowskiego w I Katedrze Historii Sztuki UJ
1899 - wszedł do Wydziału Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa
1900 II 21 – uzyskał doktorat
1901 VII 1 – zastępca kustosza Muzeum Narodowego w Krakowie
1902 – rozpoczął formalną współpracę w Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności (w jej „Sprawozdaniach” już od r. 1896 ogłaszał liczne komunikaty)
1902 – został członkiem Wydziału Towarzystwa Opieki nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury
1903 VII 1 - kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie
1904-1909 - pełnił obowiązki sekretarza Komisji Historii Sztuki AU
1908 X 21 - promocja na doktora filozofii
1909 III 17 - wniósł podanie o dopuszczenie do habilitacji na podstawie pracy pt. Baltazar Fontana w Krakowie
1909 X 28 – odbyło się kolokwium habilitacyjne
1909 X 30 – wygłosił wykład pt. Początki baroku w architekturze krakowskiej
1909 XI 11 - wyjechał do Niemiec, Francji, Szwajcarii i Włoch
1910 X 1 - 1921 oraz 1928-1933 - kierownik I Katedry Historii Sztuki UJ
1911 IV 30 - zrezygnował ze stanowiska kustosza Muzeum Narodowego
1911 – został członkiem korespondentem wiedeńskiej Komisji Centralnej dla Badania i Ochrony Zabytków Sztuki
1917 XII 1 – uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego na podstawie rozprawy pt. Gobeliny z herbem Pogoń w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
1917 - został członkiem Krajowej Rady Konserwatorskiej Galicji Zachodniej
1920-1939 - wiceprezes Towarzystwa Opieki nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury
1921-1928 - dyrektor Muzeum Sztuki i Archeologii UJ
1921 IV 1 – otrzymał nominację na profesora zwyczajnego
1927 – został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności (PAU)
1933 - został prezesem Komisji Historii Sztuki po zgonie Stanisława Tomkowicza
1933 IX 30 – katedra historii sztuki została zlikwidowana, o zwinięciu swej katedry dowiedział się z gazety, został przeniesiony w stan nieczynny
1934 IX 30 – został przeniesiony na emeryturę
1937 – otrzymał godność członka honorowego TMHiZK
źródła:
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne. zeszyt 3: P-Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Wrocław 1985
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000