Zbigniew Pronaszko

(27 V 1885 Derebczyn, Podole – 8 II 1958 Kraków)

malarz, rzeźbiarz, grafik, scenograf

brat Andrzeja

biogram

           Studiował w SSP w Kijowie, następnie w krakowskiej ASP u Teodora Axentowicza i Jacka Malczewskiego. Wraz z bratem Andrzejem i Tytusem Czyżewskim zorganizował w Krakowie wystawy Niezależnych, które stanowiły wyraz sprzeciwu wobec pozycji Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.

           W twórczości malarskiej początkowo nawiązywał do modernizmu, zwłaszcza malarstwa J. Malczewskiego, od około 1912 pozostawał pod wpływem kubizmu. Przełomowe znaczenie w jego twórczości miały projekty i kartony do dekoracji malarsko-rzeźbiarskiej kościoła Misjonarzy na Kleparzu (odrzucone przez zakon). Został wraz z bratem Andrzejem i Tytusem Czyżewskim współzałożycielem awangardowej grupy Ekspresjoniści Polscy (przemianowanej na Formiści), dzięki wypowiedziom takim jak „O ekspresjonizmie” zyskał pozycję teoretyka formizmu. W okresie formizmu powstały akty, pejzaże i rzeźby, często inspirowane sztuką ludową.

           Uprawiał także rzeźbę, jego prace – w większości zniszczone podczas II wojny światowej stanowiły jedno z największych osiągnięć rzeźby formistycznej. Wraz z bratem Andrzejem wprowadził nowatorskie rozwiązania w dziedzinie scenografii. Po odejściu od formizmu na rzecz form klasycznych i koloryzmu malował dużych rozmiarów akty, portrety i martwe natury, bardziej zainteresował się koloryzmem po związaniu się ze Zrzeszeniem Artystów Polskich „Zwornik” i pod wpływem kapistów, z którymi wykonywał prace malarskie na Zamku Wawelskim (Jego dziełem są malowidła na stropie w sypialni Wazów i na l piętrze wieży Zygmunta III). W tym czasie powstało wiele płócien z modelkami w tle pracowni (motyw wnętrz z modelkami i postaciami gitarzystów powtarzał po II wojnie światowej).

           Współzałożyciel teatru Cricot, dla którego projektował dekoracje i kostiumy. (między innymi Herod i Ariowie A. Polewki, Mąż i żona A. Fredry). Wystawiał w Polsce i za granicą; większość prac przekazał w testamencie Muzeum Narodowemu w Krakowie, pozostałe znajdują się między innymi w muzeach w Warszawie, Poznaniu, Gdańsku i Wrocławiu. Laureat wielu nagród artystycznych, odznaczony między innymi Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

           Pochowany na Cmentarzu Salwatorskim.

wybrane prace:

1909 - Melancholia

około 1910 – Stary rybak

1911 – Puste sieci

1912 – Boża Jesień

1914 – artykuł „Przed wielkim Jutrem” ogłoszony na łamach krakowskiego czasopisma „Rydwan” stał się manifestem nowej sztuki

1917 – Akt formistyczny

1918 – Pieta, Sybilla

1918 - „O ekspresjonizmie” („Maski”)

1918 - Kobieta z książką na tle krajobrazu

1918 – 1922 – Czarny prorok Izajasz

1919 - Grajek

1920 - Popiersie Tytusa Czyżewskiego

1920 – portret żony Marii

1921 – Chrystus w Ogrójcu

około 1922 – Dwa akty z gitarą

1922 – Akt na tle okna

1923 - monumentalny pomnik A. Mickiewicza w Wilnie (zniszczony w czasie wylewu Wilii 1938, miniaturowy projekt w glinie w Muzeum Narodowym w Krakowie)

1925/1926 - Dziewczyna z owocami

1928 - Pejzaż z Cagnes

1928 – Portret matki artysty

1930 – Martwa natura z butelką, Martwa natura z winogronami

1931 – Gitarzysta I

około 1934 – Trzy akty w pracowni

1937 - Martwa natura z kawonem

1939 – 1945 – Martwa natura ze szkłem

1946 - Gitarzysta II

1948 - Portret żony w białym kapeluszu, Odpoczynek

1952 - portret L. Solskiego

1955 - Martwa natura z cytrynami

1956 – Stary człowiek nad kieliszkiem absyntu

1958 – Stary malarz przed sztalugami

kalendarium

1905 – rozpoczął studia w SSP w Kijowie

1906 - 1911 – kontynuował studia w krakowskiej ASP

1907 – 1911 – odbył podróże do Florencji, Monachium, Paryża i Wiednia

1909 – uczestniczył w ekspozycjach grupy Zero w Krakowie

1911, 1912, 1913 – zainicjował w Krakowie wystawy Niezależnych

1911 – 1912 – wykonał projekty i kartony do dekoracji malarsko-rzeźbiarskiej kościoła Misjonarzy na Kleparzu (odrzucone przez zakon)

1917 – został współzałożycielem grupy Ekspresjoniści Polscy

1919 – grupa Ekspresjoniści Polscy została przemianowana na Formiści

1919 – współpracował jako scenograf z warszawskim zespołem teatralnym „Reduta” kierowanym przez Juliusza Osterwę

1920 – zaczął wykładać w Wolnej Szkole Malarstwa Ludwiki Mehofferowej w Krakowie

1923 - 1924 - kierownik katedry malarstwa monumentalnego na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

1924 – osiadł w Krakowie

1928 - uczestniczył w Salonie Jesiennym w Paryżu

1929 i od 1945 profesor ASP w Krakowie

1932 - uczestniczył w ekspozycjach Nowej Generacji we Lwowie

1933 – 1935 - wykonywał prace malarskie na Zamku Wawelskim

1934 - uczestniczył w ekspozycjach Zwornika w Krakowie

1937 – otrzymał złoty medal za malarstwo na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i Technika” w Paryżu

1948 - 1949 – rektor ASP w Krakowie

1954 – został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski

źródła:

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000