Juliusz Osterwa
Julian Andrzej Maluszek
(23 VI 1885 Kraków – 10 V 1947 Warszawa)
aktor, reżyser, reformator teatru
rodzina
urodzony w Podgórzu pod Krakowem, syn Słowaka Franciszka Maluszka, woźnego magistrackiego, i Katarzyny z Wiśniowskich, akuszerki
poślubił: 1. aktorka Wanda Malinowska (1887 – 1929), mieli córkę Elżbietę (1914 – 1989), aktorka; 2. Matylda księżna Sapieha z Siedlisk (1906 – 1983), córka Pawła Jana Sapiehy, pierwszego prezesa Polskiego Czerwonego Krzyża, oraz austriackiej arystokratki Matyldy Pauli Eleonory von Windisch-Graetz, bratanica księcia arcybiskupa krakowskiego Adama Stefana kardynała Sapiehy,
ich córką jest Maria Tadea Dorota Osterwa-Czekaj (ur. 1942), dziennikarka i działaczka społeczna
biogram
Osierocony, żył w biedzie i nie ukończywszy gimnazjum św. Anny wstąpił do Teatru Ludowego w Krakowie. Za namową Leona Schillera przyjął wówczas sceniczny pseudonim Juliusz Osterwa.
Zaprzyjaźnił się krakowską cyganerią artystyczną i zaczął występować w kabarecie Zielony Balonik. Występował w teatrach w Krakowie, Poznaniu (debiutuje tu jako reżyser Horsztyńskiego Juliusza Słowackiego) i Wilnie a następnie głównie w Warszawie. W czasie I wojny światowej grał w polskich teatrach w Moskwie, Kijowie. Po wojnie utworzył w Warszawie własny zespół „Reduta”, którym kierował do 1939 i z którym objechał wiele miast Polski. Odbywał też podróże zagraniczne: Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Austria, Francja, Grecja. Rola księcia Reichstadtu z Orlątka Edmonda Rostanda rozsławiła go w całym kraju i spowodowała, że stał się jednym z najlepiej opłacanych aktorów.
W Krakowie występował gościnnie, następnie wrócił, został dyrektorem Teatru im. J. Słowackiego, gdzie zrealizował między innymi Fantazego oraz Księcia niezłomnego J. Słowackiego (wystawiony VI 1933 na dziedzińcu Zamku Królewskiego na Wawelu), Sułkowskiego S. Żeromskiego, Wesele oraz Wyzwolenie S. Wyspiańskiego. Prowadził letnią wymianę zespołów i spektakli między Krakowem a Lwowem, był rzecznikiem utworzenia generalnej dyrekcji teatrów Krakowa, Lwowa, Wilna i Poznania. W czasie okupacji czynny w konspiracyjnym życiu kulturalnym: uczył wymowy w krakowskich seminariach duchownych, udzielał lekcji prywatnych.
Jeden z najwszechstronniejszych aktorów polskich, zagrał łącznie około 250 ról, między innymi Ksiądz Piotr w Dziadach A. Mickiewicza, Konrad w Wyzwoleniu S. Wyspiańskiego, Don Fernand w Księcia niezłomnym J. Słowackiego, przyczynił się do sukcesu sztuk S. Żeromskiego (między innymi rola tytułowa w Sułkowskim, Przełęski w Uciekła mi przepióreczka) i J. Szaniawskiego (między innymi Student w Ptaku).
Zygmunt Leśnodorski wspominał go: Osterwa to artysta najwyższej klasy. Głos o czarującym brzmieniu, niepokalana dykcja, ujmujący wdzięk a przy tym prostota i prawda wewnętrznego przeżycia (…), Osterwa – to aktor z duszą poety (…), Ariel polskiej sceny...
Wychodziłam z teatru nieprzytomna (…). Nigdy już nie przeżyłam takiego uniesienia – wspominała jedna ze studentek UJ – L. Solski, Wspomnienia 1855 – 1954, Kraków 1961
Pochowany na Cmentarzu Salwatorskim, pamięć o nim utrwala także ulica jego imienia w X dzielnicy Swoszowice, w Rajsku, dobiegająca do ulicy Niebieskiej. W dwudziestą rocznicę śmierci Osterwy Kraków wyraził swój hołd wielkiemu artyście, na budynku przy ul. Pijarskiej, gdzie spędził ostatnie lata, wmurowano poświęconą mu tablicę.
pośmiertnie ukazały się:
1968 - Listy Juliusza Osterwy
1991 - Reduta i teatr. Artykuły, wywiady,wspomnienia 1914 - 1947
1992 - Z zapisków
kalendarium
1904 X 1 - w Teatrze Ludowym w Krakowie debiutował rola Jańcia w sztuce Gabrieli Zapolskiej Jojne Firułkes
1904 – 1905 – grał w Teatrze Ludowym w Krakowie
1905 - został przyjęty przez Ludwika Solskiego do Teatru Miejskiego w Krakowie
1906/1907 - został ulubieńcem publiczności teatru poznańskiego
1907 - 1909 - grał w teatrze wileńskim
1910 I – grał gościnnie w Krakowie
1910 – przeniósł się do Warszawy
1912 - rola Księcia Reichstadtu w Orlątku Edmonda Rostanda
1919 - współtwórca ( z M. Limanowskim) i kierownik zespołu teatralnego Reduta w Warszawie
1919 - 1924 i 1931 – 1939 – w Warszawie
1921/22, 1923/24 i 1931/32 - występował gościnnie w Krakowie
1925 – 1929 – w Wilnie
1932 – 1935 - dyrektor Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie
1939 XII 8 - ponownie w Krakowie
1944 - otrzymał tajną nominację na dyrektora Teatru im. J. Słowackiego
1946 - 1947 - dyrektor krakowskich Miejskich Teatrów Dramatycznych (połączonych scen Teatru im. J. Słowackiego i Starego Teatru) oraz Państwowej Szkoły Dramatycznej (obecnie PWST)
1947 I 24 – odbyła się premiera ostatniego wyreżyserowanego przez niego spektaklu Domu otwartego Michała Bałuckiego
bibliografia:
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000