Zygmunt Jan Błażej Nowakowski
właściwie Zygmunt Tempka
(22 I 1891 Kraków - 4 X 1963 Londyn)
aktor, reżyser, felietonista, powieściopisarz
rodzina
syn Błażeja, urzędnika Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń i Heleny z Nowakowskich, nauczycielki, jednej z pierwszych kobiet studiujących na UJ
brat: Tadeusza Tempki, Władysława
biogram
Rozpoczął studia filologiczne na UJ, jednocześnie uczył się w szkole dramatycznej K. Gabryelskiego; za udział w zimmermaniadzie (akcja antyklerykalna lewicowej młodzieży akademickiej) otrzymał nakaz opuszczenia UJ. Na UJ pod kierunkiem I. Chrzanowskiego uzyskał stopień doktora filozofii. Jako aktor debiutował w Teatrze Ludowym, następnie został zatrudniony przez Ludwika Solskiego w Teatrze im. J. Słowackiego (grał między innymi jako Dziennikarz w Weselu S. Wyspiańskiego).
W czasie I wojny służył w Legionach, był internowany przez władze austriackie, po zwolnieniu powrócił do Teatru im. J. Słowackiego (grał między innymi jako Gustaw - Konrad w Dziadach A. Mickiewicza, rola tytułowa w Cyranie de Bergerac E. Rostanda, Poeta w Weselu i Konrad w Wyzwoleniu S. Wyspiańskiego, Hrabia Henryk w Nie-Boskiej komedii Z. Krasińskiego). Pracował jako aktor i reżyser w Warszawie, Krakowie i Łodzi.
Przez trzy lata był dyrektorem Teatru im. J. Słowackiego, wprowadził najnowsze urządzenia sceniczne (półokrągły horyzont, urządzenia świetlne), zrealizował ciekawe inscenizacje (między innymi Fausta J. W. Goethego, Kupca weneckiego W. Szekspira, Krakowiaków i Górali wg W, Bogusławskiego i J. N. Kamińskiego).
Został stałym współpracownikiem „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, gdzie ogłaszał cotygodniowe felietony, głównie o tematyce krakowskiej. Był inicjatorem wielu akcji charytatywnych i oświatowych, prezesem Związku Opieki nad Zwierzętami, pełnił funkcję wiceprezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Został wiceprezesem KS „Cracovia”, zawsze kojarzony ze słowami:
Kiedy umrę, pochowajcie mnie na polu karnym Cracovii, jeszcze po śmierci będę jej bronił.
Przystąpił do Stronnictwa Pracy, atakował rządy sanacyjne, odmówił przyjęcia Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury.
Po wybuchu II wojny znalazł się we Lwowie, gdzie wraz ze S. Kotem założył Komitet Krakowski, udzielający wsparcia uchodźcom (został jego pierwszym prezesem). Przez Węgry przedostał się do Francji, gdzie wszedł w skład Rady Narodowej. Przebywał następnie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
Po wojnie osiadł w Londynie, był stałym felietonistą „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza”, współpracował z wieloma pismami emigracyjnymi, w Radiu Wolna Europa wygłaszał odczyty o historii, literaturze i kulturze polskiej.
Zmarł w Londynie, ale staraniem rodziny jego prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone na Cmentarzu Rakowickim.
wybrane publikacje:
1917 - debiutował nowelą Wymarsz, drukowaną w odcinkach w "Czasie"
rozprawa:
1922 - Józef Narzymski, Komedia społeczna
zbiory felietonów:
1932 - Kucharz doskonały
1933 - Cuda teatru
1933 - Puchar Krakowa
1936 - Stawiam bańki!
1938 - Lajkonik
1963 - Lajkonik na wygnaniu w zbiorze między innymi felieton zatytułowany Extra Cracoviam non Est Vita „Poza Krakowem nie ma życia”
powieści:
1931 - Przylądek Dobrej Nadziei
1932 - Start Edmunda Sulimy
1935 - Rubikon
dzieła sceniczne:
1924 - Tajemniczy pan
1926 - Puchar wędrowny
1937 - popularne widowisko legionowe Gałązka rozmarynu
reportaże:
1931 - Geografia serdeczna
1933 - Niemcy à la minute
opowiadania:
1937 - dla dzieci Złotówka Manoela
1945 - Pędziwiatr (Duns)
wspomnienia:
1946 - Mój Kraków (Nowy Jork)
1949 - Z księgi zażaleń pielgrzymstwa polskiego (Bruksela)
1966 - Wieczory pod dębem. Gawędy historyczne
kalendarium
1909 – rozpoczął studia filologiczne na UJ
1910 - debiutował w Teatrze Ludowym
1911 - Ludwik Solski zatrudnił go w Teatrze Słowackiego
1914 - wstąpił do Legionów Polskich, był na froncie
1918 - został internowany przez władze austriackie
1918 - powrócił na scenę Teatru im. J. Słowackiego
1920 - debiutował jako reżyser Małym człowiekiem do wielkich interesów Aleksandra Fredry
1921 - uzyskał stopień doktora filologii na UJ pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego
1921 - 1926 - grał i reżyserował w Warszawie, Krakowie i Łodzi
1926 - 1929 - był aktorem i dyrektorem Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
1928 – zrealizował Krakowiaków i Górali wg W. Bogusławskiego i J. N. Kamińskiego
1930 - został stałym autorem popularnych felietonów w "Ilustrowanym Kurierze Codziennym", opublikowanych także w zbiorach
1932 – zerwał z teatrem
1933 – został wiceprezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich
1935 – otrzymał nagrodę m. Krakowa
1936 - wystąpił w teatrze po raz ostatni - jako Lanci w Chimerach Luigi Chiarelliego — podczas jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej
1937 - został laureatem Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury (jednak odmówił przyjęcia wyróżnienia)
1940 I – 1941 - był członkiem Polskiej Rady Narodowej przy prezydencie Władysławie Raczkiewiczu w Paryżu i Londynie
1940 - 1944 - był redaktorem naczelnym „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich”, redagowanych wspólnie z Mieczysławem Grydzewskim
1961 – rozpoczął w Radiu Wolna Europa wygłaszać gawędy o historii i kulturze polskiej
1968 II 7 - urna z jego prochami została złożona na cmentarzu Rakowickim