Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego, dawny kościół pod wezwaniem św. Norberta
Krakowska cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego stoi przy ul. Wiślnej, nieco ukryta wśród sąsiadujących z nią zabudowań. Dziś jest to świątynia parafialna obrządku greckokatolickiego, ale na przestrzeni kolejnych wieków zmieniało się jej przeznaczenie.
Jest to murowana budowla na planie prostokąta. Zewnątrz - od strony południowo-zachodniej wzmocniona jest szkarpami. Elewację południowo-wschodnią częściowo przesłaniają stojące przy ul. Wiślnej dawne zabudowania klasztorne, jest zwieńczona trójkątnym szczytem. Na dachu kościoła umieszczona jest zgrabna wieżyczka zwieńczona stożkowym hełmem.
Wnętrze to jedna długa i wysoka nawa oraz prezbiterium, o takiej samej szerokości i wysokości jak nawa, zamknięte prostą ścianą. Świątynia jest przekryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Podział wnętrza na przęsła wyznaczają toskańskie pilastry na ścianach bocznych. W ścianie południowo-zachodniej znajdują się wysokie, półkoliście zamknięte okna – natomiast w ścianie północno-wschodniej – odpowiadające kształtem tym oknom wnęki.
Barokowa świątynia oraz klasztor zostały zbudowane z inicjatywy ksieni klasztoru norbertanek na Zwierzyńcu Doroty Kąckiej. Budowę rozpoczęto w 1636, a konsekracja odbyła się w 1643 roku.
Już niecałe dwa stulecia po zbudowaniu kościoła doszło do kasaty zakonu norbertanek, w 1803 siostry opuściły kościół i klasztor. Duża część wyposażenia świątyni – między innymi ołtarz główny, ołtarze boczne, zostały wówczas przeniesione do kościoła norbertanek na Zwierzyńcu, a część przekazano kościołowi parafialnemu w Racławicach.
Od 1808 kościół przy Wiślnej był świątynią parafialną obrządku greckokatolickiego – gospodarzami stał się zakon bazylianów. Twórcą parafii był ks. Florian Kudrewicz, profesor UJ. Wcześniej parafia unicka znajdowała się w klasztorze oo. Bernardynów, stojącym przy skrzyżowaniu ulic św. Jana i św. Tomasza, ale zmieniło się to w 1801 - ze względu na trudności finansowe parafii i klasztoru wszystkie zabudowania zostały wystawione na licytację, sprzedane i zagospodarowane na inne cele. Kilka lat krakowscy grekokatolicy starali się o nową świątynię, a przez te lata miejscem ich modlitwy i spotkań była kaplica Matki Boskiej Bolesnej w krakowskim kościele franciszkanów. W 1808 otrzymali świątynię po siostrach norbertankach. Na jakiś czas zachowała ona dawne wezwanie, ale w 1855 z inicjatywy ks. Jana Ławrowskiego nadano parafii nowe wezwanie - Podwyższenia Krzyża Świętego.
Przez kolejne lata 2 połowy XIX wieku w kościele przeprowadzono przebudowę i odrestaurowano jej wnętrze. Zostało ono nieco powiększone, w dawnym prezbiterium urządzono chór muzyczny, a w miejscu wcześniejszego chóru zakonnego – nowe prezbiterium. Ściany i sklepienie kościoła pokryły barwne polichromie, które miały być wykonane w oparciu o styl polichromii w kaplicy św. Krzyża na Wawelu – na ścianach wykonano ozdobne fryzy oraz przedstawienia figuralne, min. piękne wizerunki aniołów. W kościele położono też kamienną posadzkę.
W 1896 został zbudowany piękny, marmurowy ikonostas dla parafii unickiej, skonstruowany według projektów Tadeusza Stryjeńskiego. Ikony malował uczeń Jana Matejki - Władysław Rossowski według projektów przygotowanych przez mistrza. Matejko przygotował szesnaście ołówkowych szkiców – wśród nich między innymi przedstawienia Chrystusa na Majestacie, Podniesienie krzyża z Chrystusem, Hołd Trzech Króli, Chrystusa z uczniami w Emaus, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowstąpienie, a także postaci proroków: Daniela, Izajasza, Mojżesza, Matkę Bożą oraz Apostołów. Ikonostas ma duże rozmiary, wypełniał szerokością całe prezbiterium, malowane według projektów Matejki postaci i sceny odznaczają się charakterystyczną dla niego energią i ekspresją, nie są to przedstawienia o typowych, bizantyjskich surowych formach.
W 1947 decyzją władz komunistycznych parafia grekokatolicka w Krakowie została zlikwidowana, ówczesny proboszcz parafii ks. Stefan Hrab oraz wielu mieszkających w Krakowie Ukraińców zostało aresztowanych przez Urząd Bezpieczeństwa. Nowymi gospodarzami kościoła stali się w 1948 księża saletyni, odrestaurowali oni świątynię w latach 1965 – 1968, ikonostas został rozebrany i przeniesiony do Muzeum Jana Matejki, zastąpiono go w kościele rokokowym ołtarzem z połowy XVIII wieku, sprowadzonym z mogilskiego kościoła cystersów. Wszystkie polichromie na ścianach i sklepieniu zostały zamalowane.
Dopiero w 1998 parafia greckokatolicka po latach starań odzyskała cerkiew, saletyni opuścili kościół pod koniec 2001 roku. W latach 2001 - 2004 udało się parafii odzyskać i zrekonstruować ikonostas (miejsca pierwotnej marmurowej konstrukcji zastąpiono konstrukcją drewnianą) – został on ponownie poświęcony w 2004 roku. W latach 2007 - 2009 odsłonięto i zakonserwowano polichromie w kościele, a w trakcie tych prac trafiono również na ślady malowideł pochodzących jeszcze z czasów, gdy gospodarzami świątyni były norbertanki. W latach 2011 - 2012 odnowiono elewację kościoła.
Do świątyni prowadzą dwa wejścia - jedno od strony Plant, drugie od strony ul. Wiślnej, przez kruchtę.