Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny

ul. Szpitalna 24

Prawosławna cerkiew parafialna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny znajduje się w kamienicy przy ul. Szpitalnej 24

           Nie ma ona formy tradycyjnej, typowej dla cerkiewnej architektury, ulokowana jest w kamienicy, ale podczas adaptacji budynku na prawosławną świątynia dbano o zgodność z wszelkimi przepisami i zwyczajami cerkiewnymi. Kamienica – nazywana kamienicą Jordanowską od nazwiska jej pierwszych właścicieli, pochodzi z XVI wieku, jej wygląd przez kolejne stulecia uległ wielu zmianom, znacznie przebudowano ją w latach 30. XX wieku. W ostatnich latach przeprowadzono gruntowną renowację kamienicy – renowację tynków elewacji, portalu i bramy, odtworzono zabytkowe gzymsy, przeprowadzono konserwację XVI-wiecznych okien. O tym, że wewnątrz znajduje się świątynia sygnalizuje dziś przechodniom umieszczona nad portalem mozaikowa ikona oraz zadaszenie, zwieńczone niedużą złoconą kopułą z krzyżem. 

           Pierwsza cerkiew prawosławna powstała w Krakowie w 1918 roku - była przeznaczona dla prawosławnych żołnierzy. Do I wojny światowej prawosławni wierni modlili się w kościołach unickich, nie posiadali odrębnej parafii. Pierwszą cerkiew utworzono w budynku starej ujeżdżalni koni przy ul. Lubicz, w niedługim czasie została przeniesiona do sali koszar przy Placu na Groblach. W świątyni ustawiono ikonostas z XIX wieku sprowadzony ze zlikwidowanej cerkwi w Miechowie. Niedługo jednak funkcjonowała cerkiew w tym miejscu, bo wkrótce po wybuchu II wojny światowej hitlerowcy zlikwidowali prawosławną parafię i zajęli budynek koszar. Rozpoczęto poszukiwania nowego miejsca dla parafii i znaleziono je w starej kamienicy przy ul. Szpitalnej. Znajdowała się tam wówczas stolarnia, budynek był bardzo zniszczony. Od początku XX wieku mieściła się tam żydowska synagoga Ahawat Raim, którą całkowicie zrujnowali hitlerowcy w czasie wojny. W 1940 roku udało się uzyskać od właścicieli kamienicę na potrzeby prawosławnej parafii i rozpoczęto pracę nad urządzaniem świątyni, przerobiono jej wnętrze i sprowadzono sprzęty liturgiczne. Świątynia otrzymała wezwanie Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny. 

           Gdy zakończyła się II wojna światowa o kamienicę upomniała się krakowska Kongregacja Wyznania Mojżeszowego, która chciała w tym miejscu ponownie utworzyć synagogę garnizonową dla żydowskich żołnierzy i oficerów służących w Krakowie. Jednak wszelkie roszczenia Kongregacji zostały oddalone, budynek kamienicy został oficjalnie przekazany na własność parafii prawosławnej. 

           Pod koniec lat 60. XX wieku przeprowadzono przebudowę i remont wnętrza cerkwi, a w 1984 roku odbyło się jej uroczyste poświęcenie. W latach 90. powstała polichromia w cerkiewnym refektarzu, a w 2006 roku nad drzwiami cerkwi zamontowano złoconą kopułkę. W ostatnim czasie odbywał się remont XV-wiecznych piwnic, które zostają zagospodarowane na Centrum Sztuki Sakralnej im. Jerzego Nowosielskiego.

           Do wnętrza krakowskiej cerkwi wchodzi się bezpośrednio ze schodów wielkiego holu, który pełni jednocześnie rolę narteksu oraz zachodniego wejścia do świątyni. Sień nakryta jest sklepieniem kolebkowym i prowadzi do przestronnej sali zwanej gotycką, w której ustawiony jest ikonostas wykonany i podarowany świątyni przez J. Nowosielskiego. Na pierwszym piętrze znajduje się wielka sala – to nawa główna świątyni i miejsce modlitwy wiernych. Tam ustawiony jest piękny XVIII-wieczny ikonostas. Cztery brakujące ikony dla ikonostasu wykonał w latach 90-tych J. Nowosielski – są to przedstawienia: Pokrow (Opieka Matki Bożej), Zaśnięcie Matki Bożej, św. Szczepan, Archanioł Michał.

           Na drugim piętrze znajduje się również kaplica-refektarz, dla której w latach 1995-1998 polichromię wykonał Nowosielski ze swoim uczniem Bogdanem Kotarbą. Są tam między innymi przedstawienia scen Chrztu Chrystusa, Przemienienia Pańskiego, wizerunki świętych: św. Maksym Wyznawca, św. Szymon Słupnik, św. Jerzy, św. Aleksy z Edessy, św. Teodor, św. Borys, Archanioł Michał.

           Wnętrze cerkwi Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny wypełnione jest malowanymi wizerunkami świętych, obrazami z życia Chrystusa oraz Matki Bożej, znajdują się wśród nich ikony XIX-wieczne oraz przedstawienia współczesne autorstwa J. Nowosielskiego. Wśród nich między innymi Przedstawienie Golgoty, ikona z przedstawieniem Deesis, postaci Aniołów i Archaniołów. W oknach cerkwi umieszczono barwne witraże zaprojektowane również przez Nowosielskiego i wykonane przez krakowskich plastyków.

wybrana bibliografia:

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000;

Przewodnik po zabytkach Krakowa, Michał Rożek, WAM, Kraków 2012

Kraków od A do Z, Jan Adamczewski, 1992