Dawny klasztor Augustianów

Dekanat 02 – Kraków Kazimierz

Dzielnica I Stare Miasto

ul. Augustiańska 7

31-064 Kraków

           W 1. połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki sprowadził do Krakowa z Pragi Braci Eremitów reguły św. Augustyna. Zakonnicy ci zostali osadzeni w sąsiadującym z Krakowem Kazimierzu, gdzie w północno-wschodniej części król fundował dla nich klasztor i kościół. Zabudowania usytuowane są w północno-wschodniej części Kazimierza, ograniczone obecnie trzema ulicami: od wschodu ul. Augustiańską, od południa ul. Skałeczną, a od północy ul. Paulińską. Od strony zachodniej natomiast stoi mur, oddzielający sąsiadujące ze sobą ogrody augustianów i paulinów. W południowo-wschodnim narożniku zabudowań klasztornych stoi dzwonnica, przy której niegdyś znajdował się cmentarz, konsekrowany w 1365 roku.

          Zabudowania były wielokrotnie niszczone – między innymi w 1534, w czasie powodzi oraz kilkakrotnie pożarami. Po zniszczeniach był wielokrotnie odnawiany i przebudowywany, w latach 1802-1815 został częściowo zajęty na magazyny wojskowe. Jeszcze w 1. połowie XIX wieku podjęto prace remontowe, mające na celu zaadaptowanie poszczególnych pomieszczeń użytkownikom prywatnym i państwowym. Na początku XX wieku w pracach remontowych brali udział krakowscy architekci Sławomir Odrzywolski i Franciszek Mączyński. Pierwsza polowa XX wieku przyniosła kolejne zniszczenia i konieczność odbudowy. Od lat sześćdziesiątych budynek był odnawiany z przeznaczeniem na Muzeum Diecezjalne, a następnie na potrzeby Papieskiego Wydziału Teologicznego.

           Całe założenie klasztorne tworzą cztery skrzydła otaczające prostokątny wirydarz oraz trzy skrzydła wokół trapezowego dziedzińca gospodarczego (wschodnie skrzydło dziedzińca gospodarczego to przedłużenie skrzydła wirydarza, a jego południowe skrzydło stanowi skrzydło północne wirydarza). Wokół wirydarza, w przyziemiu skrzydeł południowego, zachodniego i północnego zbudowane są krużganki, które są połączone z prezbiterium kościoła dwuprzęsłowym przejściem.

           Pomieszczenia ulokowane wzdłuż południowego odcinka wschodniego ramienia krużganków to najstarsza część klasztornego zespołu Augustianów. Wznoszone je jako pierwsze, zapewne już od 1342 roku. Są to: przyległa do prezbiterium stara zakrystia oraz sąsiadująca z nią od północnej strony zakrystia (pierwotnie przypuszczalnie był to kapitularz), następnie: kaplica św. Doroty, przylegająca do północnej ściany zakrystii, którą konsekrowano tego samego roku, co przyklasztorny cmentarz - w 1365 oraz następny z kolei za kaplicą prostokątny przedsionek. Pozostałe trzy ramiona krużganków ukończono przed końcem XIV wieku. W północno-zachodnim narożniku zabudowań znajdowała się od początku XVI wieku kaplica grobowa Lanckorońskich, w której ustawiony był słynny ołtarz św. Jana Jałmużnika (obecnie możemy oglądać go w krakowskim Muzeum Narodowym). Warto wiedzieć również, że w południowym skrzydle znajdują się jeszcze dwie inne kaplice – kaplica bł. Izajasza Bonera oraz kaplica Matki Boskiej Pocieszenia.

           Kaplica bł. Izajasza Bonera została urządzona około połowy XVIII wieku, w czasie gdy bardzo wzrósł w Krakowie kult tego błogosławionego. Powstała z wydzielenia fragmentu przestrzeni z kaplicy Bractwa Paska Rzemiennego, obecnie jest otwarta arkadą w stronę południowego ramienia krużganków. W kaplicy stoi późnobarokowy ołtarz datowany na 1766, który wykonano wzorując się na ołtarzu – mauzoleum św. Jana Kantego, znajdującym się w krakowskim kościele św. Anny. Ołtarz bł. Izajasza Bonera ma formę dźwiganej przez augustiańskich zakonników konfesji.

           Jak podaje Michał Rożek:

           W najstarszym biogramie tego lokalnego świętego czytamy, że moc świętego męża dekonspirowała niewiasty lekkich obyczajów. Pewnego bowiem razu przybyły do grobu świętego „mulieres impudices” czyli kobiety bezwstydne. Gdy stanęły na grobie, to płyta zatrzęsła się. W ten sposób Izajasz zdekonspirował profesję niewiast … Czynił to i później, zatem krakowskie dziewki wszeteczne omijały skwapliwie kościół św. Katarzyny. … miejsce to groźne dla tych, którzy przekraczają dziesięć przykazań.

           Druga ze wskazanych tu kaplic - kaplica Matki Boskiej Pocieszenia to pierwotnie kaplica Bractwa Polaków, nosząca wezwanie Najświętszej Marii Panny. Wydzielono ją w 1. połowie XV wieku z trzech przęseł południowego skrzydła krużganków murowanymi ściankami parawanowymi i powiększono na początku XVII wieku.

           Za Michałem Rożkiem:

           W północno-zachodnim narożu krużganków (na wprost od wejścia z ulicy Augustiańskiej) znajduje się późnorenesansowy pomnik nagrobny Jana Mrowińskiego (zm. 1580), rajcy miasta Kazimierza i autora znakomitego dziełka pt. „Stadło małżeńskie”, które w epoce staropolskiej pełniło niebagatelną rolę podręcznika dotyczącego pożycia małżeńskiego, rodzaj pierwszego w polskim piśmiennictwie podręcznika „o czasie obłapiania”. Zdaniem jego autora seks małżeński jest „rzeczą rozkoszną”. Dziełem swym Jan Mrowiński na zawsze wszedł do dziejów polskiej obyczajowości.

           Jednym z najważniejszych zabytków w murach klasztoru Augustianów są zachowane malowidła ścienne. Są to w większości malowidła gotyckie, najprawdopodobniej kiedyś pokrywały one wszystkie ściany klasztornych krużganków. Najstarsze zachowane do dziś datowane są na lata trzydzieste XV wieku odsłonięte w 2. połowie XIX wieku, a wśród nich między innymi przedstawienie św. Piotra zasiadającego na tronie, na zachodniej ścianie południowego przęsła przejścia z krużganków do prezbiterium. Zachowane malowidła można podziwiać również we wschodnim ramieniu krużganków – tam między innymi Ukrzyżowanie (Chrystus między łotrami, Matka Boska Bolesna, św. Jan Ewangelista oraz Maria Magdalena) z około połowy XVI wieku, nad wejściem do wspomnianej powyżej kaplicy św. Doroty: Nadanie reguły zakonnikom przez św. Augustyna, przemalowane w XVI wieku. Nad wejściem do przedsionka znajduje się najsłynniejsze z malowideł klasztoru Augustianów – Przedstawienie Misercordia Domini z Chrystusem Bolesnym i Matką Boską Bolesną, wokół których umieszczono siedem postaci trzymających banderole z napisami (postaci te są identyfikowane jako: Zachariasz, Jeremiasz, Dawid, Salomon, Amos, Izajasz). Malowidła znajdują się również na ścianach ramienia północnego i zachodniego, a także w kaplicy Matki Boskiej Pocieszenia.

źródła:

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000

Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2008

Michał Rożek, Nietypowy przewodnik po Krakowie, Kraków 2005