Kościół pod wezwaniem św. Ducha

nieistniejący

           Znajdujący się w północnej części Starego Miasta plac św. Ducha został wytyczony w 2 połowie XIX wieku, obejmował obszar między ulicami Szpitalną i św. Krzyża. Znajdował się tam kompleks szpitalno-klasztorny, należący do zakonu Duchaków. Częścią kompleksu był nieistniejący dziś kościół pod wezwaniem św. Ducha.

           Duchacy, czyli powstały we Francji w XII wieku Zakon Ducha Świętego, przybyli do Krakowa na początku XIII wieku. W 1244 roku biskup Jan Prandota przekazał im stojący na placu św. Ducha kościół pod wezwaniem św. Krzyża. Przy tym kościele powstały zabudowania klasztorne oraz szpitalne, a także kościół pod wezwaniem św. Ducha. Nie jest znana dokładna data, kiedy kościół został zbudowany, ale najprawdopodobniej tak, jak pozostałe zabudowania powstał jako budowla drewniana, a w niedługim czasie był przebudowany na budowlę murowaną.

           W 1528 roku kościół św. Ducha został zniszczony przez pożar, wkrótce potem go oraz sąsiadujące z nim budynki odbudowano, a pracami budowlanymi kierował mistrz Antoni Morosi. Sam szpital był rozbudowywany, pracowały w nim również siostry zakonne - duchaczki, które opiekowały się chorymi kobietami, a przy kościele działała szkoła parafialna.

           Kościół św. Ducha był niewielką budowlą, jego skromny wygląd jest dziś znany z zachowanych rysunków. Wewnątrz stał ołtarz główny z obrazem Zesłania Ducha Świętego oraz dwa ołtarze boczne, a nawa była połączona z główną salą szpitala, tak aby również chorzy mogli brać udział w Mszy świętej.

           W 1783 roku doszło do kasaty zakonu duchaków, klasztor został przeznaczony dla księży emerytów, a kościół św. Ducha przestał pełnić swoją funkcję. Przez lata kościół i pozostałe po szpitalu zabudowania były różnie wykorzystywane i ulegały stopniowemu zniszczeniu, w 1827 roku całość przejęło miasto, a w 1886 roku w związku z planowaną budową teatru miejskiego na placu św. Ducha podjęto decyzję o wyburzeniu budynków klasztornych, aby uzyskać dodatkową przestrzeń. Zburzono wówczas klasztor, następnie w 1892 roku - kościół i szpital.

           Zburzenie zabudowań po duchakach i kościoła św. Ducha spotkało się z dużym protestem ze strony mieszkańców Krakowa, bardzo zaangażował się w to między innymi Jan Matejko. Protesty jednak nie powstrzymały decyzji i działań rady miejskiej, dziś po całym kompleksie pozostał budynek przy ul. Szpitalnej 21, tzw. Dom pod Krzyżem, który w czasach działalności Duchaków pełnił funkcję przytułku dla ubogich. Nie został wyburzony, rada miejska przeznaczyła go na domy mieszkalne, a obecnie jest siedzibą jednego z oddziałów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. 

źródła: 

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000

Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2008