Dzisiejsza data:

Kościół św. Anny

Dekanat 1 – Kraków Centrum

ul. św. Anny 11-13

           Kolegiata św. Anny to zabytek, którego ranga artystyczna obliguje, by go zobaczyć, poznać i zapamiętać. Stoi przy ulicy Św. Anny, do około połowy XV wieku nazywanej ulicą Żydowską, ponieważ prowadziła z Rynku do dzielnicy żydowskiej. Przy ulicy Św. Anny znajduje się do dziś najstarsza siedziba Uniwersytetu Jagiellońskiego: Collegium Maius, a także piękny, klasycystyczny budynek Collegium Physicum i siedziba krakowskiej Izby Rzemieślniczej. Kolegiata znajduje się na końcu ulicy, od strony północno-wschodniej sąsiaduje z zabudową ulicy Szewskiej a od strony północno-zachodniej - z Plantami.

           Kolegiata św. Anny to jeden z najciekawszych przykładów baroku w Polsce. Jej piękne wnętrze nie przytłacza nadmiarem dekoracji, która harmonijnie i naturalnie łączy się z architekturą, jest bardzo bogata w treści i urzeka pełną wdzięku formą. Do dziś kościół ten jest ważnym miejsce kultu św. Jana Kantego i jest mocno związany z Uniwersytetem Jagiellońskim.


           Pierwsza świątynia wzniesiona na miejscu dzisiejszej powstała w XIV wieku, prawdopodobnie była drewniana i została zniszczona przez pożar w 1. połowie XV wieku.

            Dzięki staraniom króla Władysława Jagiełły, w 1407 roku kościół został odbudowany - postawiono wówczas murowaną budowlę gotycką. Władysław Jagiełło przekazał patronat nad świątynią Uniwersytetowi Krakowskiemu, a jeszcze w 1. połowie tego samego wieku została ona rozbudowana, między innymi z inicjatywy Jana Isnera, pierwszego profesora katedry teologii Uniwersytetu.

           W 1535 roku biskup Piotr Tomicki nadał kościołowi św. Anny godność kolegiaty. W 2. połowie XVII wieku profesorowie Uniwersytetu uznali, że świątynia jest zbyt mała i zadecydowali o gruntownej przebudowie - w tym czasie była ona już nie tylko ściśle związana z działalnością Akademii Krakowskiej, ale również stawała się ważnym ośrodkiem kultu świętego Jana Kantego. Została wówczas całkowicie zburzona - na jej miejscu wybudowano kościół, który znamy dziś.

            Twórcą projektu był Tylman z Gameren — architekt pochodzenia holenderskiego, który w Polsce pracował od około połowy XVII wieku, a od roku 1672 był architektem królewskim. Według jego pierwszych zamysłów świątynia miała zostać wzniesiona na planie centralnym, wzorowana na rzymskim kościele S. Carlo ai Catinari. Projekty ulegały jednak zmianom na skutek żądań grona profesorów, w efekcie, jako wzór wskazuje się inny rzymski kościół — S. Andrea Della Valle. Pod koniec XVII wieku odpowiedzialność za budowę przejął ks. Sebastian Piskorski, który pracę powierzył włoskiemu architektowi Franciszkowi Solariemu. W latach 1694–1697 powstały sklepienia, a przed rokiem 1703 ukończono dekorację. W roku 1703 powstała kopuła i tego też roku konsekrowano kościół. 


            Kościół jest murowany i otynkowany, skierowany prezbiterium na północny wschód. Nosi cechy charakterystyczne dla Tylmana z Gameren, którego barokowa architektura to lekko klasycyzująca, dość oszczędna w dekoracji bryła oraz jasna, przejrzysta kompozycja.

           Korpus budowli podzielony jest na trzy nawy, z dość szerokim transeptem i kopułą na ich skrzyżowaniu. Prezbiterium jest zamknięte prostokątnie, dzielone na trzy przęsła. W narożnikach między ścianą prezbiterium a transeptem znajdują się prostokątne pomieszczenia: zakrystia - od strony wschodniej oraz skarbiec - po stronie zachodniej.

            Nawa główna jest podzielona na pięć przęseł a nawy boczne, węższe od głównej, na cztery przęsła. Przęsła w nawach bocznych mają formę kwadratowych kaplic, które są otwarte do nawy głównej półkolistymi arkadami na filarach i takimi samymi arkadami są połączone między sobą. Boczne pomieszczenia przy pierwszym przęśle nawy głównej są nieco mniejsze niż kaplice i pełnią rolę przedsionków. Przy nich ustawiono dwie, kwadratowe wieże, które flankują fasadę kościoła, zwieńczone późnobarokowymi hełmami. Wewnątrz wież znajdują się schody, które łączą je z chórem muzycznym. 


           Gdy budowano świątynię, nie istniały jeszcze Planty, a ulica zamknięta była murami obronnym. Dwukondygnacyjna fasada kościoła, poprzedzona kamiennymi schodami, ustawiona jest stosunkowo blisko ulicy. Została ona tak zakomponowana przez architekta, by być jak najlepiej widzianą, nie zdeformowaną przez skróty perspektywy, dla patrzącego od strony ulicy Św. Anny.

            W dolnej kondygnacji jest podzielona na siedem pól kompozytowymi kolumnami i zdwojonymi pilastrami, na których wspiera się przełamane belkowanie z gzymsem, attyką i przerwanym przyczółkiem na osi. Główne wejście do świątyni umieszczone jest na osi fasady, w półkoliście zamkniętej wnęce, ujętej w dwie pary kolumn, z portalem, wykonanym około 1695 roku, prawdopodobnie według projektu Baltazara Fontany. Portal jest prostokątny, profilowany, zwieńczony przyczółkiem wspartym na konsolach i przechodzącym w ozdobne esownice. Między nimi widzimy tablicę, umieszczoną na pamiątkę konsekracji kościoła w 1703, a powyżej półkoliste okno.

           Baltazar Fontana to kolejny wybitny twórca, który brał udział przy budowie tej kolegiaty i wielu innych dzieł w Krakowie i w Polsce. To włoski rzeźbiarz i architekt, który żył i działał w latach 1661-1733, a w Polsce pojawił się po raz pierwszy pod koniec XVII wieku - wówczas wykonał dekoracje kaplicy grobowej Morsztynów przy kościele farnym w Wieliczce pod Krakowem i podjął pracę przy dekoracji kolegiaty św. Anny. Z czasu jego pracy w św. Annie, zachowały się dwa modele, które były pierwowzorem realizacji. Jeden z zachowanych modeli to model ołtarza świętego Józefa, który dziś pełni w kolegiacie funkcję relikwiarza (relikwiarz św. Jana Kantego w nowosądeckim klasztorze klarysek). Drugi model — drewniany model hełmu wieży przechowywany jest w zbiorach Muzeum Uniwersytetu.

            Wracając do fasady kościoła, oprócz wejścia głównego, znajdują się tam również dwa wejścia boczne, ujęte w prostokątne portale. Obydwa zwieńczone są przerwanym belkowaniem, z dekoracyjnymi, stiukowymi płaskorzeźbami nad nim oraz niedużymi, prostokątnymi oknami powyżej. Na płaskorzeźbach widzimy siedzące postacie aniołów, skierowane w stronę głównego wejścia. W skrajnych polach dolnej kondygnacji fasady znajdują się hemisferycznie zamknięte nisze z ustawionymi posągami świętych: Bernarda i Jana Kantego.

           Górna kondygnacja fasady jest trzypolowa, a jej pola są wydzielone przez zdwojone pilastry kompozytowe, na których opiera się belkowanie. W polu środkowym umieszczono wysokie, prostokątne okno, zamknięte łukiem segmentowym, ujęte w dekoracyjne, profilowane obramienie a powyżej, tuż nad oknem umieszczono w prostokątnej wnęce niedużą płaskorzeźbę ukazującą Matkę Boską z Dzieciątkiem, wykonaną w 1703 roku.

           W przyczółku fasady widzimy okrągłe okienko z symbolem Opatrzności Bożej. Przy pilastrach flankujących środkowe pole górnej kondygnacji fasady ustawione są dwie pary dekoracyjnych wazonów a w polach bocznych - dwa posągi: św. Kazimierza po lewej stronie i św. Floriana po prawej.

            Elewacje boczne kościoła są rozczłonkowane za pomocą pilastrów toskańskich w dolnej kondygnacji prezbiterium oraz południowo - wschodniej i północno - zachodniej ścianie transeptu. Prezbiterium i ramiona transeptu zamknięte trójkątnymi szczytami z owalnymi oknami. Ściany boczne nawy głównej zostały wzmocnione szkarpami. W krzyżu kościoła znajduje się ośmiopolowa kopuła, której projekt wzorowany był na kopule innego krakowskiego barokowego kościoła: Św. Piotra i Pawła. Kopuła wspiera się na ośmiobocznym od zewnątrz i okrągłym od wewnątrz bębnie z oknami ujętymi w uszate, dekoracyjne obramienia i zamkniętymi łukiem segmentowym. W zwieńczeniu kopuły widzimy latarnię z oknami zamkniętymi półkoliście. Również nad środkowymi kaplicami umieszczono kopułki, ale są ona częściowo wtopione w dachy. Generalnie dachy i kopuły zostały wykonane w 1. połowie XVIII wieku, i do dziś zachowane są pochodzące z tego czasu wiązania dachowe. Pod kościołem znajdują się krypty: pod kaplicami od strony południowo - wschodniej znajduje się krypta zwana akademicką, a w krzyżu kościoła - krypta zwana kolegiacką. 


            Wnętrze kolegiaty jest jasne i dobrze oświetlone, dominuje dekoracja stiukowa z dużą ilością złoceń. Iluzjonistyczne malowidła, utrzymane w lekkiej i harmonijnej kolorystyce, zwracają uwagę wspaniałą kompozycją oraz doskonałymi skrótami perspektywicznymi, budującymi na ścianach i sklepieniach wrażenie głębi. Przedstawienia malarskie i dekoracja rzeźbiarska są ściśle połączone ze sobą i z architekturą, i tworzą w świątyni bogaty program ideowy z licznymi przedstawieniami ze Starego i Nowego Testamentu oraz alegoriami i postaciami świętych. Elementy rzeźbiarskie projektował i wykonywał z pomocą warsztatu Baltazar Fontana, autorami malowideł natomiast są: Karol Dankwart oraz bracia: Innocenti i Karol Monti.

           Artykulacja ścian prezbiterium, nawy i transeptu przeprowadzona jest za pomocą kompozytowych pilastrów na których wspiera się wydatne, przełamujące się na ich osiach belkowanie. Wszystkie elementy architektoniczne pokrywa obfita dekoracja - stiukowe girlandy owoców i kwiatów i rozmaite motywy ornamentalne, w głowicach pilastrów pojawiają się obfite owocowe festony i główki aniołków. Zarówno w ścianach nawy jak i w prezbiterium znajdują się okna, zamknięte łukiem segmentowym, ujęte w profilowane obramienia - okna w kaplicach boczny są zamknięte półkoliście. 


            Prezbiterium kościoła jest zamknięte prostą ścianą i sklepione kolebkowo z gurtami. Dekoracja prezbiterium prezentuje wiernym zapowiedź nadejścia Chrystusa. Ołtarz główny, ufundowany pod koniec XVII wieku przez ks. Krzysztofa Sowińskiego, zaprojektował Fontana a wykonali kamieniarze krakowscy. Obraz w centralnym polu ołtarza został ufundowany przez mieszczkę krakowską. Jest to „Św. Anna Samotrzeć” - dzieło Jerzego Eleutera Siemiginowskiego. Ten polski malarz znany jest dziś głównie jako artysta nadworny Jana III Sobieskiego. Krakowska „Św. Anna Samotrzeć” jest jednym z niewielu jego obrazów o tematyce religijnej, które zachowały się do dziś. W czasie, gdy budową kolegiaty zarządzał ks. Piskorski, Siemiginowski na jego zlecenie wykonał również projekt konfesji św. Jana Kantego, który zrealizowany został przez Fontanę. Prawdopodobnie Siemiginowski był również twórcą projektu relikwiarza na głowę św. Jana Kantego, fundowanego przez grono profesorów Uniwersytetu i wykonanego przez krakowskiego złotnika, Jana Ceyplera.

           Obraz w ołtarzu ujęty jest w ozdobną, złoconą ramę, a po jego bokach widzimy dwie pary masywnych, kręconych kolumn, oplecionych złotym łańcuchem splecionych liści, z figurami aniołów u dołu, a powyżej - rozbudowane zwieńczenie z rzeźbionymi aniołami oraz dużą, promienistą glorią podtrzymywaną przez putta, w której ukazana jest księga rodowodu Chrystusa. Przed ołtarzem ustawiono na postumentach wykonane ze stiuku posągi dwóch świętych patronów Polski: św. Wojciecha po prawej stronie i Stanisława biskupa — po lewej. Posągi wykonano w 1701 roku, tak samo jak ustawione przed ołtarzem nieduże, barokowe tabernakulum, dzieło stolarza Jana Baura. Na drzwiczkach tabernakulum zobaczyć możemy srebrną plakietkę z trybowaną sceną Chrystusa w Emaus — wykonał ją w 1702 roku Jan Ceypler.

            W prezbiterium — tak jak w całej świątyni, dekoracja rzeźbiarska przenika się z malarską. W ścianie zamykającej prezbiterium, tuż nad glorią wieńczącą ołtarz znajduje się okno, zamknięte łukiem segmentowym, ujęte w dekoracyjne obramienie. Po bokach okna umieszczono płaskorzeźbioną, stiukową scenę Zwiastowania - po prawej stronie widzimy postać klęczącego Archanioła Gabriela, a po stronie lewej: Marię. Scenę Zwiastowania dopełnia popiersie Boga Ojca oraz gołębica, symbolizująca obecność Ducha Świętego — umieszczone w medalionie tuż nad oknem. Na dekoracyjnej attyce, w dolnych partiach gurtów rzeźbione anioły podtrzymują medaliony z postaciami świętych polskich: Jana Kantego, Jacka, Stanisława Kostki i Bł. Szymona z Lipnicy. Płaskorzeźby stiukowe pojawiają się również na sklepieniu prezbiterium: w pierwszym i w trzecim przęśle sklepienia, są to dwie sceny w stiukowych obramieniach: Boże Narodzenie oraz Duch Święty w glorii promienistej. W środkowym przęśle natomiast pojawia się malowidło, które przedstawia wiernym Najświętszą Pannę Marię Niepokalanie Poczętą. Malowidło wykonał Karol Dankwart w 1696 roku. Dankwart był szwedzkim artystą, działał na przełomie XVII i XVIII wieku. Jest autorem iluzjonistycznych fresków w wielu kościołach w Polsce, a do jednej z najważniejszych i najbardziej znanych realizacji należą malowidła w bazylice na Jasnej Górze.

            Gurty dzielące sklepienie pokryte są dekoracją stiukową o motywach roślinnych, podobna dekoracja — stiukowe wieńce owoców i roślin, pojawia się też na krawędziach lunet sklepienia. W lunetach umieszczono sceny, które dopełniają program ikonograficzny prezbiterium — pierwszej i trzeciej lunecie widzimy malowidła a w szczytach stiukowe aniołki, podtrzymujące nieduże medaliony z postaciami polskich świętych: Stanisława biskupa, Wojciecha, Floriana i Kazimierza. Autorem malowideł również jest Dankwart, wykonane zostały w 1696 i prezentują postaci aniołów, które symbolizują: Devotio — poświęcenie, Adoratio — adoracja, Oblatko — ofiarowanie, Sanctificatio — uświęcanie. W środkowych lunetach zamiast malowideł umieszczono medaliony, na których ukazane są sceny Zwiastowania narodzin Marii św. Joachimowi oraz św. Annie.

           Zarówno w prezbiterium, jak i w nawie głównej i transepcie, fryz belkowania na osi pilastrów dekorują rzeźbione ze stiuku główki aniołków ze wstęgami a między pilastrami — putta z kartuszami, na których widnieją imiona przodków Chrystusa.

            Przy ścianach prezbiterium ustawione są późnobarokowe, dwurzędowe rzeźbione stalle. Wykonał je Jan Olbrosowicz w 1730 roku. W zapleckach umieszczone są cztery owalne obrazy, wykonane przez krakowskiego artystę Szymona Czechowicza. Widzimy na nich cztery sceny z życia św. Anny: Zwiastowanie Narodzin Marii, Spotkanie św. Anny ze św. Joachimem, Narodziny Marii oraz św. Anna ze św. Joachimem i małą Marią.

           Przy wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się prostokątna zakrystia, a przechodząc obok niej mijamy piękny barokowy portal - prostokątny, profilowany, z 1696, wykonany przez Jana Liszkowica.

           Po drugiej stronie prezbiterium znajduje się skarbiec — do niego prowadzi portal wykonany przez Jakuba Krupczyńskiego, również jest to portal prostokątny, datowany na końcówkę XVII wieku w supraportach obydwu tych portali umieszczono epitafia dwóch doktorów teologii — z jednej strony jest to epitafium Krzysztofa Sowińskiego, a z drugiej — Pawła Wojewódzkiego. 


            Zakrystia - tak jak i skarbiec, jest sklepiona krzyżowo kolebkowo. Również tam pojawia się wspaniała dekoracja na sklepieniu. Zobaczymy tam stiukowe główki aniołków w obłokach oraz podtrzymywane przez anioły girlandy kwiatów i owoców. W narożnikach natomiast — medaliony przedstawiające symbole kapłańskie i Eucharystyczne: krucyfiks i szaty liturgiczne, ołtarz z książką, kielich z Hostią oraz ampułkę z tacką.

          Meble w zakrystii pochodzą z 2. ćwierci XVIII wieku, są połączone z boazerią ścian. Poza tym na ścianach zakrystii zobaczyć można rokokowe portrety postaci związanych z kolegiatą i Uniwersytetem Krakowskim, między innymi portret Marcina Ossolińskiego, dziekana kolegiaty, czy portret Szymona Halicy, kanonika i profesora Uniwersytetu, z 2. połowy XVII wieku. 


           Treść dekoracji w nawie głównej jest oparta na Apokalipsie, przedstawia Kościół jako święte miasto, Niebiańską Jerozolimę. Na gurtach sklepiennych oraz w obramieniach lunet, podobnie jak w prezbiterium, wykonano piękną dekorację rzeźbiarską o motywach roślinnych.

            W krzyżu kościoła, na skrzyżowaniu nawy i transeptu znajduje się kopuła. Jej bęben podzielony jest parzystymi pilastrami kompozytowymi na osiem pól, w których mieszczą się na przemian półkoliście zamknięte nisze i prostokątne okna. W niszach namalowane są postacie, które mają symbolizować cztery pierwsze sobory: Sobór nicejski 325 rok, Sobór konstantynopolitański 381 rok, Sobór efeski 431 rok oraz Sobór chalcedoński, 451 rok. Na pendentywach kopuły widzimy cztery personifikacje cnót kardynalnych: Roztropności (Prudentia), Sprawiedliwości (Iustitia), Męstwa (Fortitudo) i Wstrzemięźliwości (Temperantia). Natomiast czaszę kopuły pokrywa iluzjonistyczna wizja wykonana przez Dankwarta, która przedstawia otwarte jaśniejące niebo, Trójcę Świętą i ołtarz z Barankiem Bożym złożonym jako ofiara, a także Matkę Boską ze św. Janem Chrzcicielem i zastępy zasiadających w niebie świętych, proroków, apostołów, męczenników i biskupów.

           Na filarach pod kopułą widzimy postacie Chrystusa i Matki Boskiej malowane techniką en grisaille - czyli monochromatycznie, tylko w odcieniach czerni, bieli i szarości, tak, by uzyskać obraz naśladujący rzeźbę. Chrystus symbolizuje tu kamień węgielny, czyli ten który wspiera i podtrzymuje Kościół, Matka Boska natomiast kamień Jakubowy, oznaczający Dom Boży — jest to nawiązanie do starotestamentalnego Jakuba, ojca dwunastu pokoleń Izraela. Malowane techniką en grisaille figury pojawiają się również na pozostałych filarach — są to figury dwunastu Apostołów, a każdy z nich podpisany jest nazwą drogocennego kamienia. Apostołowie mają symbolizować tu dwanaście warstw fundamentów świętego miasta, zgodnie z tekstem Apokalipsy widzimy: Piotra — jaspis, Tomasza — chryzolit, Pawła —szafir, Filipa — beryl, Andrzeja — chalcedon, Bartłomieja — topaz, Jakuba Starszego — szmaragd, Mateusza — chryzopraz, Jana — sardoniks, Szymona — hiacynt, Jakuba Młodszego — sardiusz (krwawnik) oraz Tadeusza — ametyst (Ap 21, 10 -21). Malowidła te wykonał Karol Dankwart w 1703 roku.

            Również on jest autorem malowideł w poszczególnych przęsłach sklepienia, gdzie widzimy kolejne sceny nawiązujące do Apokalipsy: Św. Jana Ewangelistę i dwóch aniołów, jeden z nich trąbiący na Sąd Ostateczny, oraz personifikacje dwóch Błogosławieństw Bożych; Starca z księgą zamkniętą siedmioma pieczęciami; Dwudziestu Czterech Starców Apokaliptycznych zdejmujących korony przed Bogiem oraz Scenę Adoracji Baranka. W lunetach sklepiennych widzimy malowane personifikacje sześciu Błogosławieństw Bożych a w szczytach lunet - płaskorzeźbione medaliony również z personifikacjami Błogosławieństw. Na dekoracyjnej attyce, ponad belkowaniem znajdują się rzeźbione anioły - dwa z nich ukazane w chwili adoracji zawieszonego przed pierwszym przęsłem nawy Krzyża, pozostałe podtrzymują tarcze z symbolami Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny: zwierciadłem, księżycem, gołębiem, tarczą, słońcem i gwiazdą.

           Przy pierwszym filarze po lewej stronie nawy głównej znajduje się późnobarokowa ambona - wykonał ją Antoni Frąckiewicz w latach 1720-1721. Ambonę zdobią złocone figury aniołów, w zwieńczeniu umieszczono gołębicę, symbol Ducha Świętego, w promienistej glorii. W południowo - zachodniej części kościoła znajduje się chór muzyczny - późnobarokowy, wykonany w 1. ćwierci XVIII wieku parapet chóru jest dekorowany motywem lambrekinów, a prostokątne płyciny mają bladoróżowy kolor. Organy ustawione na chórze pochodzą z lat 1723-1726, zostały wykonane przez mistrza Szymona Szadkowskiego. W ich zwieńczeniu zobaczyć można dwa kartusze herbowe: z herbem Uniwersytetu oraz z herbem Szeliga z półksiężycem i ustawionym na nim krzyżem. Analogicznie do przedstawienia na ścianie zamykającej prezbiterium, również w południowo - zachodniej ścianie nawy głównej znajduje się okno - tuż nad organami, a po jego obu stronach płaskorzeźbione postacie: św. Elżbieta oraz św. Zachariasz. Spośród elementów wyposażenia kościoła warto zwrócić również uwagę na piękne konfesjonały ustawione przy arkadach łączących nawę i kaplice — dwa z nich, późnobarokowe i cztery — rokokowe a także odlaną z brązu chrzcielnicę z 1. połowy XVII wieku.

            W ramionach transeptu znajdują się: po stronie południowo-wschodniej: mauzoleum św. Jana Kantego a po stronie północno-zachodniej: Ołtarz Adoracji Krzyża. 


           Kolegiata św. Anny jest silnie związana z kultem św. Jana z Kęt od samego jego początków. Święty ten, patron młodzieży akademickiej oraz środowisk naukowych uczczony został w kolegiacie pięknym mauzoleum. Ustawiony tam ołtarz wykonał Baltazar Fontana w latach 1695-1703, wg projektów Siemiginowskiego, który w projekcie realizował prawdopodobnie zamysł ks. Piskorskiego. Ołtarz ma formę konfesji - widzimy tam cztery duże figury męskie, które mają symbolizować cztery wydziały uniwersyteckie: Teologiczny, Prawny, Lekarski, Filozoficzny, które dźwigają nieduży sarkofag. Na sarkofagu umieszczona jest inkrustowana postać św. Jana Kantego, malowana przez malarza Wilhelma, a w zwieńczeniu - figura Baranka Bożego w promienistej glorii, wykonana przez Jana Ceyplera, wspominanego już wcześniej krakowskiego złotnika. Warto przyjrzeć się również ołtarzowemu antepedium, na którym zobaczymy bogatą dekorację o motywach kwiatowych z postacią anioła otoczonego wieńcem, trzymającego w rękach wieńce różane i wieniec laurowy. W narożnikach ołtarza, na wysokich postumentach, ustawiono cztery kręcone kolumny z dekorowanymi inkrustacją płycinami. Na tych kolumnach ustawiono cztery duże posągi - św. Jana Chrzciciela, św. Jana Ewangelisty, św. Jana Chryzostoma oraz św. Jana Damasceńskiego. Za ołtarzem znajduje się nisza z malowidłem ukazującym postaci aniołów z kadzielnicami.

            Dekorację malarską widzimy również na ścianach i na sklepieniu. Są tam ukazane sceny z życia św. Jana Kantego, wykonane przez Innocentego Montiego (malowidła na ścianach) i Karola Dankwarta (sklepienie). Na ścianie północno-zachodniej namalowano „Podarowanie płaszcza żebrakowi”, na ścianie północno-wschodniej „Zwrócenie płaszcza Świętemu przez Matkę Boską”. Na sklepieniu malowidła ujęto w dekoracyjne stiukowe ramy z roślinnych girland - tam przedstawiono sceny: „Cud z rozbitym dzbanem” oraz „Św. Jan Kanty z komentarzem z Ewangelii św. Mateusza”. Malowidło umieszczone pośrodku sklepienia przedstawiające „Gloryfikację św. Jana Kantego”, połączone jest z dekoracją rzeźbiarską: na gzymsie widzimy rzeźbione postaci Ojców Kościoła: św. Ambrożego, św. Grzegorza, św. Augustyna i św. Hieronima oraz aniołków. Nad belkowaniem, w południowo - wschodniej ścianie umieszczono okno ujęte w dekoracyjną ramę z promienistą glorią z hierogramem Chrystusa otoczoną figurkami aniołków. Na ścianie, po obu stronach okna, znajdują się płaskorzeźbione sceny: „Wizja św. Piotra” oraz „Nawrócenie św. Pawła”. W podłuczu arkady prowadzącej do kaplicy Św. Jana Chrzciciela widzimy malowane półpostacie z napisami nawiązującymi do żywotów św. Jana Kantego a na pilastrach tej arkady: płaskorzeźbione insygnia profesorskie i symbole wiedzy. 


            W kaplicy Adoracji Chrystusa zdjętego z Krzyża, ustawiony jest ołtarz Adoracji Krzyża. W jego polu centralnym widzimy dużych rozmiarów stiukową płaskorzeźbę, ujętą w profilowane obramienie, ukazująca scenę: „Opłakiwanie Chrystusa”. Widzimy tam postać Matki Bożej, podtrzymującej ciało zmarłego Chrystusa, a w tle wysoki krzyż podtrzymywany przez anioły. Płaskorzeźbę flankują wysokie, kanelowane pilastry, a po bokach ustawione są na konsolach dwa posągi: św. Weronika i św. Longin. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono w promienistej, złotej glorii postać Boga Ojca i Ducha Świętego wśród aniołów. Podobnie jak w ramieniu południowo-wschodnim, również tutaj nad ołtarzem znajduje się okno a po jego obu stronach płaskorzeźbione postaci - tutaj są to anioły z szeroko rozpostartymi skrzydłami a powyżej: symbol Opatrzności Bożej - trójkąt z okiem otoczony promieniami.

            Polichromię na ścianach i sklepieniu wykonał Dankwart w 1696 roku i prezentuje ona sceny z legendy o Krzyżu Świętym: na ścianie północno-zachodniej scena: „Odnalezienie Krzyża przez cesarza Herakliusza”, oraz sceny starotestamentalne, będące zapowiedzią Krzyża: w pierwszym przęśle sklepienia: „Ofiara Abrahama”, „Wąż miedziany”, a w polu centralnym sklepienia: „Chrystus w majestacie”.

           Zwiedzając kaplicę, warto zwrócić również uwagę na ustawiony tam pomnik Mikołaja Kopernika, ufundowany i zaprojektowany w 1. połowie XIX wieku przez ks. Sebastiana Sierakowskiego, a wykonany przez włoskiego kamieniarza: Jana Nepomucena Galli. Pomnik ten był pierwszym w Polsce pomnikiem Kopernika. 


            Nawy boczne kościoła podzielone są na sześć kaplic. W nawie lewej, wymieniając od strony prezbiterium są to: kaplica św. Piotra w Okowach, kaplica św. Katarzyny Aleksandryjskiej, kaplica św. Sebastiana, a po prawej stronie: kaplica św. Jana Chrzciciela, Kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny oraz kaplica św. Józefa. Kaplice śś. Jana Chrzciciela, Józefa, Sebastiana i Piotra w okowach nakryte są pseudokopułami na pendentywach, natomiast w kaplicach Matki boskiej i Św. Katarzyny widzimy wsparte na pendentywach kopuły na rzucie elipsy, zwieńczone niedużymi latarniami. Wewnątrz ściany kaplic są rozczłonkowane płytkimi, półkolistymi arkadami. Nad arkadami komunikującymi nawę główną z kaplicami znajdują się malowidła wykonane w 1699 przez drugiego artystę pracującego przy malarskiej dekoracji kolegiaty - Karola Montiego. Widzimy tam dwanaście sybill - dwie nad każdą arkadą, z proroctwami przyjścia na świat Chrystusa. 


            Pierwsza z kaplic - kaplica św. Piotra w okowach, została ufundowana przez Piotra Orłowskiego, kanonika krakowskiego. W polu centralnym ołtarza w tej kaplicy znajduje się obraz ze sceną Uwolnienia św. Piotra z więzienia, którego autorem jest Innocenty Monti. Na antepedium ołtarza zwraca uwagę kwiatowa dekoracja, wykonana min. przez Fontanę, zwieńczenie natomiast dekorują figury aniołów.

           Jej wystrój i dekoracja kaplicy nawiązują do wydarzeń z życia św. Piotra i pracy apostolskiej. Na pilastrach arkady w przejściu do nawy głównej widzimy sceny z życia św. Piotra: po lewej stronie „Zaparcie się św. Piotra”, w tle malowidła umieszczono płaskorzeźbione, stiukowe atrybuty kapłańskie, po prawej stronie - „Św. Piotr z kogutem” a w tle atrybuty rybackie.

           Podłucze arkady zdobią putta w medalionach i dekoracyjne motywy księgi i elementów stroju kapłana. Dekoracyjne motywy umieszczono również na pilastrach arkady w przejściu do ramienia transeptu - są to motywy okrętu, wioseł i kajdan na dekoracji róż, a w podłuczach tej arkady zobaczymy malowane putta z napisami odnoszącymi się do św. Piotra. Na ścianach tarczowych kaplicy umieszczono płaskorzeźbione sceny z życia św. Piotra - „Wręczenie kluczy” oraz „Uleczenie kaleki”. Na pendentywach namalowane są postacie aniołów z symboliką nawiązującą do św. Piotra: pastorałem, siecią, kogutem i krzyżem. 


            Kaplica Św. Katarzyny Aleksandryjskiej została ufundowana przez Remigiusza Kuszyckiego, archidiakona katedry krakowskiej i profesora Uniwersytetu Krakowskiego a autorem polichromii w tej kaplicy jest Innocenty Monti.

           W kaplicy ustawiony jest ołtarz z płaskorzeźbioną sceną Gloryfikacji św. Katarzyny i błogosławiącym Dzieciątkiem w promienistej glorii w zwieńczeniu. Na antepedium ołtarza również pojawia się Dzieciątko Jezus, które trzyma krzyż i pierścień, co jest nawiązaniem do mistycznych zaślubin św. Katarzyny, natomiast dwustopniowy podest, wykonany z białego i czerwonego marmuru nawiązuje do jej męczeńskiej śmierci. Na pilastrach arkady w przejściu do nawy widzimy posągi dwóch innych świętych męczennic: Agnieszki i Barbary, ustawione na tle malowanych aniołów. Natomiast na ścianie tarczowej, na pilastrach i na podniebiach arkad między kaplicami umieszczone są malowane i płaskorzeźbione stiukowe medaliony, w których zobaczymy przedstawienia związane z legendami o św. Katarzynie Aleksandryjskiej, min. „Mistyczne zaślubiny” i „Męczeńską śmierć”.

           W pendentywach kopuły przedstawione - personifikacje cnót przypisywanych świętej - są to: Roztropność, Męstwo, Miłość i Cierpliwość. Kopułę natomiast wypełnia malowidło ukazujące św. Katarzynę otrzymującą wieniec chwały, a w tle tej sceny widzimy chóry anielskie. 


            Kolejna z kaplic, kaplica Św. Sebastiana to fundacja ks. Sebastiana Piskorskiego, profesora Uniwersytetu. Polichromie w tej wykonał Karol Dankwarta. Zobaczymy tam architektoniczny ołtarz z owalnym obrazem ukazującym męczeńską śmierć św. Sebastiana, namalowany przez artystę z Mediolanu, Pawła Paganiego. Na antepedium ołtarzowym widzimy dekorację o motywach liści palmowych, będących symbolem męczenników, obraz flankują posągi aniołów na postumentach, a w zwieńczeniu ołtarza umieszczona jest promienista gloria z krzyżem w zwieńczeniu.

           Dekoracja rzeźbiarska w kaplicy jest w pewnym stopniu kontynuacją dekoracji wcześniejszych kaplic. Pojawiają się płaskorzeźbione symbole kapłańskie: między innymi tiara, krzyż, kadzielnica na pilastrach arkady w przejściu do nawy głównej, a na pilastrach arkad między kaplicami - płaskorzeźbione panoplia, czyli dekoracyjne motywy zbudowane z różnych elementów zbroi i broni. Na podniebiach arkad widzimy malowane medaliony z postaciami świętych, związanych z legendą św. Sebastiana - są tam: dwie chrześcijanki Irena i Lucyna oraz dwóch młodzieńców: Marek i Marcelin, z palmami męczeńskimi. Nad arkadami na ścianach tarczowych umieszczone są dwie płaskorzeźby, przedstawiające dwóch świętych - Aleksego i Rocha. Dekoracja malarska zdobi też kopułę - w pendentywach pojawiają się anioły z symbolami męczeństwa św. Sebastiana: sztandarem, kołczanem ze strzałami, rózgami liktorskimi oraz szyszakiem, u podstawy kopuły w czterech medalionach przedstawiono cztery postacie alegoryczne - kobiety z maczugą i lwem, z kolumną, z łukiem oraz z palmą. 


            Kaplica Św. Jana Chrzciciela została ufundowana przez kanonika krakowskiego, Władysława Przerembskiego. W ołtarzu widzimy obraz autorstwa Karola Dankwarta, przedstawiający „Chrzest w Jordanie”. Na antepedium ołtarza umieszczono medalion z głowa św. Jana w misie i innymi atrybutami nawiązujący do śmierci św. Jana Chrzciciela: dwoma skrzyżowanymi mieczami oraz krzyżem.

           Polichromię w kaplicy wykonał Innocenty Monti. Na pilastrach arkady przejściowej do nawy głównej widzimy: medalion z postacią Dzieciątka Jezus z kulą ziemską, umieszczony na tle motywów roślinnych płaskorzeźbione medaliony z postacią Dzieciątka Jezus z kulą ziemską oraz postać św. Jana Chrzciciela z barankiem. Na ścianach tarczowych widzimy dwie malowane sceny: Św. Jan Chrzciciel na pustyni oraz Ścięcie św. Jana Chrzciciela. Kopułę dekorują malowane putta na pendentywach, a na gzymsie pod kopułą: figurki aniołów wraz z atrybutami św. Jana: głową w misie, krzyżem i barankiem. 


            Kaplicę Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii, ufundował Kazimierz Górecki, kanonik tarnowski. Polichromię w kaplicy wykonał Innocenty Monti.

           W ołtarzu widzimy postać Marii, na tle obłoków i główek aniołków, w niszy oświetlonej przez ukryty otwór. Nisza ujęta jest w profilowane obramienie i flankowana dwiema kolumnami, na których wspiera się przełamujące się belkowanie. W zwieńczeniu ołtarza widzimy postać Boga Ojca w promienistej glorii. Na antepedium ołtarza ukazane jest symboliczne przedstawienie wody życia.

           Dekoracja malarska i rzeźbiarska kaplicy nawiązuje do życia Maryi i wskazuje na Jej wolność od grzechu pierworodnego. W przejściu do nawy głównej, na pilastrach arkady znajdują się posągi rodziców Marii: św. Joachima i św. Anny, a na pilastrach arkad w przejściach do sąsiednich kaplic płaskorzeźbione medaliony z postaciami świętych i błogosławionych: Salomei, Kazimierza, Jadwigi, Kingi. Na podniebiach arkad namalowane są aniołki z atrybutami Maryi, wymienianymi w litanii loretańskiej -fontanną, kamienną płytą, brama i wieżą a na ścianach tarczowych - postaci ze Starego Testamentu, będące zapowiedzią Matki Boskiej: na północno-wschodniej ścianie widzimy Judytę, zabijającą Holofernsa, na południowo-zachodniej ścianie - Esterę przed Ahaswerem. W pendentywach kopuły umieszczone są cztery płaskorzeźbione postacie Ewangelistów a w kopule - cztery płaskorzeźbione medaliony ze scenami z życia Maryi: Zwiastowanie, Nawiedzenie, Boże Narodzenie oraz Ofiarowanie w świątyni. 


            Kaplica św. Józefa powstała z inicjatywy Aleksandra Myszkowskiego, wojskiego sandomierskiego. Polichromie wykonał prawdopodobnie Innocenty Monti. Ustawiony jest tam architektoniczny ołtarz z owalnym przedstawieniem św. Józefa z Dzieciątkiem i grającym aniołem w otoczeniu aniołków. Zarówno obraz w ołtarzu i polichromię w kaplicy wykonał Innocenty Motni. Po bokach obrazu ustawione są na postumentach figury aniołów, a na antepedium umieszczono medalion z popiersiem św. Józefa. W zwieńczeniu ołtarza widzimy symbol Ducha Świętego.

           Na arkadzie prowadzącej do nawy głównej pojawiają się płaskorzeźbione medaliony z postaciami dwóch świętych - Jacka i Antoniego oraz szaty i naczynia liturgiczne. Na podniebiach arkad namalowano medaliony z puttami trzymającymi symbole Eucharystyczne - gołąbka, gałązkę oliwną, chleby i kiść winogron oraz kłosy. Na ścianach tarczowych widzimy płaskorzeźbione sceny z życia św. Józefa: Sen Św. Józefa oraz Ucieczka do Egiptu, a w pendentywach kopuły aniołki z napisami odnoszącymi się do tych scen. W kopule natomiast ukazane są cztery medaliony z postaciami ze Starego Testamentu, będącymi prefiguracją Chrystusa: Ofiara Abrahama, Hiob, Dawid oraz Jonasz, nad którymi góruje Bóg Ojciec w promienistej glorii.