ul. Bernardyńska 2
Krakowski kościół św. Bernardyna ze Sieny usytuowany jest w skrzyżowaniu ulic Bernardyńskiej i Stradomskiej, w bliskim sąsiedztwie Wawelskiego Wzgórza. Podążając ul. Grodzką z Rynku w stronę Wawelu, już z daleka możemy dostrzec charakterystyczną jasną bryłę tego kościoła oraz fasadę o dwóch wysokich wieżach. Kościół jest zwrócony frontem ku niedużemu placowi, oddzielającemu go od ruchliwej ulicy, a od strony zachodniej przylegają do niego zabudowania klasztorne.
Początki budowli sięgają 1. połowy XV wieku. Postawiono wówczas pierwszą, drewnianą świątynię ufundowaną przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Fundacja ta była związana z dwoma ważnymi wydarzeniami w Krakowie: wizytą wielkiego włoskiego kaznodziei, św. Jana Kapistrana, zaproszonego przez króla Kazimierza Jagiellończyka w 1453, oraz ze sprowadzeniem do miasta Zakonu Obserwantów Reguły św. Franciszka (jedna z gałęzi zgromadzenia franciszkańskiego). Wkrótce też kościół drewniany został zastąpiony nową świątynią, wybudowaną również dzięki fundacji kardynała Z. Oleśnickiego. Po śmierci kardynała, w 1455 budowę kontynuowano, a fundatorami byli Hińcza z Rogowa, kasztelan sandomierski oraz mieszczanie krakowscy: Marcin Bełza i Paweł Bera.
Budowa trwała do końca XV wieku. Powstała wówczas murowana z cegły, jednonawowa budowla gotycka, z prostokątnym prezbiterium skierowanym ku zachodowi i jedną, wysoką wieżą w fasadzie. Wnętrze zdobiły polichromie – dzieło bernardyńskiego artysty Franciszka z Sieradza. W ołtarzu głównym umieszczono obraz z przedstawieniem św. Bernardyna ze Sieny, wykonany przez innego artystę bernardyńskiego - Franciszka Węgrzyna. Spośród licznych dzieł, jakimi wyposażono gotycki kościół do dziś zachowały się dwie rzeźby: ustawiona obecnie w jednej z kaplic „Św. Anny Samotrzeć", która powstała w warsztacie Wita Stwosza oraz Chrystus Frasobliwy, dzieło nieznanego artysty przechowywane w zbiorach klasztornych.
W 1. połowie XVII wieku dokonano znacznej przebudowy kościoła, której fundatorem był wojewoda krakowski, Stanisław Lubomirski oraz Zofia z Zakliczyna, starościna lelowska. W ramach przebudowy powstało nowe sklepienie, wykonano także nowe dachy i nowe krypty grobowe.
W połowie XVII wieku, w czasie najazdu Szwedów świątynia uległa zupełnemu zniszczeniu. Została odbudowana w latach 1659 - 1680, a autorem planów odbudowy był prawdopodobnie architekt Krzysztof Mieroszewski. Prace fundowane były przez kasztelana sandomierskiego Stanisława Witowskiego oraz Zofię Ługowską. W 1680 dokonano uroczystej konsekracji nowego kościoła. W ciągu następnych stuleci budowla ta nie uległa już bardziej znaczącym przekształceniom, w prawie niezmienionej postaci możemy podziwiać go dziś. W 2. połowie XVIII wieku pod kościołem zbudowano krypty, a fasadę wzbogacono o rokokowe kartusze. W trakcie kolejnych restauracji i remontów wprowadzano już tylko drobne zmiany – między innymi w 1895 podczas prac restauracyjnych fasady wymieniono zniszczone kapitele i dekoracje nisz, odnowiono również portal główny. Około połowy XX wieku odnowiono kaplicę bł. Szymona z Lipnicy, dodając witraż autorstwa Józefa Mehoffera.
Krakowski kościół bernardynów jest barokową, trzynawową bazyliką z transeptem oraz ukrytą w dachu kopułą na skrzyżowaniu naw. Murowany z cegły i otynkowany, ma zwartą, prostą bryłę. Ramiona transeptu tylko nieznacznie występują przed lico elewacji naw bocznych, które są znacznie niższe od nawy głównej. Wydłużone prezbiterium zamknięte jest prostą ścianą, po obu stronach przylegają do niego dwie kaplice, które stanowią przedłużenie naw bocznych i są równe im szerokością. Od strony północnej jest to kaplica św. Szymona z Lipnicy, natomiast od strony południowej kaplica św. Anny. Dalej, za kaplicami znajdują się kolejne przybudówki: za kaplicą św. Anny - zakrystia, a za kaplicą Szymona z Lipnicy – składzik, a nad nim biblioteka. W zakrystii zobaczyć można piękne wyposażenie – komody, szafy przyścienne, datowane na 2. połowę XVIII wieku, wykonane prawdopodobnie przez zakonnego snycerza Piotra Bindera, który jest również autorem wielu elementów wyposażenia kościoła. Z meblami jest kompozycyjnie połączony ołtarzyk, w którym znajduje się obraz ze sceną stygmatyzacji św. Franciszka. Poza tym znajduje się tam wspaniały, rozbudowany barokowy lawaterz, wykonany również w 2. połowie XVIII wieku z czarnego marmuru dębnickiego, zdobiony płaskorzeźbionym godłem franciszkańskim.
Nim wejdziemy do wnętrza kościoła, zwróćmy uwagę na jego piękną fasadę, flankowaną przez dwie wysokie, kwadratowe wieże. Pionowe podziały w fasadzie wyznaczone są przez korynckie pilastry - w dwóch niższych kondygnacjach parzyste, a w najwyższej pojedyncze. Na nich wsparte są przełamujące się belkowania z wydatnym gzymsem, które z kolei wyznaczają podziały poziome.
W pierwszej kondygnacji, na osi fasady umieszczony jest piękny kamienny portal z wejściem głównym. Półkolisty otwór wejścia ujęty jest dwiema korynckimi kolumnami, na których wspiera się przerwane belkowanie z segmentowym przyczółkiem. W zwieńczeniu przyczółka zobaczymy małą muszlową niszę z figurką św. Bernardyna ze Sieny. Natomiast w polach bocznych dolnej kondygnacji zakomponowano cztery duże, dekoracyjnie obramione nisze ze stiukowymi posągami: św. Bernardyna ze Sieny, św. Piotra z Alkantary, nieokreślonego franciszkanina oraz bł. Szymona z Lipnicy.
W kondygnacji drugiej w polu środkowym widzimy głęboką wnękę, zamkniętą łukiem segmentowym – we wnęce tej osadzone jest duże okno i ustawiony posąg N. M. P. Niepokalanie Poczętej, wykonany w 1861 przez Parysa Filippiego. W polach bocznych natomiast, podobnie jak w kondygnacji najniższej wykonano cztery muszlowe nisze, ujęte w profilowane obramienia a w nich stiukowe posąg: św. Antoniego z Padwy, nieokreślonego świętego, św. Franciszka i św. Jana Kapistrana.
Kondygnacja trzecia została zakomponowana inaczej. W polach skrajnych wyodrębniają się dwie ośmioboczne wieże, zwieńczone cebulastymi hełmami z ażurowymi latarniami. Natomiast pole środkowe jest ujęte w zakończone obeliskami spływy wolutowe. W jego centrum widnieje stiukowa płycina z hierogramem Marii, ujęta w profilowane obramienie, a całość wieńczy trójkątny przyczółek z zamkniętym półkoliście niedużym oknem i krzyżem. W polach bocznych zobaczymy dwie zamknięte półkoliście, muszlowe nisze ze stiukowymi posągami dwóch nieokreślonych świętych kardynała i biskupa.
Wnętrze kościoła to czteroprzęsłowe prezbiterium oraz czteroprzęsłowy, dzielony na trzy nawy korpus. Pierwsze przęsła od strony frontalnej – te, które stanowią przyziemia wież, są nieco węższe od pozostałych, a nawy są od siebie oddzielane półkolistymi, filarowymi arkadami. Na ścianach widzimy płaskie pilastry o kompozytowych kapitelach, na których wspiera się przełamujące się belkowanie zdobione malowanym na złoto fryzem. Środkowe przęsło transeptu zostało wyraźniej zaakcentowane przez mocniejsze uwydatnienie przyściennych filarów. W transepcie na kompozytowych kapitelach pojawiają się dekoracyjne elementy w postaci małych aniołków oraz narzędzi Męki Pańskiej. Ściany prezbiterium są dodatkowo dekorowane zakomponowanymi pomiędzy piastrami płytkimi, półkolistymi wnękami arkadowymi o profilowanych archiwoltach. Zwróćmy uwagę na sklepienia w kościele – nawa główna, prezbiterium oraz ramiona transeptu i kaplice zostały przekryte kolebkowo na gurtach z lunetami. Podobne sklepienia wykonano w zakrystii i składziku. Nawy boczne natomiast otrzymały sklepienia krzyżowe z gurtami. Na sklepieniach w kościele w latach 1659 - 1680 wykonano stiukowe dekoracje o motywach geometrycznych, podkreślające bieg gurtów i lunety. Zobaczymy tam dekoracyjne ramy o kształcie kół, owali, kwadratów, rombów i czworoliście. Sklepienie w podniebiach arkad między nawami dekorują stiukowe kasetony z rozetami.
We wnętrzu kościoła dominuje jasno błękitny kolor ścian, złote elementy dekoracji i wyposażenia. Przez umieszczone w górnych strefach ścian nawy głównej i prezbiterium duże okna zamknięte łukiem segmentowym wpada jasne, mocne światło, w nawach bocznych okna są nieco mniejsze. Większość ołtarzy ustawionych w kościele została gruntownie odnowiona w ostatnich latach, także dziś zachwycają blaskiem i dodają wnętrzu kolorów i splendoru.
Czteroprzęsłowe prezbiterium kościoła jest podzielone na dwie strefy – w dwóch przęsłach znajduje się chór zakonny, wydzielony i przesłonięty rozbudowanym ołtarzem głównym. Pod ścianami chóru ustawione są drewniane stalle zakonne, a najważniejszym punktem tego miejsca jest umieszczony w tylnej ścianie tabernakulum ołtarzyk Matki Boskiej Dobrej Rady. Jego pole centralne flankują cztery zgrabne, złote kolumienki korynckie, a całość koronuje zwieńczenie z figurkami aniołków, podtrzymujących złotą, promienistą glorię z hierogramem Marii. Przy kolumienkach ustawione są dwa małe złote posążki proroków, a w polu centralnym zobaczymy piękny, pochodzący z kościoła Dominikanów, datowany na 2. połowę XVIII wieku obraz z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem na złotym tle z rytym ornamentem roślinnym.
Przestrzeń dwóch pozostałych przęseł prezbiterium jest zdominowana przez rozbudowany i bardzo efektowny ołtarz główny. Powstał on – tak jak i większość ołtarzy w kościele, które będę opisywać poniżej – w latach 1758 - 1766, wykonany przez stolarzy Sebastiana Łagowskiego i Piotra Bindera. Prace pozłotnicze w ołtarzu wykonywał Bonawentura Batkowski.
Jest to wolnostojący ołtarz zbudowany z mensy, ustawionego na niej tabernakulum oraz sześć bocznych kolumn ustawionych na wysokim cokole z bramkami. Kręcone, bardzo efektownie i dekoracyjne kolumny o korynckich kapitelach ustawione są pod kątem, kulisowo, a na nich wspiera się masywne, przełamujące się belkowanie. Między kolumnami stoją posągi świętych: Klary, Franciszka, Bernardyna oraz Jana Kapistrana, a w centralnej części jest widoczne drugie retabulum z obrazem, ustawione w głębi prezbiterium. Architektoniczne, złocone tabernakulum ustawione w środkowej części ołtarza dekorowane jest kolumienkami i figurkami alegorycznych postaci i aniołków, które wykonał snycerz Antoni Gegenpauer.
Cała kompozycja ołtarza połączona jest z niesamowitą ilością złoconej dekoracji rzeźbiarskiej w postaci snycerskich motywów ornamentalnych oraz pełnoplastycznych figurek aniołków, a przestrzeń między kolumnami, tuż nad ustawionymi tam figurami świętych wypełniono ażurowym ornamentem z motywami kratki regencyjnej i ornamentów rokokowych. Całość robi niesamowite wrażenie bardzo przestrzennej i dynamicznej kompozycji rzeźbiarskiej, a efektowności dodaje bardzo duża ilość złoceń i żywa kolorystyka. Wysoko nad ołtarzem, tuż pod sklepieniem umieszczono jeszcze figurkę anioła z trąbą, która również stanowi element kompozycyjny ołtarza.
Ustawione w głębi prezbiterium, przy jego zachodniej ścianie barokowe retabulum, które oglądamy zza kulisowej oprawy ołtarza głównego, powstało w 1682 i do około 1765 pełniło rolę ołtarza głównego w kościele. W jego polu centralnym umieszczone jest dużych rozmiarów płótno z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, namalowane przez bernardyńskiego zakonnika Franciszka Lekszyckiego w latach 1659 - 1664. Obraz jest ujęty w piękną złotą ramę i flankowany przez dwie smukłe, złote korynckie kolumny, a w zwieńczeniu ołtarza widzimy dużą promienistą glorię z siedzącym barankiem oraz towarzyszące mu małe figurki aniołków.
Oprócz ołtarza głównego, w prezbiterium ustawiono dwa ołtarze boczne przy filarach dzielących prezbiterium i nawy. Ołtarze te powstały w latach 1758 - 1766, wykonali je snycerze: Jan Wanga, Michał Dobek, Wojciech Rojowski i Antoni Gegenpauer. Obydwa poprzedzone są późnobarokową balustradą, oddzielającą przestrzeń prezbiterium od nawy, wykonaną w 2. połowie XVIII wieku. W obydwu ołtarzach widzimy podobne jak w ołtarzu głównym podwójne, w całości złocone, kręcone, oplecione wieńcem roślin korynckie kolumny, flankujące pole centralne i wspierające wydatne, przerwane belkowanie z rozbudowanym zwieńczeniem. Przy kolumnach ustawione są duże figury świętych w złotych szatach. Po prawej stronie stoi ołtarz Najświętszej Marii Panny, po lewej natomiast ołtarz Serca Pana Jezusa.
W ołtarzu Najświętszej Marii Panny w centrum umieszczono datowany na 2. połowę XVII wieku obraz z przedstawieniem Marii Niepokalanie Poczętej, a przy kolumnach stoją dwaj Ewangeliści, których rozpoznajemy po symbolach: św. Jana z orłem oraz Łukasza, z wołem. W zwieńczeniu natomiast widzimy figurę Boga Ojca w promienistej glorii, otoczonego przez aniołki. Na zasuwie ołtarza umieszczony jest obraz z przedstawieniem Św. Rodziny, wykonany w 1. połowie XIX wieku.
W ołtarzu Serca Pana Jezusa przy kręconych kolumnach ustawione są również posągi dwóch Ewangelistów – tutaj są to: św. Mateusz oraz św. Marek, również opatrzeni w identyfikujące ich symbole. Pole centralne ma formę ujętej w dekoracyjne obramienie złoconej niszy, w której ustawiono figurę Chrystusa, ukazującego swoje serce. Na zasuwie ołtarza natomiast widnieje obraz ze sceną stygmatyzacji św.. Franciszka, datowany na 2. połowę XVII wieku. W zwieńczeniu ołtarza widnieje płaskorzeźbione, złote godło Zakonu Franciszkanów wśród promienistej glorii i główek aniołków. Dekorację snycerską w tym ołtarzu wykonywali stolarze S. Łagowski i J. Wag, złocenia natomiast wykonał brat zakonny Onufry Taborski w 1766 roku.
Zwiedzając prezbiterium zwróćmy jeszcze uwagę na barokowy, zamknięty półkoliście portal z czarnego marmuru, prowadzący do zakrystii, wykonany w 2. połowie XVII wieku, dekorowany płycinami i hierogramem Chrystusa. Przechodząc w kierunku naw możemy podziwiać malowidła w kopule – w pendentywach ukazane są postaci czterech Ewangelistów ujęte w owalne pola, a powyżej postaci Dwunastu Apostołów, malowane w odcieniach szarości ze złoconymi nimbami.
Ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne ustawione w prezbiterium tworzą kompozycyjną całość z pozostałymi ołtarzami bocznymi, które zobaczymy w nawie głównej. Dwa z nich ustawione są w krzyżu kościoła przy filarach, dwa kolejne natomiast zobaczymy przy pierwszej parze filarów nawy (od strony wejścia). Ołtarze te również powstały w latach 1758 - 1766, a wykonali je ci sami twórcy snycerze: J. Wanga, M. Dobek, W. Rojowski i A. Gegenpauer.
Ołtarze przy filarach pod kopułą to: po lewej stronie - ołtarz św. Bernardyna i po prawej stronie - ołtarz św. Jana Kapistrana. W obydwu ołtarzach pola centralne flankowane są przez pojedyncze kręcone kolumny oplecione wieńcem z roślin, o korynckich kapitelach, na których wsparte jest przerwane belkowanie i zwieńczenie. Przy kolumnach stoją figury aniołów w złotych szatach, ukazanych w dynamicznych pozach, antepedia natomiast zdobią płaskorzeźbione ornamenty w stylu regencji.
W ołtarzu św. Bernardyna ze Sieny zobaczymy obraz z wizerunkiem świętego, datowany na 2. połowę XVIII wieku (obecnie znacznie przemalowany), a w zwieńczeniu hierogram Chrystusa otoczony promienistą glorią i główkami aniołków. Na zasuwie ołtarza widnieje obraz z 1. połowy XIX wieku z przedstawieniem św. Józefa przy pracy z młodym Chrystusem w warsztacie stolarskim. Na antepedium wśród złoconych ornamentów widnieje godło Franciszkanów. W ołtarzu św. Jana Kapistrana centralnie umieszczono wizerunek świętego w stroju zakonnym na tle obozu wojskowego – obraz ten datuje się na 2. połowę XVII wieku, ale obecnie jest on również mocno przemalowany. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono hierogram Marii w złotej glorii promieni i otoczeniu główek aniołków. Na zasuwie tego ołtarza zobaczymy obraz z 2. połowy XIX wieku z przedstawieniem św. Elżbiety.
Dwa następne ołtarze ustawione przy pierwszych filarach nawy głównej (od strony wejścia) to ołtarz św. Jana z Dukli po prawej stronie oraz ołtarz bł. Władysława z Gielniowa po lewej stronie. W obydwu ołtarzach – podobnie jak w dwóch poprzednich – pola centralne flankują kręcone korynckie kolumny, przy których ustawione są podobne figury aniołów. W zwieńczeniach umieszczone są promieniste glorie z Okiem Opatrzności. W obydwu ołtarzach zobaczymy osiemnastowieczne obrazy, obecnie mocno przemalowane – w ołtarzu św. Jana z Dukli jest to obraz ukazujący świętego i objawiającą się mu Matkę Boską z Dzieciątkiem, w ołtarzu bł. Władysława z Gielniowa natomiast widzimy postać świętego z wizją biczowania Chrystusa.
W nawie głównej zobaczymy jeszcze piękną ambonę, ustawioną po lewej stronie przy filarze pod kopułą. Jest to dzieło snycerki późnobarokowej, datowane na 2. połowę XVIII wieku. Jej dekoracyjne zwieńczenie ma formę kopuły z latarnią i figurką Zmartwychwstałego Chrystusa na szczycie. Na zakończeniu nawy zbudowany jest wspaniały chór muzyczny z późnobarokowymi organami wykonanymi na początku XVIII wieku przez Euzebiusza Pasierbskiego. Zdobią je ażurowe ornamenty snycerskie o motywach suchego akantu oraz pięknie oprawione, blaszane medaliony z malowanymi wizerunkami śś. Franciszka i Klary oraz dwóch aniołków grających na instrumentach. Również barokowy parapet chóru, datowany na około XVII/XVIII wiek zwraca uwagę piękną dekoracją – widzimy tam płyciny z malowidłami, na których są wizerunki świętych: Jana Kapistrana, Antoniego Padewskiego, Bonawentury, Szymona z Lipnicy, Piotra z Alkantry i Bernardyna ze Sieny.
Wśród ołtarzy bocznych kościoła bernardynów zdecydowanie wyróżniają się swoją formą dwa monumentalne ołtarze ustawione w zakończeniach ramion transeptu. Zostały wykonane w 2. połowie XVIII wieku. Są to marmurowe ołtarze barokowe, dwukondygnacyjne, flankowane parami kolumn korynckich i dekorowane po bokach snycerskim, złoconym ornamentem ażurowym o motywach małżowinowo-chrząstkowych. W polach centralnych obydwu ołtarzy umieszczone są duże płótna, malowane przez F. Lekszyckiego w latach 1659 - 1664. W ołtarzu po lewej stronie zobaczymy wielką scenę Ukrzyżowania, malowaną według obrazów Van Dycka, a po prawej stronie scenę Upadek pod krzyżem. Obrazy ujęte są w złote ramy dekorowane płaskorzeźbionym motywem winogron. W drugiej kondygnacji obydwu ołtarzy na osi skrajnych kolumn niższej kondygnacji ustawione są dwa duże posągi aniołów, a w pola środkowe wstawione obrazy, datowane na XVII wiek ujęte w zamknięte półkoliście ramy. Po lewej stronie jest to „Matka Boska Bolesna” (obraz obecnie przemalowany), a po prawej stronie ”Chrystus przy słupie”.
W nawach bocznych kościoła zobaczymy kolejne ołtarze. W nawie północnej, w drugim od strony transeptu przęśle ustawiony jest późnobarokowy ołtarz, datowany na 2. ćwierć XVIII wieku. W polu środkowym umieszczony jest obraz św. Antoniego Padewskiego, namalowany przez F. Lekszyckiego, około 1659 - 1664 roku. Obraz flankują zwielokrotnione pilastry, na których jest wsparte przełamujące się belkowanie. W zwieńczeniu ukazano natomiast Palec Boży w promienistej glorii.
W następnym przęśle ustawiony jest tzw. Ołtarz Ecce Homo z datowanym na 1665 wizerunkiem Chrystusa w koronie cierniowej. Według legend, obraz ten pierwotnie powieszony był w karczmie i został podarowany przez żonę karczmarza, Jadwigę Rybicką w 1670 roku. Obraz w polu centralnym flankują kanelowane pilastry, przy których stoją duże późnobarokowe figury aniołów, a w zwieńczeniu zobaczymy nieduży obraz z przedstawieniem św. Izajasza, datowanym na XVII wiek. Na ścianie kolejnego przęsła umieszczono rzeźbiarską grupę Ukrzyżowania – dużych rozmiarów krucyfiks, wykonany w 2. połowie XVII wieku oraz ustawione po bokach późnobarokowe, polichromowane figury Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. W zakończeniu nawy północnej zakomponowano ciemną grotę, w której ustawiono datowaną na 1. połowę XIX wieku kamienną rzeźbę w stylu ludowym, przedstawiającą Chrystusa Ubiczowanego przy słupie. Tam też zobaczymy zawieszony na ścianie duży obraz Chrystusa Miłosiernego, który pierwotnie był przeznaczony do Sanktuarium w Łagiewnikach.
Przechodząc do nawy południowej, zatrzymajmy się przy ustawionym przy zamykającej ją ścianie zachodniej, pięknym późnobarokowym konfesjonale, datowanym na 2. połowę XVIII wieku, na którym możemy zobaczyć malarską dekorację, ze sceną ukrzyżowania św. Marii Magdaleny oraz postaciami św. Franciszka i Michała Archanioła pokonującego szatana.
W pierwszym od zachodu przęśle tej nawy ustawiony jest mały ołtarz poświęcony bernardynowi, bł. Atanazemu Pankiewiczowi. Pole centralne flankują dwie złote kolumny, a na umieszczonym tam współczesnym obrazie widzimy Antoniego Pankiewicza na tle obozu koncentracyjnego. W kolejnym przęśle ustawiony jest późnobarokowy ołtarz św. Jana Chrzciciela, wykonany w 2. połowie XVIII wieku przez P. Bindera i A. Gegenpauera. Środkowe pole ołtarza flankują ustawione skośnie, kanelowane pilastry o kompozytowych kapitelach, a na nich wsparte jest przełamujące się belkowanie i duże zwieńczenie z obrazem. Obrazy w ołtarzu: przedstawiający św. Jana Chrzciciela oraz wizerunek Proroka Zachariasza w zwieńczeniu są datowane na XVII wiek. W ołtarzu tym zobaczymy jeszcze rzeźbioną, późnogotycką głowę Jana Chrzciciela, datowaną na koniec XV wieku.
Do prezbiterium kościoła Bernardynów przylegają dwie prostokątne kaplice, ulokowane w narożnikach między prezbiterium a transeptem – po stronie północnej: kaplica poświęcona bernardyńskiemu kaznodziei, św. Szymonowi z Lipnicy a po stronie południowej: kaplica św. Anny.
Kaplica św. Szymona z Lipnicy została ufundowana przez starostę sądeckiego Jana Lipskiego oraz jego małżonkę Zofię Lipską. Od transeptu oddzielona jest barokową balustradą wykonaną z czarnego marmuru z białymi tralkami. W 1686 w kaplicy złożono relikwie patrona, wówczas błogosławionego, a obecnie św. Szymona (kanonizacja miała miejsce w 2007). Ściany kaplicy pokryte są barwną polichromia, wykonaną w 1. połowie XX wieku przez Adama S. Dobrzańskiego i Ludwika Gardowskiego. Ustawiony tam ołtarz początkowo stał przy ścianie kaplicy, obecnie jest lekko wysunięty do przodu, tak że można oglądać go ze wszystkich stron. W jego tylnej części prezentowany jest płaszcz św. Szymona z Lipnicy, który w ostatnich latach poddany był gruntownej konserwacji.
Ołtarz ma formę rozbudowanego mauzoleum, wykonany jest z czarnego marmuru dębnickiego i datowany na 2. połowę XVII wieku. Twórcą jest mistrz kamieniarski Marcin Krystian z Kazimierza. Na mensie umieszczono marmurową rzeźbę św. Szymona, przedstawionego w pozycji leżącej. Powyżej natomiast widzimy wysoką, zamkniętą półkoliście niszę, flankowaną pilastrami, w której umieszczono obraz św. Szymona, namalowany przez wileńskiego artystę Jana Gotharda Berkhoffa w 1685 roku. Na obrazie przedstawiono świętego w momencie tzw. próby ognia, która miała symbolizować bezwzględne posłuszeństwo i całkowite oddanie zakonowi. Zwieńczenie ołtarza zdobi kartusz z herbem fundatorów – Śreniawa, a na antepedium, wykonanym przez Jacka Zielaskiego w XVII wieku, widnieje płaskorzeźbiony również herb Śreniawa oraz inicjały fundatorów, otoczone płaskorzeźbionym ornamentem o roślinnych wzorach. W kaplicy znajduje się jeszcze jeden obraz z przedstawieniem świętego, datowany na 2. połowę XVII wieku i łączony z kręgiem malarskim F. Lekszyckiego. W północnej ścianie kaplicy znajduje się duże okno z witrażem z początku XX wieku, zaprojektowanym przez Józefa Mehoffera i wykonanym w krakowskim zakładzie B. Buczka – witraż prezentuje sceny Apoteozy św. Szymona.
Kaplica św. Anny przyciąga wzrok swoją żywą kolorystyką – na ścianach zobaczymy różne odcienie różu, a ołtarz polichromowany jest na intensywny niebieski kolor. Kaplica jest oddzielona od transeptu wysoką kratą i oświetlona przez duże okno w południowej ścianie. W ścianie północnej umieszczone są drzwi prowadzące do prezbiterium, a w ścianie zachodniej – drzwi do zakrystii. Zwróćmy uwagę na sklepienie kaplicy – w 1. połowie XX wieku wykonano tam dwa niewielkie malowidła, ujęte w stiukowe ramy w kształcie gwiazd. Na malowidłach widzimy scenę nauczania małej Marii przez św. Annę oraz Najświętszą Marię Pannę Niepokalanie Poczętą w otoczeniu członków bractwa różańcowego. Malowidła te wykonali ci sami artyści, którzy wykonali polichromie w kaplicy św. Szymona z Lipnicy – A. S. Dobrzański i L. Gardowski.
Ustawiony w kaplicy ołtarz to późnobarokowe dzieło, datowane na 2. połowę XVIII wieku - ustawiony jest na wysokim cokole i zdobiony snycerskimi, złotymi ornamentami. Jego pole centralne flankują dwa płaskie pilastry, przy których ustawione są dwie pozłocone figury - śś. Klara, trzymająca monstrancję oraz Franciszek, trzymający w ręku krucyfiks. Na pilastrach wspiera się przełamujące się belkowanie oraz zwieńczenie z obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem, datowanym na 2. połowę XVIII wieku i złotą, promienistą glorią, w której umieszczona jest rzeźbiona postać Boga Ojca w otoczeniu aniołków. W środkowej części ołtarza umieszczono ustawioną na zdobionej złoconym motywem lambrekinem podstawie późnogotycką rzeźbę św. Anny Samotrzeć. Nad rzeźbą widzimy snycerską, złoconą dekorację w postaci udrapowanej kotary, zdobionej również motywem lambrekinów. Rzeźba jest datowana na koniec XV wieku, pochodzi z wcześniejszego, gotyckiego kościoła bernardynów, a jej powstanie wiąże się z warsztatem snycerskim Wita Stwosza. W wyższej kondygnacji ołtarza widzimy dwie złote figurki aniołków, a w polu środkowym ujęty w złotą ramę obraz z przedstawieniem św. Joachima z Marią. Powyżej, w zwieńczeniu ołtarza umieszczono złotą promienistą glorię z postacią Boga Ojca. Antepedium ołtarza zdobi piękna polichromowana płaskorzeźba, wykonana w XVII wieku, przedstawiająca scenę Ucieczki do Egiptu.
W kaplicy św. Anny zobaczymy wspaniały przykład polskiego malarstwa nowożytnego – słynne dzieło przedstawiające w sposób symboliczny tematykę umierania „Taniec śmierci”. Obraz datowany jest na 2. połowę XVII wieku a jego wykonanie przypisywane jest najczęściej F. Lekszyckiemu. W jego środkowej części widzimy tańczący krąg szkieletów i kobiet, reprezentujących różne stany społeczne, ukazany na pejzażowym tle. W dolnej strefie kompozycji przedstawiono dwie mniejsze sceny: po lewej stronie - Adama i Ewę, a po prawej stronie wizję piekła a między nimi dwóch przygrywających do tańca grajków, którym również towarzyszą dwa szkielety. Podobne mniejsze scenki widzimy w górnej strefie: po lewej stronie jest to grupa Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem Ewangelistą, a po prawej stronie wizja nieba z postaciami Boga Ojca i Jezusa. Całość jest ujęta w ramę, którą tworzy czternaście owalnych medalionów. W każdym z medalionów namalowano szkielety w towarzystwie postaci męskich, również reprezentujących różne stany (między innymi widzimy tam papieża, cesarza, króla, kardynała, mieszczanina, żołnierza, wieśniaka). Medaliony te opisane są czterowersowymi wierszami, nawiązującymi do symboliki obrazu. Obraz utrzymany jest w ciepłych odcieniach brązów i czerwieni, wiernym ma przypominać przede wszystkim o równości wszystkich ludzi wobec śmierci.
Poza tym, zwiedzając kościół Bernardynów zwróćmy uwagę na umieszczone w różnych miejscach na ścianach kościoła tablice epitafijne pochodzące z różnych lat – wśród nich zobaczymy między innymi barokową, marmurową tablicę Stanisława Szydłowskiego zdobioną kartuszem herbowym z herbem Lubicz czy dwa epitafia z czarnego marmuru dębnickiego: epitafium biskupa łuckiego Andrzeja Gembickiego oraz epitafium biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego.
Od strony południowej przy kościele znajduje się klasztorny ogród, a od strony wschodniej istniał niegdyś cmentarz kustodialny. W 1. połowie XVIII wieku plac ten został uporządkowany i postawiono tam Stacje Drogi Krzyżowej – płaskorzeźbione sceny umieszczone były pod drewnianymi podcieniami, które później zastąpiono murowanym, zadaszonym krużgankiem. W 1767 wybudowano od strony ul. Stradom bramę wjazdową. Dziś od tej strony widzimy rokokową figurę Najświętszej Marii Panny z 1743, ustawioną na kolumnie na wysokim postumencie.
Od strony południowo zachodniej do kościoła Bernardynów przylega budynek klasztoru.