ul. Klasztorna 11
Mogiła, dawna podkrakowska wieś, to dziś obszar wschodniej części Krakowa, wchodzący w skład Dzielnicy XVIII Nowa Huta. W obręb Krakowa Mogiła została włączona w 1951 a nazwa tego miejsca łączy się z piękną legendą o Wandzie, córce króla Kraka, która aby uniknąć ślubu z niemieckim księciem Rytgierem utopiła się w Wiśle, a w miejscu gdzie odnaleziono jej ciało została usypana mogiła. Do dziś za mogiłę legendarnej królewskiej córki uważa się Kopiec Wandy. Kopiec ten znajduje się w niedalekim sąsiedztwie kombinatu metalurgicznego, według przypuszczeń powstał około VIII wieku. Z miejscem tym łączy się pewna ciekawostka, którą warto zbadać samemu – otóż dwa razy do roku (4.XI i 6.II) stojąc na Kopcu, możemy zobaczyć zachód słońca dokładnie nad Kopcem Krakusa, który usypany został na Wzgórzu Lasoty na krakowskim Podgórzu i wg legendy jest miejscem pochówku króla Krakusa.
Jednym z najcenniejszych zabytków krakowskiej Mogiły jest kościół św. Bartłomieja, stojący przy ul. Klasztornej otoczony drewnianym ogrodzeniem z dzwonnicą, wybudowaną około połowy XVIII wieku. To jeden z najważniejszych obiektów na Szlaku Architektury Drewnianej. Został wzniesiony jako kościół parafialny dla miejscowej ludności, w niedalekim sąsiedztwie mogilskiego opactwa cystersów, zbudowanego tu w 1. połowie XIII wieku. Pierwsze pisane informacje o mogilskim kościółku pochodzą z archiwum klasztornego, w którym pod datą 2.XI.1329 pojawia się notatka o poświęceniu kościoła. Z pewnością znaczący udział przy budowie kościoła mieli fundatorzy cysterskiego opactwa, czyli rodzina Odrowążów – to z inicjatywy biskupa Jana Prandoty herbu Odrowąż w 1266 oddano parafię św. Bartłomieja w opiekę zgromadzenia cystersów, które pełni nadzór nad tym kościołem do dziś.
Niewiele dziś wiadomo o najstarszej historii tego obiektu. Prawdopodobnie został zniszczony przez pożar, bo już w 1466 rozpoczęto budowę nowego kościoła. Z polecenia cysterskiego opata Piotra Hiszberga z Biecza, budową kierował królewski snycerz Maciej Mączka, o czym do dziś informuje dedykacja wyrzeźbiona na drewnianych gotyckich odrzwiach portalu w południowej nawie bocznej – oprócz pięknej snycerskiej dekoracji o motywach roślinnych, zobaczymy tam herb Odrowąż, datę „1466” oraz napis: "[SUB] ANNO. DOMINI. MCCCC. LXVI. AD HON [OREM DEI ET] REGINE. COELORUM. MTHIAS. MANCZKA. F.”
Kościół zbudowany w XV wieku był orientowaną, jednonawową świątynią z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i w całości pokrytą gontem. Jego uroczystej konsekracji dokonał biskup Jan Rzeszowski w 1475 roku. W 1. połowie XVIII wieku przeprowadzono przebudowę i modernizację budowli. Wprowadzono wiele zmian, ale zachowano też niektóre pierwotne elementy układu wnętrza – np. ostrołukowe, profilowane arkady, dzielące kościelne nawy. Dzięki temu mogilski kościółek jest dziś szczególnie cennym przykładem gotyckiego układu przestrzenno konstrukcyjnego. Zmieniono wówczas formę planu świątyni – otrzymał on kształt krzyża greckiego z dobudowanymi nowymi kaplicami bocznymi oraz piętrową zakrystią. W 1. połowie XIX wieku bryłę kościoła wzbogacono jeszcze o dwa nieduże przedsionki: boczny oraz główny.
Wnętrze kościoła św. Bartłomieja reprezentuje rzadki dla gotyckiej drewnianej architektury układ – jest podzieloną na trzy nawy halą. Ściany są oszalowane deskami i pokryte barwną, dobrze zachowaną malarską dekoracją rokokową, wykonaną w 1776 roku. Wśród dekoracyjnych motywów pojawiają się elementy architektoniczne i roślinne oraz tarcze z herbami: Odrowąż, Radwan, Abdank. Uwagę przykuwają liczne przedstawienia figuralne. W prezbiterium zwróćmy uwagę na ciekawie rozwiązany ołtarz główny – iluzjonistyczne rokokowe malowidła uzupełniono tu umieszczonym centralnie dużo nowszym, wykonanym w 1. połowie XX wieku obrazem. Namalowana jest obudowa ołtarza – belkowanie i zwieńczenie, wsparte na sześciu kolumnach, a po bokach święci Piotr i Paweł, malowani en grisaille. Obraz umieszczony w środku, ujęty w piękną złota ramę, to dzieło ks. Józefa Kaczmarczyka - przedstawia patrona świątyni św. Bartłomieja. Obraz, który znajdował się tu wcześniej – również z przedstawieniem tego świętego, obecnie jest przechowywany w zbiorach krakowskiego Muzeum Diecezjalnego. Natomiast na ścianach prezbiterium zobaczymy portrety biskupów - wśród sportretowanych są: biskup Iwo Odrowąż, który w 1. połowie XIII wieku sprowadził do Mogiły cystersów i ufundował tutejsze opactwo, biskup Jan Prandota, kardynał Zbigniew Oleśnicki. Postaci te w rękach trzymają charakteryzujące ich atrybuty, są ujęte w malowane złote ramy i opatrzone opisem.
Na stropie kościelnym przedstawiono postać jednego z najbardziej znanych świętych zakonników cysterskich, św. Bernarda z Clairvaux oraz medaliony z postaciami Czterech Ewangelistów. Na ścianach pojawiają się kolejne dwa portrety – portrety papieży: Piusa II i Innocentego X.
Polichromie zdobią również południową kaplicę - na suficie zobaczymy tu scenę wstąpienia św. Bartłomieja do nieba. Świętemu towarzyszą tu aniołowie z zakrwawionymi nożami w rękach, symbolizującymi jego męczeńską śmierć. Zwiedzając tą kaplicę zwróćmy uwagę na ustawione tam ołtarze boczne – nieduże, dekorowane złoconymi ornamentami, z obrazami w polach centralnych, ujętymi w szerokie złote ramy. Są to barokowy ołtarz Matki Boskiej oraz ołtarz należący do Bractwa Żywego Różańca, z przedstawieniem Matki Boskiej Różańcowej w centrum oraz św. Anny Samotrzeć w zwieńczeniu.
W kaplicy północnej również ustawiono dwa boczne ołtarze o podobnej formie i dekoracji. Pierwszy z nich to należący do bractwa św. Izydora ołtarz rokokowy z przedstawieniem św. Izydora, patrona rolników. Drugi natomiast to barokowy ołtarz z obrazem Matki Bożej Bolesnej – obraz ten jest to kopią pierwszego, wykonaną w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Zwiedzając wnętrze kościoła św. Bartłomieja zwróćmy uwagę na ustawioną tam rokokową ambonę i drewnianą chrzcielnicę. Na chórze muzycznym możemy zobaczyć organy pochodzące z XVIII wieku.
W 2009 kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych. Chociaż znajduje się w tak bliskimi sąsiedztwie wspaniałego założenie klasztornego cystersów i ich potężnej świątyni, nie ginie w ich cieniu i jest jednym z bardzo ważnych zabytkowych miejsc na mapie Krakowa.
Opracowała Katarzyna Zychowicz