ul. Bożego Ciała 26
W 1335 król Kazimierz Wielki utworzył w bliskim sąsiedztwie ze stołecznym Krakowem nowe samodzielne miasto - Kazimierz. Pięć lat później w jego centrum, przy północno wschodnim narożniku Placu Wolnica, rozpoczęto budowę fundowanego przez króla kościoła parafialnego a przy budowie, która trwała kilkadziesiąt lat, pracowała między innymi strzecha budowlana pod kierownictwem rodziny Czipserów. W 1387 ukończono prezbiterium, w 1389 wzniesiono korpus i filary międzynawowe. Budowlę możemy dziś podziwiać w prawie niezmienionej postaci, choć podlegała niewielkim przebudowom, a w czasach nowożytnych jej pierwotna gotycka forma została połączona z bogatym, barokowym wystrojem. W XVII wieku podwyższono przykościelną wieżę i nakryto ją pięknym, barokowym hełmem. W wieży tej umieszczone są cztery dzwony - dwa z nich to dzwony gotyckie: pierwszy, tzw. Głuchy, pochodzi z 1539, drugi z 1556 roku. Trzeci dzwon to tzw. Stanisław, wykonany w 1554, ozdobiony plakietą przedstawiającą grupę Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem, a dzwon czwarty, sygnowany nazwiskiem Magister Gasparus, powstał w 1750 roku. Kościół Bożego Ciała był kilkakrotnie poddawany remontom – w 2. połowie XVIII wieku oraz w latach między 1889 a I wojną światową – wówczas pracami remontowymi kierował Karol Knaus (1846–1904).
Od początku XV wieku gospodarzami kościoła są kanonicy regularni laterańscy.
Jak już wspomniałam, Kościół Bożego Ciała usytuowany jest w centrum dawnego miasta Kazimierza, przy Placu Wolnica, między ulicami św. Wawrzyńca, Bożego Ciała (kiedyś od tej strony znajdował się parafialny cmentarz) oraz ulicą św. Józefa. Jest budowlą orientowaną, elewacją zachodnią jest zwrócony w stronę ul. Bożego Ciała. Po północno wschodniej stronie znajduje się rozbudowane założenie klasztorne, połączone z kościołem arkadowym przejściem.
Bryła kościoła zdecydowanie dominuje w centrum dzisiejszej dzielnicy – już z daleka można dostrzec surową, wysoką sylwetkę murowanej z ciemnoczerwonej cegły i wzmacnianej przez szkarpy bazyliki oraz stojącą przy niej wieżę.
Kościół wzniesiony jest na wydłużonym, prostokątnym planie, nie posiada transeptu. Jego długie prezbiterium dzieli się na pięć przęseł i jest zamknięte pięciobocznie. Trzynawowy korpus natomiast podzielony jest na cztery przęsła. Przy kościele dobudowano trzy kaplice – dwie kaplice przy nawie południowej, przy jej pierwszym i drugim od zachodu przęśle: kaplica św. Anny oraz kaplica Zwiastowania N. M. P. Trzecia z kaplic usytuowana jest przy nawie północnej – ulokowana w przyziemiu wieży kaplica Matki Boskiej Loretańskiej. Wejście główne do kościoła umieszczone jest w części zachodniej i tam możemy podziwiać piękne portale gotyckie – wchodząc do nawy głównej miniemy kamienny portal o łuku nadwieszonym, z drewnianymi drzwiami, z których w latach pięćdziesiątych usunięto gotyckie okucia a do naw bocznych portalem kamienne, profilowane. Poza tym w nawie północnej umieszczono wejście na wieżę, ujęte w kamienny portal zamknięty segmentowy, pochodzący z około XV wieku.
Zewnątrz kościół opięty jest szkarpami i obwiedziony profilowanym cokołem. Przy prezbiterium są to szkarpy trójskokowe z kapnikowymi gzymsami, a przy korpusie kościoła oraz przybudówkach – szkarpy dwu i trójuskokowe. Zarówno ściany prezbiterium jak i naw wieńczą okapowe gzymsy, a elewacja zachodnia zwieńczona jest schodkowym szczytem z blendami oraz sterczynami. Szczyt został ozdobiony kamiennymi płaskorzeźbami, datowanymi na 2. połowę XV wieku. Zobaczymy tam z przedstawienie Jezusa Chrystusa Bolesnego z ustawionym u stóp kielichem w górnej części oraz umieszczone w bocznych blendach postaci Matkę Boską oraz św. Jana Ewangelistę. Poniżej tych przedstawień zobaczymy jeszcze czterodzielne pole z herbami – są to: dwukrotnie przedstawiony Orzeł, poniżej – pole z kapeluszem i krzyżem (najprawdopodobniej herb kardynała Fryderyka Jagiellończyka, wnuka Kazimierza Jagiellończyka), dwukrotnie Pogoń, a po 1493 po bokach umieszczono jeszcze tarcze herbowe z herbem Habsburgów.
Przyglądając się zewnętrznej bryle kościoła, zwróćmy jeszcze uwagę na umieszczoną nad prezbiterium późnobarokową wieżyczkę na sygnaturkę z 1778 roku. Jej powstanie badacze łączą z architektem Franciszkiem Placidim. Wieżyczkę przykrywa kopułka z latarnią, dekorowana wazonami płomienistymi lub kulami a zwieńczenie ma formę kandelabrową z kulą i kutym krzyżem na szczycie.
Przy północnej ścianie prezbiterium kościoła Bożego Ciała, do jego trzech środkowych przęseł przylega zakrystia, dobudowana pod koniec XIV wieku. Przechodząc do zakrystii, warto zwrócić uwagę na piękny, wczesnobarokowy portal z czarnego marmuru – powstał on prawdopodobnie po 1644, jest prostokątny, profilowany, zwieńczony belkowaniem z ozdobnym fryzem. Nad portalem widzimy połączone z nim jako zwieńczenie, epitafium prepozyta Marcina Kłoczyńskiego (zm. 1644), z namalowanym na blasze i umieszczonym w dekoracyjnym obramieniu owalnym portretem zmarłego.
Gotycka zakrystia, zbudowana na planie prostokąta, przekryta jest sklepieniem krzyżowo żebrowym. Wnętrze podzielone jest na dwa przęsła, a barokowo-klasycystyczne wyposażenie – komody, szafki i boazeria, pochodzi z 4. ćwierci XVIII wieku. Ściany są artykułowane korynckimi pilastrami, które dzielą je na pola – jednemu z nich nadano formę retabulum, gdzie na tle malowanego pejzażu Jerozolimy ustawiono krucyfiks. W pozostałych polach umieszczone są obrazy, opowiadające historię wezwania i założenia krakowskiego kościoła Bożego Ciała. Dzieła te, powstałe w latach 1786 - 1787, przypisuje się malarzowi z Krakowa, Wojciechowi Gutowskiemu.
W zakrystii zwróćmy uwagę na ustawione tam dwa nieduże ołtarzyki kolumnowe. Jeden z nich to ołtarzyk manierystyczny z relikwiami świętych, datowany na 1. połowę XVII wieku, zdobiony malowanymi przedstawieniami śś. Wojciecha i Krzysztofa na cokołach. Drugi natomiast datuje się na 2. ćwierć XVII wieku, został złożony z różnych części – w polu środkowym widzimy malowane na blasze przedstawienie Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z Dzieciątkiem i aniołami, a po bokach rokokową dekorację. Zwiedzając zakrystię zobaczymy jeszcze piękne portale: kamienny gotycki portal ostrołukowy, prowadzący do klasztoru, datowany na XV wiek, umieszczony w szkarpie prezbiterium; prostokątny, profilowany portal, prowadzący do oratorium na piętrze oraz portal barokowy, zamknięty półkoliście, prowadzący do skarbca, datowany na 2. połowę XVIII wieku. W południowo zachodnim narożniku zakrystii znajduje się fragment późnorenesansowego lawaterza, datowanego na przełom XVI i XVII wieku. Na zewnątrz zakrystia jest opięta dwuskokowymi szkarpami, a w ścianach umieszczono ostrołukowe okna.
Obok zakrystii, przy pierwszym od zachodu przęśle prezbiterium stoi późnogotycki skarbiec z oratorium na piętrze, datowany na przełom XV i XVI wieku. Jest to nieduży, dwupiętrowy budynek, zbudowany na planie wydłużonego prostokąta ustawionego prostopadle do osi kościoła, sklepiony krzyżowo żebrowo. Niższa kondygnacja to skarbiec, powyżej natomiast znajduje się oratorium. Zwiedzając wnętrze skarbca zobaczymy piękne rokokowe wyposażenie, datowane na 3. ćwierć XVIII wieku oraz barokową posadzkę, wykonaną około 2. ćwierci XVIII wieku z drewna w dwóch kolorach. Na ścianach możemy podziwiać barokowo -klasycystyczne ornamentalne malowidła, datowane na 4. ćwierć XVIII wieku, które obecnie są w dużej części przemalowane.
W oratorium naszą uwagę zwrócą umieszczone w oknach dwa barwne witraże, wykonane w 1. połowie XX wieku przez L. Konarzewskiego. Na jednym z nich zobaczymy: godło zakonne gospodarzy świątyni a na drugim: Matkę Boską z Dzieciątkiem, św. Augustyna oraz bł. Stanisława Kazimierczyka. Postać tego błogosławionego pojawia się kilkakrotnie w ikonografii kościoła - żył w XV wieku, był absolwentem Krakowskiej Akademii i jednym z zakonników w kościele Bożego Ciała, zmarł w opinii świętości, a w październiku 2010 odbyła się jego uroczysta kanonizacja w Watykanie.
Wracając do wnętrza kościoła, zwiedzanie rozpoczniemy od prezbiterium. Jego wysoka smukła przestrzeń sklepiona jest krzyżowo żebrowo ze wspartymi na wspornikach żebrami przyściennymi. Na sklepieniu prezbiterium odkryto fragmenty malowanej dekoracji o motywach ornamentów roślinnych datowaną na 1. połowę XV wieku. W ścianie północnej umieszczono trzy wysokie wnęki oraz jedno okno, które łączy prezbiterium ze skarbcem – okno to jest ujęte w późnorenesansowe obramienie, dekorowane rozetami w kasetonach podłucza. W ścianach południowej i wschodniej natomiast znajdują się duże, gotyckie, ostrołukowe okna, ujęte w ciosowe obramienia – podobne okna zobaczymy w ścianach nawy kościoła. W ośmiu oknach prezbiterium możemy podziwiać piękne witraże, częściowo przeniesione tu z innych okien w 1913 roku. Są to witraże gotyckie, datowane na koniec XIV i początek XV wieku, restaurowane w XIX - XX wieku, i częściowo zrekonstruowane. Zobaczymy tam 12 pól z motywami architektury, oraz 44 pola z przedstawieniami figuralnymi a wśród nich sceny z życia Chrystusa i Marii – sceny pasyjne, między innymi: Chrystus przed Piłatem, Chrystus przed Annaszem, Chrystus przed Kajfaszem, Biczowanie, Cierniem koronowanie, Niesienie krzyża, Zdjęcie z krzyża, Przybicie do krzyża, Ukrzyżowanie, oraz inne sceny ewangeliczne, między innymi: Niewierny Tomasz, Droga do Emaus, Zesłanie Ducha Świętego, Zaśnięcie Matki Boskiej, a także kilka przedstawień Chrystusa i Matki Boskiej, między innymi: Chrystus w mandorli, Chrystus Miłosierny, Chrystus z Arma Christi, Matka Boska z Dzieciątkiem. Przedstawiono tam również postaci różnych świętych, między innymi: św. Barbarę; św. Dorotę; św. Jana Chrzciciela, św. Jana Ewangelistę, św. Jerzego, św. Katarzynę Aleksandryjską, św. Małgorzatę, św. Piotra oraz innych nieokreślonych świętych w strojach biskupich, męczenników a także postaci fundatorów z dziećmi. W pozostałych oknach kościoła znajdują się gomółki w secesyjnych obramieniach witrażowych z 1913 roku.
Część ołtarzowa kościoła jest podwyższona o trzy stopnie, a najważniejszy element wyposażenia prezbiterium - ołtarz główny, przyciąga wzrok zaraz po przekroczeniu progu świątyni. To piękne, manierystyczne dzieło, datowane na 1. połowę XVII wieku, badacze przypisują warsztatowi Baltazara Kuncza, znanego stolarza i snycerza z Kleparza. Zarówno kolumny jak i pozostałe elementy ołtarza są pozłocone i pokryte bogatą dekoracją z festonów owocowo-kwiatowych, ornamentów chrząstkowo-małżowinowych i uskrzydlonych główek aniołków. Ołtarz ma dwie kondygnacje – dolna jest trzyosiowa z bramkami, górna natomiast jest nieco niższa i jednoosiowa. Dolną kondygnację dzielą na pola cztery kolumny, ustawione na hermowych postumentach a na nich wspiera się belkowanie oraz trójkątny przyczółek. Kondygnacja górna ma formę edikuli, jej pole środkowe flankują pary kolumn, na których wsparte jest belkowanie i segmentowy przyczółek. W ołtarzu ustawione są posągi – w kondygnacji dolnej zobaczymy figury proroków – po lewej stronie: Jeremiasza i po prawej: Ezechiela, ustawione w niewielkich niszach nad bramkami a na przyczółku: Mojżesza i Izajasz. W górnej kondygnacji pojawiają się: Daniel i Dawid po lewej stronie, św. Jan Chrzciciel i Zachariasz po prawej, a w zwieńczeniu figura Chrystusa Zmartwychwstałego oraz anioły trzymające w rękach Arma Christi. W obu kondygnacjach ołtarzowych umieszczone są obrazy, datowane na 1. połowę XVII wieku. W polu środkowym jest to dużych rozmiarów dzieło ze sceną Pokłonu Pasterzy, przypisywane warsztatowi Tomasza Dolabelli. W zwieńczeniu natomiast jest to „Zdjęcie z krzyża”, również przypisywane warsztatowi Dolabelli. Poza tym w ołtarzu znajduje się jeszcze kilka mniejszych dzieł malarskich - na drzwiczkach bramek w dolnej kondygnacji ołtarza przedstawiono postaci św. Krzysztofa po prawej stronie oraz św. Józefa z Dzieciątkiem po lewej a Ponad niszami z posągami oraz we fryzie umieszczono nieduże owalne obrazy ze starotestamentowymi scenami, które uznaje się za zapowiedzi sakramentu Eucharystii.
Tuż przed ołtarzem ustawione jest antepedium z płaskorzeźbionymi aniołami, adorującymi Najświętszy Sakrament, wykonane na początku XIX wieku, a na nim tabernakulum - barokowe dzieło z 1. połowy XVII wieku, zachwycające dopracowanymi detalami i dekoracją. Ma ono formę miniaturowej, wielobocznej świątyni, z ustawionymi w niszach małymi posążkami Czterech Ewangelistów oraz aniołem. Nad tabernakulum rozpostarty jest baldachim w formie ośmiobocznej kopułki z latarnią, podtrzymywany przez aniołki.
Oprócz ołtarza głównego, w prezbiterium zobaczymy jeszcze dwa nieduże, niearchitektoniczne ołtarze rokokowe, wykonane około 3. ćwierci XVIII wieku. Obydwa są bogato dekorowane rokokowym ornamentem, w obydwu też zobaczymy siedemnastowieczne obrazy: Zdjęcie z krzyża, malowane według obrazu Rubensa (lewy ołtarz) oraz św. Maria Magdalena (prawy ołtarz).
Zwróćmy jeszcze uwagę na inne elementy wystroju prezbiterium - przy północnej i południowej ścianie stoją manierystyczne, dwurzędowe stalle wykonane w latach 1624 - 1632. Ich wykonanie przypisuje się warsztatowi Baltazara Kuncza. Zaplecki stall są podzielone przez pary kolumn na pola – są to zakomponowane na przemian płytkie nisze z posągami i pola z obrazami, które są przypisywane warsztatowi Tomasza Dolabelli lub łączone z malarzem zakonu kanoników regularny, bratem Marcinem. Namalowano tam sceny z życia świętych i błogosławionych zakonników. Wśród ustawionych w niszach posągów zobaczymy śś. papieży – w stallach północnych są to: Eleuter, Analekta, Marceli, Feliks, Ewaryst i Urban, w stallach południowych natomiast: Klemens I, Sykstus I, Leon I, Poncjan, Lucjusz I, Sergiusz I. Poza tym przy północnej ścianie znajduje się piękny chór muzyczny, datowany na 1. połowę XVII wieku. Ma on kształt nadwieszonego ganku, pokryty obficie manierystyczną dekoracją z motywami chrząstkowo-małżowinowymi. Na parapecie chóru zobaczymy osiem obrazków z przedstawieniami świętych pustelników.
Od nawy kościoła prezbiterium jest oddzielone ostrołukową tęczą, ujętą w obramienie z ciosu. Umieszczono tam, na profilowanej belce, późnobarokową, datowaną na koniec XVIII wieku grupę Ukrzyżowania z Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą, św. Marią Magdaleną i trzema aniołami. Przy tęczy ustawione są dwa późnobarokowe ołtarze, datowane na 3. ćwierć XVIII wieku. Są to ołtarze jednokondygnacyjne z kolumnami i ustawionymi przy nich posągami. W ołtarzu po lewej stronie przy kolumnach stoją: św. Jan Chrzciciel i król Dawid – najprawdopodobniej figury te wykonał rzeźbiarz Antoni Gegenpauer; w polu centralnym zaś znajduje się obraz Chrystusa Salwatora, wykonany w 1624 przez malarza Łukasza na desce i przykryty w 1700 srebrną sukienką. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz Niewierny Tomasz, datowany na 3. ćwierć XVIII wieku. Natomiast w prawym ołtarzu pierwotnie również stały posągi świętych – Anny oraz Joachima. Figury te obecnie znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego, a w ołtarzu zastąpiono je posągami aniołów, wykonanymi w 1. ćwierci XX wieku. W polu centralnym ołtarza umieszczono obraz Matki Boskiej Pocieszenia, wykonany również na desce, przez malarza Łukasza, datowany na 1624 i również okryty srebrną sukienką z 1700 roku. W zwieńczeniu ołtarza natomiast zobaczymy scenę Zwiastowania.
Nawy kościoła, podobnie jak prezbiterium, są przekryte sklepieniem krzyżowo żebrowym, które powstało po 1389 roku. Przyglądając się temu sklepieniu w nawach bocznych, zwróćmy uwagę na dwa ozdobne, płaskorzeźbione zworniki w przęsłach zachodnich – na jednym z nich widnieje męska głowa, a na drugim dekoracyjny motyw liści.
Nawy są oddzielone wysokimi, ostrołukowymi arkadami, wspartymi na wielobocznych filarach. Przestrzeń oświetlają duże gotyckie okna, takie jak w prezbiterium – ostrołukowe, ujęte w obramienia z ciosu, oraz szerokie okno ostrołukowe datowane na 4. ćwierć XVI wieku umieszczone w elewacji zachodniej.
Zwiedzając nawy kościoła Bożego Ciała możemy podziwiać liczne ołtarze boczne, z których niektóre zostały ustawione na kamiennych, gotyckich mensach z 2. połowy XV wieku. W większości ołtarze te mają podobną formę, wykonane są z ciemnego drewna, z malowanymi na złoto detalami i elementami dekoracyjnymi.
Przy pierwszej parze filarów od strony wschodniej zobaczymy dwa rokokowe ołtarze wykonane około 3. ćwierci XVIII wieku. Są to ołtarze jednokondygnacyjne z umieszczonymi po bokach posągami. Zwróćmy uwagę na to, jak twórcy połączyli kompozycyjnie ołtarze ze stolarskimi okładzinami filarów, mieszczącymi konfesjonały i obrazy. W lewym ołtarzu znajduje się obraz, przedstawiający Michała Archanioła wykonany około 2. połowy XVIII wieku wg obrazu Rafaela Santi, po jego bokach: posągi Archanioła Gabriela i Rafała, a w zwieńczeniu – płaskorzeźba Anioła Stróża. W prawym ołtarzu natomiast znajdują się posągi śś. Biskupów, które prawdopodobnie pochodzą z warsztatu wspomnianego powyżej Antoniego Gegenpauera, a w zwieńczeniu płaskorzeźba z Apoteozą św. Jana Kantego. W okładzinach obydwu ołtarzu umieszczono przedstawienia Ewangelistów - Łukasza po lewej i Jana po prawej stronie.
Przy kolejnej parze filarów międzynawowych ustawione są kolejne ołtarze – obydwa późnobarokowe, o jednej kondygnacji, z ustawionymi ukośnie filarami i obficie pokryte snycerską dekoracją w stylu regencji, ustawione na gotyckich mensach. Program ikonograficzny tych ołtarzy nawiązuje do początków zakonu kanoników regularnych laterańskich. Widzimy tam: w ołtarzu po lewej stronie posągi nieokreślonego świętego oraz św. Andrzeja, stojące po bokach obrazu ze sceną Przemienienia Pańskiego malowany prawdopodobnie przez malarza Łukasza Orłowskiego około połowy XVIII wieku, a w zwieńczeniu płaskorzeźbę Boga Ojca i aniołów. Mensę zdobią ostrołukowe arkadki oraz tarcza ze szlacheckim herbem Gozdawa (czerwone pole, na którym widnieje podwójna srebrna lilia ze złotym pierścieniem w środku a w klejnocie siedem pawich piór i taka sama lilia) i z napisem: „INRI”. W prawym ołtarzu natomiast ustawione są posągi śś. Grzegorza Wielkiego i Augustyna, a w polu centralnym obraz z wizerunkiem św. Augustyna, który pochodzi z 1. połowy XVIII wieku i prawdopodobnie został namalowany również przez Łukasza Orłowskiego. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono rzeźbioną gołębicę – symbol Ducha Świętego. Mensa jest ozdobiona motywami gotyckich maswerków.
Przy trzeciej parze filarów zobaczymy następne ołtarze, również późnobarokowe, datowane na koniec XVIII wieku, obydwa jednokondygnacyjne i ozdobione rokokowymi motywami. Obydwa są też ustawione na gotyckich mensach, ozdobionych podobnym motywem ostrołukowych arkadek. W lewym znajdują się obrazy: Wizja św. Antoniego oraz w zwieńczeniu Wniebowzięcie N. P. Marii. W prawym ołtarzu obrazy Trójca Święta a w zwieńczeniu: Wniebowstąpienie. W okładzinach ołtarzowych zobaczymy jeszcze przedstawienia Ewangelistów – po prawej stronie Mateusza a po lewej Marka.
Oprócz wymienionych już ołtarzy bocznych, w nawach północnej i południowej zobaczymy jeszcze cztery ołtarze rokokowe z 2. połowy XVIII wieku o interesującej, oryginalnej formie arkadowych wnęk, ujętych w piękne ramy, bogato zdobione rokokowymi motywami. We wnękach umieszczono obrazy - w ołtarzach nawy północnej: Ecce Homo oraz Św. Juda Tadeusz, w nawie południowej natomiast: śś. Karol Boromeusz i Kazimierz z Trójcą Świętą adorowaną przez Matkę Boską i świętych, Św. Rodzina z Bogiem Ojcem i Duchem Świętym. Obrazy te są sygnowane nazwiskiem Astolfa Vagioli z Werony, w 1. połowie XX wieku zostały odnowione i przemalowane. Wszystkie cztery ołtarze są ustawione na dekorowanych ostrołukowymi arkadkami mensach.
Na zakończeniach bocznych naw ustawione są dwa późnobarokowe ołtarze datowane na 4. ćwierć XVIII wieku. Są to kolumnowe ołtarze, jednokondygnacyjne, o rozbudowanych zwieńczeniach, pokryte rokokową dekoracją. W nawie północnej stoi ołtarz Krzyża Świętego z rzeźbioną grupą Ukrzyżowania, którą tworzą: dziewiętnastowieczny krucyfiks z XIX wieku oraz figury datowane na 4. ćwierć XVIII wieku: Matka Boska Bolesna, św. Jan Ewangelista oraz św. Maria Magdalena. W zwieńczeniu ołtarza zobaczymy aniołki podtrzymujące Arma Christie oraz promienistą glorię z sercem. Poza tym zwróćmy uwagę na dekorowane płaskorzeźbionymi symbolami Męki Pańskiej późnobarokowe antepedium, datowane na początek XVIII wieku.
W ołtarzu w nawie południowej natomiast ustawiony jest ołtarz św. Józefa – w polu centralnym zobaczymy obraz św. Józefa z Dzieciątkiem datowany na XIX wiek, po bokach ustawione są posągi Mojżesza i Aarona w złotych szatach, a w zwieńczeniu obraz ze Zmartwychwstałym Chrystusem.
W północnej nawie bocznej zatrzymać się warto również przy pięknym ołtarzu poświęconym wspomnianemu już wcześniej bł. Stanisławowi Kazimierczykowi. Pierwotnie był to jego nagrobek, wystawiony tu w 1. połowie XVII wieku, w 2. połowie XVIII wieku został przebudowany na okazałe mauzoleum. Nagrobek wykonany z alabastru i marmuru ustawiony jest w płytkiej wnęce zamkniętej półkoliście i ujętej w piękne, rozbudowane obramienie bogato dekorowane rzeźbionymi motywami roślinnymi, maszkaronami i rozetami w kasetonach. Pole centralne flankują dwie pary korynckich kolumn na których wspiera się wydatne belkowanie i zwieńczenie. Wśród elementów dekoracji rzeźbiarskiej zobaczymy między innymi piękne figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz dwóch aniołów, wykonane w 1. połowie XVII wieku. Ich wykonanie badacze przypisują wybitnemu artyście – Janowi Pfisterowi, który znany jest przede wszystkim jako jeden z ważniejszych twórców tzw. nurtu niderlandzkiego rzeźby lwowskiej. Poza tym w bocznych polach arkadowej wnęki zobaczymy jeszcze posągi śś. Agnieszki i Małgorzaty, a w zwieńczeniu trzy cnoty – Męstwo, Czystość i Mądrość oraz figury aniołów. Najważniejszym elementem mauzoleum jest ustawiona na późnobarokowej mensie, podtrzymywana przez dwa klęczące anioły mała drewniana trumienka, wykonana około 1755 roku. O trumienkę oparto owalny, namalowany na blasze portret bł. Stanisława Kazimierczyka.
Zwiedzając wnętrze kościoła zatrzymajmy się na dłuższą chwilę przy umieszczonej przy jednym z filarów nawy północnej ambonie, datowanej na 1. połowę XVIII wieku. Ma ona kształt łodzi, podtrzymywanej przez parę delfinów i syren, dekorują ją symbole ewangelistów, baldachim ma formę masztu i żagla. Wykonana z drewna, zwraca uwagę piękne, precyzyjnie rzeźbionymi detalami.
Poza tym w nawie głównej zobaczymy jeszcze drugi chór muzyczny datowany na 3. ćwierć XVIII wieku – późnobarokowy, murowany, wsparty na sześciu kolumnach, ma wklęsło wypukłą linię i jest dekorowany rokokowym ornamentem. Na kolumnach umieszczone są rzeźbione aniołki i kartusz, a na parapecie – rzeźbione instrumenty muzyczne. Tutaj znajduje się główna część organów kościelnych. Organy w kościele kanoników regularnych są największymi w Krakowie. Składają się z dwóch części – organy główne, budowane w latach 1958 - 1963, umieszczone zostały właśnie na chórze muzycznym w części zachodniej kościoła oraz część boczna, umieszczona we wspomnianym już chórze w prezbiterium. Ich budowę rozpoczęto w 1957, projekt powstał dzięki współpracy kilku wybitnych profesorów a wykonawcą była warszawska firma Dominika Biernackiego.
Wśród elementów kościelnego wyposażenia zwróćmy jeszcze uwagę na cztery barokowe kropielnice wykonane z czarnego marmuru z puklowanymi pokrywami oraz późnobarokowe konfesjonały i ławki w nawie głównej. Ciekawym obiektem jest też datowany na 1. połowę XVII wieku piękny, manierystyczny tron przeora, który zwraca uwagę swoją rzeźbiarską i malowaną dekoracją. W zaplecku tronu, który ma formę płytkiej niszy, umieszczona jest figura Chrystusa Salwatora w złotej szacie, na przedpiersiu natomiast malowane przedstawienie św. Augustyna.
Jak już wspomniałam wcześniej, przy krakowskim kościele Bożego Ciała znajdują się dziś trzy kaplice.
Przy nawie południowej są to: kaplica św. Anny oraz kaplica Zwiastowania N. M. P.
Gotycka, murowana z cegły kaplica św. Anny zbudowana w 2. połowie XV wieku, w 1. połowie XVI wieku została odnowiona i otynkowana wewnątrz. Wzniesiona jest na planie zbliżonym do kwadratu, jest przykryta sklepieniem krzyżowo żebrowym wspartym na profilowanych wspornikach. Przyglądając się sklepieniu kaplicy, zwróćmy uwagę na rzeźbiony zwornik z głową kobiecą, datowany na 2. połowę XV wieku. Wnętrze kaplicy oświetlają umieszczone od strony południowej gotyckie okna – pierwotnie miały one kształt ostrołukowy, ale w 1. połowie XVII wieku zostały przemurowane na koliste. Na ścianach kaplicy możemy obecnie podziwiać malowidła wykonane w 2. połowie XIX wieku.
We wschodniej ścianie kaplicy znajduje się głęboka wnęka, która przypomina o znajdującej się w tym miejscu dawnej kaplicy gotyckiej, noszącej wezwanie Wniebowzięcia N. M. Panny i Trzech Króli, która została w XVII wieku przerobiona na przedsionek, prowadzący na chórek muzyczny kaplicy Zwiastowania N. M. Panny. Przechodząc do przedsionka mijamy kamienny, wczesnobarokowy prostokątny portal datowany na około 1642 rok. W podziemiach kaplicy znajdują się wykonane w 2. ćwierci XVII wieku, niedostępne dziś, krypty grobowe rajców kazimierskich. Kaplica komunikuje się z nawą kościoła za pomocą ujętej w kamienne obramienie wysokiej, ostrołukowej arkady, z żelazną gotycką kratą, datowaną na XV wiek.
W kaplicy św. Anny jest ustawiony manierystyczny ołtarz z 1619, jednokondygnacyjny, dzielony na trzy pola przez kolumny i pilastry, bogato złocony i dekorowany motywami roślinnymi oraz ornamentem okuciowym. W jego polu centralnym znajduje się obraz Św. Anny Samotrzeć, namalowany przez Łukasza Porębskiego, obrazy tego artysty zobaczymy również w predelli i zwieńczeniu ołtarza – są to sceny: Narodzenie N. M. Panny oraz Nawiedzenie. Pola boczne ołtarza mają formę płytkich nisz z ustawionymi posągami świętych Piotra i Joachima, flankowanych przez kolumny, a nad niszami ustawione są późnogotyckie rzeźby z około 1500 roku. W kaplicy możemy podziwiać jeszcze piękne siedemnastowieczne meble: dwie okazałe, dekorowane malowidłami barokowe komody. Na jednej z nich zobaczymy przedstawienie monstrancji adorowanej przez dwóch członków bractwa Najświętszego Sakramentu oraz kielicha z hostią i symbolami Pięciu Ran w wieńcach, na drugiej - przedstawienia aniołów, podtrzymujących kartusze z symbolami Męki Pańskiej oraz wizerunkami świętych Marii Magdaleny i Piotra Apostoła.
Druga z kaplic – barokowa kaplica Zwiastowania N. P. Marii, usytuowana tuż przy kaplicy św. Anny, to fundacja ks. Jacka Liberyusza, o czym przypomina marmurowa tablica umieszczona w 1662 na elewacji południowej. Kaplica zbudowana jest na planie kwadratu i nakryta kopułą na pendentywach, zwieńczoną latarnią, w jej podziemiach znajduje się krypta grobowa rodziny Rarowskich. Ściany wewnątrz są podzielone pilastrami na trzy pola, w polach środkowych, nieco szerszych znajdują się półkoliste wnęki. W tych wnękach – po stronie południowej, wschodniej oraz zachodniej zobaczymy ołtarze, w północnej natomiast znajduje się wejście do kościelnej nawy, ujęte pięknym, kamiennym, barokowym portalem datowanym na 2. połowę XVII wieku, flankowanym przez korynckie pilastry. W przyczółku portalu zwróćmy uwagę na dekoracyjny kartusz z namalowanym przedstawieniem Adoracji Dzieciątka Jezus, datowanym na 3. ćwierć XVII wieku. Po prawej stronie barokowego portalu możemy zobaczyć widoczne ciosy gotyckie – fragmenty pierwotnej arkady wejściowej.
W kaplicy Zwiastowania N. M. Panny możemy podziwiać piękne malowidła ścienne, odsłonięte i zrekonstruowane w 2. połowie XX wieku i datowane na około 1662 rok. W polach ścian tarczowych kaplicy umieszczono sceny starotestamentowe, na pendentywach - postaci czterech ewangelistów, w kartuszach w kopule - sceny z życia Marii: Narodzenie, Ofiarowanie w świątyni, Zaślubiny, Zwiastowanie, Nawiedzenie, Zaśnięcie, Wniebowzięcie oraz Koronacja. Zwiedzając kaplicę, nie pomińmy ustawionej tam gotyckiej chrzcielnicy – dzieło to jest datowane na 1. połowę XV wieku, wykonane z brązu i zdobione scenami Ukrzyżowania i św. Marcinem na koniu oraz napisem. Chrzcielnicę nakrywa miedziana pokrywa, wykonana prawdopodobnie w XVII wieku, ozdobiona malowaną sceną Chrztu Chrystusa. Możemy podziwiać tu również stiukową dekorację z około 1662 – profilowane listwy, kartusze ze wstęgami, uszate pola w kształcie rombów i owali.
Najważniejszym elementem wyposażenia kaplicy jest piękny, późnobarokowy ołtarz, datowany na 2. połowę XVIII wieku. Jest to ołtarz jednokondygnacyjny, pokryty bogatą dekoracją snycerska o motywach rokokowych; pole centralne flankują kolumny, przy których ustawione są alegoryczne posągi, a w polu umieszczony jest obraz Matka Boska z Dzieciątkiem - gotycko-renesansowe dzieło datowane na około 1510, które jest wiązane przez badaczy z warsztatem krakowskiego malarza Marcina Czarnego. Obraz ten na co dzień jest przesłonięty zasuwą, na której zobaczyć możemy późnobarokowe przedstawienie Zwiastowania N. M. Pannie. Oprócz tego ołtarza w kaplicy ustawiono jeszcze dwa neobarokowe ołtarze wykonane w 2. połowie XIX wieku z płaskorzeźbami – Ołtarz Serca Jezusowego i Ołtarz Św. Józefa, zwróćmy również uwagę na stojące w kaplicy ławki, datowane na 3. ćwierć XVIII wieku, dekorowane rokokowymi ornamentami.
Trzecia z kaplic przy kościele Bożego Ciała to gotycka kaplica Matki Boskiej Loretańskiej przy Wieży z Ogrójcem. Usytuowana jest przy czwartym przęśle nawy północnej. Pierwotna, wzniesiona w XV wieku, w dolnej kondygnacji była murowana a w górnej drewniana. Jako w całości murowana została odbudowana w 1. połowie XVI wieku, pożarze 1556, a w następnym stuleciu podwyższono ją i zwieńczono wczesnobarokowym hełmem z latarnią. Kaplica dzieli się na sześć kondygnacji o różnej wysokości, oddzielanych gzymsami; cztery dolne kondygnacje są kwadratowe a pozostałe dwie - ośmioboczne. Między szkarpami, przy północnej elewacji wieży został wzniesiony w połowie XVII wieku Ogrójec, nakryty dachem wspartym na dwóch kolumnach. Wewnątrz zobaczymy murowaną mensę z 1. połowy XVII wieku, na której ustawiona jest grupa rzeźbiarska - dwie rzeźby późnogotyckie, datowane na początek XVI wieku: krucyfiks oraz grupa Matki Boskiej Bolesnej ze św. Janem Ewangelistą, oraz cztery rzeźby barokowe, powstałe prawdopodobnie przed 1674, są to: Chrystus, dwaj apostołowie i anioł.
Wewnątrz wieży w około XVII wieku zbudowano trójkondygnacyjną drewnianą konstrukcję słupową na dzwony. Kaplicę umieszczoną w przyziemiu wieży, urządzono w 1. połowie XVI wieku z inicjatywy ks. Jakuba z Wadowic, w 2. połowie XVII wieku została częściowo przebudowana a w 2. połowie XX wieku otynkowano jej ściany wewnątrz. Przechodząc z nawy kościoła do kaplicy miniemy barokowy portal z 2. połowy XVII wieku, zdobiony późnobarokową płaskorzeźbą stiukową, wykonaną około połowy XVIII wieku z przedstawieniem przeniesienie domku z Nazaretu do Loreta, z Matką Boską z Dzieciątkiem w glorii oraz aniołami. Wnętrze kaplicy przekryte jest sklepieniem klasztornym z dekoracją w postaci czterech stiukowych ozdobnych medalionów, wykonaną w 2. połowie XVII wieku. W kaplicy ustawiono neobarokowy ołtarz z około 1850, z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej w polu centralnym i posągami aniołów po bokach.
Oprócz kaplic przy kościele zobaczymy jeszcze inne przybudówki. Od strony północnej i południowej przy trzecich od zachodu przęsłach naw bocznych dobudowano symetrycznie w 1. połowie XVII wieku dwie analogiczne kruchty, murowane z cegły, na kwadratowym rzucie, nakryte kopułami na pendentywach i zwieńczone latarniami. Ich elewacje zewnętrzne pokryto ciosową rustyką w narożnikach a w ich elewacjach frontowych zobaczyć możemy wczesnobarokowe kamienne portale z 1. połowy XVII wieku.
Trzecią kruchtę dobudowano po zachodniej stronie korpusu nawy głównej, od jej frontu zobaczymy kamienny portal wczesnobarokowy, pochodzący z tego samego czasu, co portale krucht północnej i południowej. Po jej bokach znajdują się dwa nieduże pomieszczenia - to dawne karcery, powstałe w tym samym czasie co korpus kościoła, murowane z cegły, potynkowane i sklepione kolebkowo. Pomieszczenia te służyły jako miejsca, w których zamykano wiernych, by odbywali pokutę za złamanie przykazań. Przy kruchcie północnej znajduje się jeszcze jedno podłużne, prostokątne pomieszczenie, tzw. kapitularz, zbudowany w 1. połowie XVII wieku i przeznaczony na przechowywanie zespołu rzeźb Kalwarii.
Zewnętrzną bryłę kościoła wzbogacają jeszcze ulokowane w kilku miejscach wieżyczki schodowe - w narożniku od strony północno wschodniej między nawą a wieża wieżyczka kolista, między zakrystią a oratorium – wieżyczka wieloboczna, oraz od strony południowo wschodniej między kaplicą Zwiastowania a kruchtą – wieżyczka kolista. Poza tym warto wiedzieć jeszcze, że w podziemiach kościoła znajdują się niedostępne dziś krypty, wykonane około połowy XVII wieku, ulokowane pod prezbiterium przed ołtarzem głównym, oraz pod nawami bocznymi, pod skarbcem i pod kaplicami Zwiastowania i św. Anny. Oprócz opisanego powyżej wyposażenia kościelnego, zobaczymy w kościelnych nawach liczne dzieła malarskie, między innymi obrazy wspomnianego już wcześniej artysty Łukasza Porębskiego, ucznia Tomasza Dolabelli czy pięć obrazów z przedstawieniami świętych, malowanych przez krakowskiego malarza działającego w XVII wieku, Wojciecha Podkorę. W kościele znajdują się również liczne tablice pamiątkowe, epitafia późnorenesansowe, barokowe i tablice nagrobne z różnych wieków - zwróćmy uwagę na kamienną płytę Jana Rachwała, rajcy kazimierskiego, powstałą w 1. połowie XVI wieku oraz na płytę ufundowaną przez słynnego architekta królewskiego, Bartłomieja Berreciego, dla członka rodziny.
Związana z powstaniem kościoła legenda głosi, że król podjął się tej fundacji po tym, jak odnaleziono skradzioną w czasie oktawy Bożego Ciała z kolegiaty Wszystkich Świętych monstrancję z Hostią. Na pamiątkę tego wydarzenia powstał kościół pod wezwaniem Bożego Ciała, który do dziś pozostaje jednym z bardziej charakterystycznych elementów panoramy Krakowa.
Opracowała Katarzyna Zychowicz