ul. Bożego Miłosierdzia 1, na rogu z ul. Felicjanek 2 i ul. Smoleńsk
Kościół Bożego Miłosierdzia usytuowany jest na niedużej parceli, którą zamykają trzy wąskie ulice – od strony północnej ul. Smoleńsk, od zachodu — ul. Felicjanek a od strony południowej ul. Bożego Miłosierdzia. Na początku w XVI wieku stał w tym miejscu dwór Jana z Mirowa Myszkowskiego, którego właścicielem w 1543 był Jan Żukowski z Bystrzycy. Ten rejon miasta — Nowy Świat, kiedyś był samodzielną dzielnicą, dziś jest jedną z jednostek Dzielnicy Stare Miasto.
Pierwsza, niewielka drewniana świątynia wraz ze szpitalem dla ubogich powstała w 1555 z fundacji Jana Żukowskiego, wszystko to zniszczył w 1587 najazd arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. W latach 1624 - 1629 z fundacji ks. Jana Wróblewskiego zbudowano kościół murowany z cegły i potynkowany. W 1655, w czasie najazdu Szwedów uległ zniszczeniom, ale został odbudowany jeszcze tego samego roku i konsekrowany przez biskupa Mikołaja Oborskiego. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku kościół gruntownie odnowiono, pracami kierował krakowski budowniczy Władysław Warczewski. Twórcą projektu był wybitny polski architekt i projektant przełomu XIX i XX wieku, Jan Sas Zubrzycki, znany z wielu realizacji w Krakwie i nie tylko. W bryle kościoła Bożego Miłosierdzia wprowadzono wówczas kilka zmian – rozebrano starą kruchtę od strony zachodniej, a na jej miejscu zbudowano schody i portal. Zamurowano też okna w południowej elewacji kościoła. W latach 1942 - 1947 natomiast przeprowadzono renowację wnętrza świątyni.
W sąsiedztwie kościoła, od strony południowej, stoi nie duży jednopiętrowy budynek, wzniesiony z cegły na prostokątnym planie — jest to tzw. dawny dom prebendalny. Pierwotnie znajdował się tu Dwór Smoleński, w którym znajdował się szpital — budynek ten był zapisany w testamencie przez wspomnianego powyżej Jana Żukowskiego wraz z terenem przeznaczonym pod budowę kościoła. Prawdopodobnie w XIX wieku stanowił prebendę kościoła Bożego Miłosierdzia. W latach 1905 - 1910 został przebudowany według projektów Jana Sas Zubrzyckiego i przeznaczony na przytułek. Dziś na parterze znajduje się sklepiona krzyżowo kolebkowo zakrystia a na piętrze pomieszczenia mieszkalne.
Kościół Bożego Miłosierdzia to nieduża orientowana budowla, o osi lekko odchylonej w stronę południową, wzniesiona na planie prostokątnym, jednonawowa z zamkniętym półkoliście prezbiterium. Pod kościołem znajduje się niedostępna krypta. Od strony północnej (czyli od ul. Smoleńsk) kościół jest oszkarpowany, a w elewacji zobaczyć możemy wmurowany fragment datowanej na XV wiek płyty nagrobnej z przedstawieniem klęczącego rycerza. Elewacja frontalna – ta, którą widzimy od strony ul. Felicjanek, na narożnikach została ozdobiona subtelnym, płaskim pseudoboniowaniem, jest zwieńczona obramowanym gzymsem trójkątnym przyczółkiem z małym, eliptycznym okienkiem. Na osi elewacji umieszczono wejście do kościoła. Jest poprzedzone kamiennymi schodami, a ujmujący je portal, nawiązujący do form architektury barokowej, zaprojektował w 1910 Jan Sas Zubrzycki. Nad portalem widzimy zamknięte półkoliście okno. Budowla jest nakryta dwuspadowym dachem a nad nawą na początku XX wieku umieszczono zgrabną wieżyczkę na sygnaturkę zwieńczoną krzyżem.
Prezbiterium jest nieco węższe od nawy, sklepione kolebkowo, obiega je profilowany gzyms, zaakcentowany mocniej przez pomalowanie jednego z profili na złoto. Po prawej stronie zobaczymy prostokątny, kamienny portal prowadzący do zakrystii. Barokowy ołtarz główny powstał około połowy XVII wieku, został ufundowany przez Jana Pakuszowskiego. Ołtarz ma jedną kondygnację, ustawiony jest na wysokim cokole z bramkami. Podzielony na trzy pola, flankowane przez smukłe kolumny z dekoracyjnymi, złotymi kapitelami. W polu centralnym znajduje się krucyfiks, który na co dzień zasłonięty jest obrazem ze sceną Ukrzyżowania z XVII wieku. Pola boczne ołtarza mają formę konchowych nisz, w których ustawione są posągi dwóch patronów Polski, w złotych szatach i z atrybutami biskupimi. Po lewej stronie widzimy św. Wojciecha a po prawej św. Stanisława Biskupa. Figury w polach bocznych i krucyfiks to dzieła współczesne. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono złotą, promienistą glorię z hierogramem Chrystusa. Zwróćmy uwagę na bramki w cokole ołtarza — zdobią je malowidła z XVII wieku, przedstawiające aniołów prezentujących Arma Christi — narzędzia Męki Pańskiej. Na antepedium ołtarzowym dekoracja to medalion z przedstawieniem Ecce Homo oraz malowane ornamenty o motywach kwiatowych.
W północnej i południowej ścianie prezbiterium zobaczymy półkoliście zamknięte okna z witrażami. Zarówno te — oraz trzy witraże umieszczone w północnej ścianie nawy, zostały wykonane w 1908 roku. Jest to fundacja Stowarzyszenia Właścicieli Restauracji i Bratniej Pomocy Kelnerów. W czasie II wojny światowej zostały zniszczone. Odnowione je w 1947 roku. W oknach prezbiterium zobaczymy śś. Jadwigę Śląską oraz Michała Archanioła, natomiast w oknach nawy przedstawiono śś. Wojciecha i Stanisława Biskupa oraz scenę cudownego połowu ryb.
Nawa kościoła jest sklepiona kolebkowo, podzielona na trzy przęsła, oddzielona od prezbiterium półkolistą tęczą. Artykulację ścian przeprowadzono tu za pomocą gładkich, płaskich pilastrów o dekoracyjnych kapitelach z motywami wolich oczu. W środkowym przęśle, po obu stronach nawy, pilastry flankują płytkie półkoliste wnęki, w których zobaczyć możemy malowidła z początku XX wieku, przedstawiające Chrystusa Miłosiernego oraz Marię Niepokalanie Poczętą. Malowidła te wykonał w 1906 uczeń Jana Matejki, krakowski malarz znany ze swoich realizacji w kilku jeszcze innych kościołach Krakowa, Antoni Zembaczyński.
Przy ścianie tęczowej w nawie ustawiono dwa barokowe ołtarze boczne, obydwa zostały wykonane w 2 połowie XVII wieku i mają podobny kształt i dekorację. Jednokondygnacyjne z predellami i malowanymi antependiami, ujęte kolumnami o złotych, dekoracyjnych kapitelach, na których wspiera się przerwany przyczółek. W zwieńczeniu widzimy złotą, promienistą glorię. W ołtarzach umieszczone są obrazy, ujęte w profilowane, złote ramy.
W ołtarzu po lewej stronie jest to przedstawienie Nauczania Marii z początku XIX wieku, w predelli umieszczono obraz datowany na koniec XVII wieku ze sceną Ucieczki do Egiptu, a na antepedium – dekoracyjne motywy kwiatowe, które otaczają medalion z symbolicznym przedstawieniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1 ćwierci XVIII wieku. Natomiast w polu głównym drugiego ołtarza znajduje się obraz z XVII wieku — Matka Boska Śnieżna. Podobna jest dekoracja antepedium — również widzimy tu motywy kwiatowe i środkowy medalion z przedstawieniem świętej męczennicy Katarzyny Aleksandryjskiej, z 1 ćwierci XVIII wieku.
W nawie zobaczymy jeszcze jeden ołtarz — kamienny, architektoniczny, z figurą św. Józefa. Został on wykonany w 1906 roku. Po prawej stronie nawy zwróćmy również uwagę na barokową ambonę z 4 ćwierci XVII wieku, dekorowaną figurami Czterech Ewangelistów oraz Chrystusa Zmartwychwstałego a w części zachodniej – na drewniany chór muzyczny, wsparty na dwóch kolumnach, wykonany na początku XX wieku. Zwiedzając świątynię, przyjrzyjmy się umieszczonym na ścianach obrazom – zobaczymy tam między innymi przedstawienia świętych datowane na 2 połowę XVIII wieku – św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Kazimierza. Zwróćmy uwagę na namalowany na desce obraz „Misericordia Domini”, datowany na 1650, na którego odwrocie wykonano malowidło wotywne ze sceną Koronacji Matki Boskiej, otoczoną innymi scenami z chwalebnych tajemnic różańcowych (Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego i Wniebowzięcie Marii). Na ścianach znajdują się też epitafia – między innymi dwie barokowe tablice z marmuru, ujęte w dekoracyjne ramy, wykonane ku pamięci prepozytów kościoła, Stanisława Paprockiego i Tomasza Nykowskiego oraz tablice pamiątkowe, np. tablica upamiętniająca konsekrację świątyni w 1624 czy tablica ze wskaźnikiem poziomu wody w Wiśle w czasie wielkiej powodzi w 1813 r.
Kościół Bożego Miłosierdzia dziś jest kościołem filialnym parafii śś. Stanisława i Wacława (kapituły katedralnej na Wawelu), a warto wiedzieć też, że są tam odprawiane nabożeństwa w obrządku ormiańskim (katolicki obrządek wschodni).
Opracowała Katarzyna Zychowicz