Dzisiejsza data:

ul. Grodzka 58

           Na ul. Grodzkiej, w bliskim sąsiedztwie klasztoru klarysek, stoi nieduża świątynia, obecnie wyznania ewangelicko - augsburskiego. Pierwszy kościół w tym miejscu został wybudowany około XII wieku. Powstał prawdopodobnie jako fundacja rycerska, a patronat należał do Gryfitów i Ostojów. Od 1618 kościołem zarządzały karmelitanki bose, sprowadzone do Krakowa w 1612 przez Konstancję z Myszkowskich Burzyńską. Ta pierwsza, romańska budowla została jednak rozebrana w 1643, a w latach 1637 – 1640 wybudowano nową. Autorem projektu nowego kościoła według hipotez badaczy jest Giovanni Trevano - jeden z największych twórców architektury w stylu rzymskiego baroku, nadworny architekt króla Zygmunta III Wazy i autor wielu wspaniałych obiektów w Polsce. Kościół konsekrowano w 1644 roku. Obok kościoła powstał klasztor (1619 – 1621).

          W czasie najazdu Szwedów, świątynia została na krótko zajęta na zbór. W 1658 odnowiono go i dokonano rekoncyliacji. W 2. połowie XVIII wieku osiadłe przy kościele karmelitanki otrzymały od władz polecenie przeniesienia się do klasztoru na ul. Kopernika (wtedy: ul. Wesoła), a kościół przy Grodzkiej został zamknięty i wystawiony na sprzedaż. Przez niemal trzydzieści lat był opuszczony i nie używany, dopiero w 1817 Senat Rzeczpospolitej Krakowskiej przekazał go krakowskim ewangelikom. Kościół został odnowiony i należy do parafii ewangelickiej do dziś.

           Kościół Św. Marcina to jednonawowa budowla wczesnobarokowa, orientowana, wzniesiona z cegły na planie wydłużonego prostokąta. Nawa podzielona jest na trzy przęsła, prostokątnie zamknięte, jednoprzęsłowe prezbiterium jest jej równe szerokością. Przy południowej ścianie nawy dobudowano pomieszczenie ze schodami, prowadzącymi na chór muzyczny. Zarówno pod prezbiterium i pod nawą znajdują się krypty.

           Fasada zachodnia kościoła – ta, którą oglądamy idąc ul. Grodzką, jest szersza od nawy, dwukondygnacyjna, zwieńczona trójkątnym szczytem z okrągłym okienkiem. Kondygnacja niższa jest podzielona na trzy prostokątne pola, oddzielone toskańskimi pilastrami, na których wspiera się proste, doryckie belkowanie. W polu środkowym mieści się główne wejście do kościoła z prostokątnym, profilowanym portalem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Nad wejściem umieszczona jest łacińska sentencja: Frustra vivit, qui nemini prodest. Wejścia w polach bocznych są mniejsze, z uszatymi portalami z segmentowymi przyczółkami i hemisferycznymi niszami powyżej.

           W kondygnacji górnej widzimy umieszczone centralnie półkoliście zamknięte okno, ujęte w dwie pary pilastrów jońskich, na których wspiera się proste belkowanie a po bokach – wolutowe spływy – element charakterystyczny dla fasad kościołów tej epoki.

           Na elewacjach bocznych widzimy parzyste toskańskie pilastry, na których wspiera się profilowany gzyms. Elewacja południowa i wschodnia pierwotnie przesłonięte budynkami klasztornymi.

           Oglądając kościół z zewnątrz, zwróćmy również uwagę na wmurowane w ściany epitafia z XVIII i XIX wieku, między innymi epitafium ks. Antoniego Tomitańskiego, z początku XVIII wieku czy epitafium ks. Kazimierza Nazarewicza (1. połowa XVIII wieku). Płyty nagrobne przeniesione zostały z dawnego zboru w Wielkanocy koło Miechowa.

           Wnętrze kościoła jest przekryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, na którym wykonano stiukową dekorację w postaci profilowanych listew z dekoracyjnymi wolutowymi klamrami i uskrzydlonych główek aniołków na ścianach nawy. Stiukowe listwy tworzą geometryczne pola – uszate, prostokątne, owalne, trójkątne, które zobaczymy nie tylko na sklepieniu, ale i na gurtach i w podniebiach wnęk w ścianach nawy.

           Przestrzeń prezbiterium jest wyodrębniona zwielokrotnionymi pilastrami i mocniej zaakcentowanym gurtem. W górnych partiach ścian prezbiterium - wschodniej oraz w bocznych, powyżej gzymsu, znajdują się okna. W oknie w ścianie wschodniej, obramowanym wolutowymi spływami, wstawiono w 1. połowie XX wieku witraż przedstawiający dwie scen – „Upadek w grzech” oraz „Wylanie Ducha Świętego”, zaprojektowane przez Adama Ciompę.

           W prezbiterium zwróćmy uwagę na ustawiony tam biały, klasycystyczny ołtarz ze złotymi detalami i elementami dekoracyjnymi, datowany na 2. połowę XVIII wieku. Widzimy tam cztery złote figury czterech Ewangelistów a w polu głównym, ujęty w złotą ramę, obraz wybitnego malarza akademickiego, Henryka Siemiradzkiego z 1882, przedstawiający scenę: „Uciszenie burzy na morzu”. Powyżej obrazu umieszczono gołębicę Ducha Świętego w promienistej glorii. Ponad ołtarzem, na barwnym tle wspomnianego powyżej witrażu, widzimy jeszcze piękny gotycki krucyfiks z 1380 roku.

           Po lewej stronie prezbiterium znajduje się klasycystyczna ambona, na którą prowadzą znajdujące się przy ścianie schody. Podobnie jak ołtarz, powstała w 2. połowie XVIII wieku. Na jej koszu widzimy płyciny ze złotymi uskrzydlonymi główkami aniołów, a baldachim dekorują posążki aniołów oraz Oko Opatrzności Bożej w promienistej glorii.

           Artykulacja ścian zarówno w prezbiterium jak i w nawie jest przeprowadzona za pomocą dekorowanych girlandami i puttami zdwojonych pilastrów jońskich, które podtrzymują wydatny gzyms i dzielą nawę na trzy przęsła. Między pilastrami, w ścianach wykonane są płytkie, półkoliste wnęki. Ponad wnękami, w górnej strefie ścian znajdują się zamknięte segmentowo okna w uszatych profilowanych obramieniach.

           W części zachodniej nawy znajduje się chór muzyczny, wsparty na czterech kolumnach. Na ścianach kościoła umieszczono kilka płyt nagrobnych, między innymi - Dawida Hoffmana (z 1625) oraz Anny z Karmichell de Barens Forbessowej (z 1702). Przy wejściu płaskorzeźba, epitafium Mikołaja Reja, wykonana według projektu prof. Jana Raszki w 1921 roku.

           Wnętrze kościoła św. Marcina w sposób charakterystyczny dla kościołów ewangelickich zachowuje umiar w dekoracji i w wyposażeniu. Jasna kolorystyka ścian, subtelna i symetrycznie komponowana stiukowa dekoracja wprowadzają do świątyni harmonię i nastrój kontemplacji.

                                                                       Opracowała Katarzyna Zychowicz