Ulica Długa
Ulica w dzielnicy Stare Miasto, jest częścią średniowiecznego szlaku handlowego na Śląsk, a jej historycznym przedłużeniem jest ulica Śląska.
Jest to ważny szlak komunikacyjny łączący dwie obwodnice, a jednocześnie ruchliwa ulica handlowa. Jej osobliwością jest skupienie sklepów handlujących garderobą ślubną, znaczna ilość zakładów fryzjerskich oraz drogerii.
Pierwszy raz z określeniem ulicy plateu Longa spotykamy się w 1446, polska nazwa zaczęła funkcjonować w XVI wieku.
Odcinek na dawnym przedmieściu Kleparza określano w XVII wieku jako „połać za kościołem Św. Walentego” lub „Świnia Krzywda”. Kilkaset metrów za kościołem św. Walentego przy placu zwanym Powroźnicze, stały szubienice miejskie (rejon obecnego Zakładu Helclów). Ponieważ nieszczęśników skazanych na stracenie prowadzono ul. Długą, powstało nawet powiedzenie "przez Długą ulicę wprost na szubienicę".
W 1744 określano jako „ulica ku składom solnym" (na terenie obecnego placu Nowy Kleparz), rodzima nazwa ulicy określana jako Długa przyjęła się od 1785.
Początkowy odcinek, w granicach dawnego Kleparza, został uregulowany w 1366 jako ulica w ramach planu lokacyjnego tego miasta, ciągnął się do linii domniemanych fortyfikacji (zbieg obecnych ulic Słowiańskiej i Pędzichów), gdzie zamykała je brama Św. Walentego (wzmiankowana 1449), następnie szlak rozwidlał się na 2 gościńce, prowadzące przez Błonie za Kleparzem do Sławkowa i Częstochowy.
U zbiegu ulic Słowiańskiej, Długiej i Pędzichów znajdowały się dwa średniowieczne kościoły: św. Krzyża z klasztorem Benedyktynów Słowiańskich (w rejonie obecnej ul. Słowiańskiej) i kościół Św. Walentego ze szpitalem trędowatych w miejscu placyku u zbiegu z obecną ul. Pędzichów. Stojącą przy kościele szpitalnym latarnię umarłych, ostrzegającą przybyszów przed potencjalnym zarażeniem i zachęcającą do modlitwy za chorych i zmarłych, przeniesiono w 1871 przed kościół św. Mikołaja. Kościoły te, zniszczone w wyniku pożarów i walk podczas Konfederacji Barskiej (1768), zostały rozebrane na polecenie władz austriackich w 1818, podczas kilkunastoletniej akcji porządkowania miasta, w ramach której wyburzono też między innymi mury miejskie.
Przy ul. Pędzichów róg ul. Długiej znajduje się kamień graniczny pamiątka po dawnym podziale administracyjnym. Stojącą tu figurę Matki Boskiej na kolumnie ustawiono przed 1865 (obecna figura odkuta została w 1916).
W 1871 drogę uregulowano, u jej wylotu utworzono duży trójkątny plac (obecny Nowy Kleparz) oraz niewielki trójkątny placyk u zbiegu z obecną ul. Pędzichów. W 1881 ulica została przebita przez przedłużenie ul. Szlak od Pędzichowa do ul. Łobzowskiej. Obecny wylot ulicy i plac Nowy Kleparz ukształtowano na początku XX wieku, w związku z likwidacją fortyfikacji przebiegających wzdłuż linii obecnej al. Słowackiego.
Pierwsza wzmianka o brukowaniu ulicy pochodzi z końca XVIII wieku, kolejne z 1816 i 1926-1936.
W latach 1902-1912 ul. Długą kursował tramwaj wąskotorowy, od 1912 – szerokotorowy. Linia tramwajowa łączyła początkowo Trzeci Most z Dworcem Towarowym, została uruchomiona po ukończeniu przeprawy u wylotu ul. Starowiślnej, a następnie przekroczyła Wisłę i docierała do pętli urządzonej w Rynku Podgórskim (1916).
Aż do lat 60. XIX wieku zabudowa tej ulicy składała się z parterowych i - rzadziej - jednopiętrowych domów. Już w 1692 wzmiankowanych jest kilkanaście domów w pierzei wschodniej i kilka w zachodniej. W 1755 i 1768 pożary Kleparza zniszczyły znaczną cześć zabudowy. W 1806 przy ulicy znajdowało się 66 domów, probostwo św. Krzyża i szpital trędowatych. Do 1852 nie było budynków wyższych niż 1-piętrowe, przeważały domy zajezdne co wiązało się z bliskością wielkiego targowiska.
Obecny wygląd został ukształtowany przez 2- i 3-piętrowe kamienice w stylu historyzmu (najstarsze z 1863 - nr 3, 1872 - nr 7) i modernizmu, między innymi nr 43 - siedziba Polskiej Spółki Akcyjnej „Pharma" (L. Wojtyczko 1923), zespół 4- i 5-piętrowych kamienic w zachodniej pierzei pl. Nowy Kleparz, nr 72 - konstruktywistyczne budynki składowe Towarzystwa Akcyjnego „Hartwig” z Poznania (lata 30.).
Jedną z najbardziej efektownych dominant ulicy stanowią: wieża domu Pod Globusem, reprezentacyjna siedziba krakowskiej Izby Handlowej i Przemysłowej oraz tzw. Dom Turecki zwieńczony trzema wieżyczkami - minaretami.
Do wyróżniających się budynków XIX i XX–wiecznej mieszczańskiej architektury Krakowa należą kamienice wzniesione według proj. T. Talowskiego (nr 54 - 1891, neorenesansowa), M. Nitscha (nr 5 – 1891, neorenesansowa), J. Pokutyńskiego (nr 8 – 1907, modernistyczna; nr 27 – 1910, neobarokowa; nr 29 - 1910). Z. Pszoma (nr 60 – 1907, secesyjna).
Kamienice projektowali również: Karol Knaus (nr 49 – 1887-1888, nr 51 – 1888), Leopold Tlachna (nr 4 – 1895, nr 11a-13 / Krzywa 2 – 1892–1895, nr 15 – 1893–1894, nr 45 – 1892, nr 78 – 1895–1896), Stefan Ertel (nr 37 – 1891–1892, nr 52 – 1886, nr 56 – 1891–1891), Aleksander Biborski (nr 39 – 1906, nr 41 – 1905–1906, nr 43 – 1905–1906), Władysław Kleinberger (nr 32 – 1909, nr 34 – 1911), Wandalin Beringer (nr 50 – 1890, nr 52 - 1886), Jacek Matusiński (nr 7 – 1872–1874, nr 42 – 1874, nr 47 – około 1897), Henryk Lamensdorf (nr 25/św. Filipa 2 – 1912–1915), Józef Kryłowski (nr 62 – około 1890, nr 64/Szlak 25 – 1889–1890, nr 74 - 1910), Beniamin Torbe (nr 11/Krzywa 1 – 1895, nr 18 – 1898).
W kilku kamienicach zachowały się witraże nad bramami i w klatkach schodowych, pochodzące z początku XX wieku (nry 6, 10, 32, 34, 52) i okresu międzywojennego (nry 53, 53a – projektował F. Mączyński). Na fasadach kilku kamienic wzniesionych według proj. L. Tlachny umieszczona została patriotyczna dekoracja w postaci popiersi sławnych Polaków (nr 15 — Zygmunt I Stary, Jan III Sobieski, T. Kościuszko, nr 45 — Kazimierz III Wielki, T. Kościuszko). Na kamienicy nr 40 (róg ul. Słowiańskiej) znajduje się tablica upamiętniająca istnienie kościoła Św. Krzyża, ufundowana przez miasto w 1886 z inicjatywy J. Łepkowskiego. W domu nr 42 mieściła się siedziba powstałej w 1876 bursy ks. K. Siemaszki (obecnie Zakład Wychowawczy im. ks. K. Siemaszki).
W czasach WMK na początku ulicy znajdował się wyszynk Pod Kogutem, utrwalony w lokalnych piosenkach (jego godło umieszczone nad wejściem miał malować M. Stachowicz).
Na końcu ulicy (na dawnym Błoniu) mieszkał W. Siemieński w domu z ogrodem, zwanym Szwajcaria, stanowiącym cel spacerów gen. J. Chłopickiego.
W 1889 dworek S. Gołębiowskiego (wówczas Schoena) został adaptowany przez K. Zarembę na zakład leczniczy Żuławskiego (zburzony 1928).
W domu nr 55 A. Berwald prowadził restaurację, po II wojnie światowej znajdował się tu bar „Targowy Róg", następnie restauracja „Na Szlaku”, zlikwidowana w 1997. Ciekawostką ulicy Długiej jest istniejący od lat 80-tych Bar Potraw Szwedzkich „Svensson” p. Bronisławy Kłopotowskiej (dawniej pod nr 12, obecnie 58), w którym warto spróbować tzw. pieroga szwedzkiego, podawana na ciepło, stanowiąca alternatywę dla zapiekanek, aromatyczna przekąska z grzybami lub mięsem mielonym.
Na ul. Długiej mieszkali między innymi: G. Ehrenberg, J. Pakies, J.I. Sztaudynger, H. Vogler, W. Zechenter.
wybrana bibliografia:
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000;
Przewodnik po zabytkach Krakowa, Michał Rożek, WAM, Kraków 2012
Kraków od A do Z, Jan Adamczewski, 1992