Rynek Główny 19
Kamienica Pod Obrazem, nazywana również kamienicą Paulkaufmanowską, kamienicą Cellarich
Kamienica Pod Obrazem – nr 19, nazywana jest również kamienicą Paulkaufmanowską, kamienicą Cellarich. Nazwa kamienicy pochodzi od obrazu umieszczonego na jej fasadzie – sporych rozmiarów malowidło z Matką Boską znajduje się tam od około 1718 roku.
W miejscu gdzie dziś stoi kamienica jeszcze przed połową XIV wieku stały dwa oddzielne, murowane domy, w początkowych latach XV wieku przebudowano je i dodano do nich oficyny boczne. Niecałe sto lat później, w 1 ćwierci XVI wieku połączono je w jedną kamienicę, a właścicielem był rajca krakowski Paweł Kaufman. W latach 1580-1595 kamienica została przebudowana na pałac – tworzyły go trzy skrzydła zabudowań, był dwupiętrowy, w tylnej elewacji znajdowała się loggia. Pod koniec XVI wieku był własnością włoskiej rodziny Cellarich, a w 1 połowie XVII wieku kamienica – jak wiele innych kamienic rynkowych w tym czasie – pełniła funkcję kamienicy czynszowej. W 1664 roku właścicielem był kasztelan krakowski Stanisław Warszycki, w latach 1735-1747 należała do Marii z Wesslów Sobieskiej – małżonki królewicza Konstantego Władysława, syna Jana III Sobieskiego.
Na początku XVIII wieku właściciele przeprowadzili remont fasady, a w latach 1769-1770 odbyła się gruntowna przebudowa wnętrz i fasady kamienicy - w ramach przebudowy kamienica otrzymała nowy, rokokowy portal główny oraz dziedziniec z krużgankami. Pod koniec XVIII wieku w piwnicach kamienicy istniał wyszynk piwa angielskiego, prowadzony przez ówczesnego właściciela - Baltazara Hallera. Przez ożenek jego córki Marii Hallerowej z Janem Wentzlem przeszła w posiadanie rodziny Wentzlów. W latach 1844-1845 został przeprowadzony generalny remont i modernizacja budynku. Kamienicę powiększono o kolejne piętro, a strych został wyremontowany i przeznaczony na mieszkania. Zostały przebudowane piwnice, zlikwidowano krużganki na dziedzińcu, powstała nowa - neorenesansowa fasada, przeprowadzono konserwację malowidła na fasadzie. Ciekawostką jest to, że ta kamienica nie ucierpiała w wielkim pożarze w 1850 roku, który zniszczył większą część zabudowy Rynku.
W czasie jednego z remontów pod koniec XIX wieku w jednym z pomieszczeń na pierwszym piętrze odkryto dobrze zachowane późnogotyckie stropy. W latach 1901–1904 odbyła się przebudowa całego parteru, powstała nowa klatka schodowa, w kolejnych latach przebudowane zostały pozostałe wnętrza, projektowane przez Franciszka Mączyńskiego. W 2 połowie XX wieku do lat 90-tych trwał generalny remont i odnawianie całego budynku, została zrekonstruowana późnobarokowa fasada.
Budynek frontowy kamienicy stoi na planie wydłużonego trapezu, w gotyckich – częściowo przebudowanych piwnicach są zachowane dwa portale gotyckie z 2 połowy XIV wieku oraz renesansowy portal renesansowy z początku XVII wieku. Wejście oraz sień ulokowane są po prawej stronie budynku. Z tej samej strony w tylnym trakcie umieszczono drewnianą, dwubiegową klatkę schodową. W kamienicy od strony dziedzińca znajduje się jeszcze druga klatka schodowa, zbudowana w latach 1904-1907.
Zrekonstruowana w XX wieku późnobarokowa fasada ma pięć osi, w części parterowej elewacja jest ozdobiona boniowaniem, a wyższe partie są otynkowane na jasny kolor. W parterze umieszczone są prostokątne, kamienne witryny oraz późnobarokowy portal główny z około 1725 roku. Jest profilowany, zamknięty półkolistym łukiem z kluczem zdobionym stiukowymi ornamentami roccaile. Po bokach portal ujmują dwa rokokowe pilastry, na których wsparte belkowanie, układające się nad wejściem w odcinkowy łuk.
W skrajnej osi parteru znajduje się drugie wejście z mniejszym, prostokątnym portalem z około 1800 roku. Piętra są oddzielone od parteru gzymsem, a na piętrach elewacja nie ma już żadnych podziałów. Umieszczone na trzech piętrach okna ujęte są w tynkowe ramy, te na pierwszym i na drugim piętrze są większe, zamknięte łukiem odcinkowym, a nad każdym z nich wykonano nadwieszony łuk odcinkowym z rzeźbioną dekoracją w formie stylizowanej palmety– tzw. Akroterionami. Okna na trzecim piętrze są mniejsze, prostokątne. Nad nimi biegnie linia gzymsu, powyżej którego rozmieszczone medaliony z akantowymi rozetkami, a całość zamyka wydatne belkowanie z kostkowym gzymsem.
Barokowe malowidło w fasadzie wypełnia płaszczyznę między drugą a trzecią osią elewacji – przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem stojącą na globie i półksiężycu, towarzyszą Jej czterej aniołowie – dwóch w dolnej części kompozycji, dwóch podtrzymuje Matce Boskiej koronę.
We wnętrzach kamienicy zachowały się zabytkowe sklepienia i stropy. W jednym z pomieszczeń parterowych znajduje się sklepienie krzyżowe z 2 połowy XV wieku, na zwornikach umieszczony jest między innymi herb Cellarich w ozdobnym kartuszu. Na pierwszym piętrze kamienicy zachowany jest gotycko renesansowy strop datowany na 1 ćwierć XVI wieku, w innych salach zobaczyć można zachowane stropy renesansowe z końca XVI wieku. Spośród zabytkowego wyposażenia zachowały się klasycystyczne kominki, a w niektórych pomieszczeniach na pierwszym i drugim piętrze stoją piece kaflowe z 1 połowy XIX wieku.
W Kamienicy Pod Obrazem już w 1792 roku działał zakład gastronomiczny prowadzony przez Jana Wentzla, do dziś znajduje się tu znana kawiarnia i hotel, firmowane nazwiskiem pierwszych właścicieli.
źródła:
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997
Michał Myśliński, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom IV, Miasto Kraków, część X, Śródmieście. Mury obronne i Planty. Rynek Główny, Warszawa 2005