Rynek Główny 17
Kamienica Hetmańska, zwana również Starą Mennicą
Kolejna kamienica - nr 17 – to jedna z największych kamienic rynkowych Kamienica Hetmańska, nazywana również Starą Mennicą. Została zbudowana przed 1300 rokiem, jako jednopiętrowa – wskazuje się ją dziś jako jedną z pierwszych murowanych budowli w Krakowie. Przy budynku frontowym kamienicy zbudowano dwie drewniane oficyny. Kamienica ta od początku wyróżniała się wśród zabudowy swoimi rozmiarami, postawiona została w sąsiedztwie siedziby wójta oraz w pobliżu placu targowego, który znajdował się tam, gdzie dziś biegnie ul. Bracka. Istnieją przypuszczenia, że mogła być wzniesiona z przeznaczeniem na pałac miejski dla króla, o czym przekonuje zachowana dekoracja we wnętrzach.
Przez kolejne stulecia liczne remonty i rozbudowy zmieniały kamienicę. W 2 połowie XIV wieku przebudowano wnętrza, powstały wtedy między innymi dwa reprezentacyjne pomieszczenia, przekryte gotyckim sklepieniem żebrowym. Z końcem XIV wieku należała do Piotra Borka, przełożonego królewskiej mennicy. W 2 połowie XV wieku dobudowano drugie piętro, a w nowych pomieszczeniach powstały dekoracyjne stropy. W XVI wieku kamienica należała do kupieckiego rodu Beerów, którzy dorobili się fortuny na kopalniach srebra, pod koniec tego stulecia właścicielami była bankierska rodzina Soderinich, a po 1640 roku – książę Janusz Ostrogski, który w 1640 roku sprzedał kamienicę wojewodzie sandomierskiemu Krzysztofowi Ossolińskiemu. Około połowy XVII wieku kamienicę przebudowano na pałac i wprowadzono zupełnie nowe wyposażenie do wnętrz. Od 1673 roku kamienica jest w posiadaniu magnackiej rodziny Branickich z Ruszczy. Między innymi właścicielem był Hetman Wielki Koronny Jan Klemens Branicki, który zlecił wielką przebudowę na styl późnego baroku – projekty stworzył Jan Zygmunt Deybel, nadworny architekt króla Augusta II Mocnego. Zbudowano wtedy między innymi okazałą bramę wjazdową oraz attykę a pomieszczenia ozdobione zostały malowidłami. Po 1777 roku kamienica miała już kolejnych właścicieli, między innymi w latach 1790-1794 należała do siostry króla Stanisława Augusta Elżbiety Poniatowskiej. Budynek w tym czasie była mocno zaniedbany, stracił swój blask sprzed kilkudziesięciu lat, a pod koniec stulecia wnętrza były wykorzystywane jako składy i kwatery wojskowe. Od 1976 roku na parterze znajdowała się księgarnia Friedleinów. Od 1816 roku właścicielem został kupiec Anzelm Dzwonkowski, który doprowadził do gruntownego remontu, brali w nim udział architekci Józef Drachne oraz Szczepan Humbert. Tu na pierwszym piętrze w 1821 roku Florian Straszewski umieścił loterię liczbową, z której dochody przeznaczono na urządzenie Plant. Niestety XIX wiek nie był zbyt łaskawy dla kamienicy - w latach 1846–1850 urządzono tam koszary, a w 1850 roku została zniszczona w wielkim pożarze. Kamienicę odbudowano – w odbudowie brał udział architekt Feliks Radwański. Połączono ją wówczas z sąsiednią – numerem 18, zbudowano też trzecie piętro. W 1878 roku zmarł tutaj zasłużony prezydent Krakowa, Józef Dietl. Po 2 połowie XIX wieku kamienica należała do rodziny Gałkowskich, Komornickich, Kopycińskich. Były przebudowywane wnętrza, prowadzone liczne remonty oraz badania historyczne, częściowo zrekonstruowano późnobarokowy wygląd budowli, a w 2003 roku wyremontowano jej fasadę.
Dziś budynek frontowy kamienicy Hetmańskiej ma dwa piętra, pomieszczenia rozłożone są w dwóch traktach. Sień ulokowana jest po lewej stronie, a w tylnym trakcie po tej samej stronie znajduje się drewniana klatka schodowa z około 1890 roku. Zachowane są gotyckie piwnice z przełomu XIII i XIV wieku z gotyckimi portalami z XIV oraz XV wieku.
Klasycystyczna fasada kamienicy jest siedmioosiowa. Na wysokości parteru oraz na narożach elewacja została ozdobiona boniowaniem. W parterze, w trzeciej osi fasady widzimy okazały portal z wejściem do kamienicy. Portal jest dziełem późnobarokowym, wykonany został na przełomie XVII i XVIII wieku. Zamknięty jest półkolistym, profilowanym łukiem, flankują go dwa ustawione pod kątem korynckie pilastry. Na nich wsparty jest gzyms z ustawionymi dwoma hełmami z pióropuszami. Nad wejściem umieszczono rzeźbiarską kompozycję z hermą w zbroi, otoczoną bogatą dekoracją roślinną. Po lewej stronie wejścia głównego znajdują się dwie duże prostokątne witryny, a po prawej stronie: trzy mniejsze, prostokątne okna oraz w skrajnej osi: prostokątny, gotycki portal z około 1500 roku. Patrząc na kamienicę z zewnątrz zwróćmy też uwagę na umieszczoną między szóstą i siódmą osią fasady kamienną tablicę – to wmurowana w 1855 roku tablica z opisem wielkiego pożaru w Krakowie w 1850 roku.
Na piętrach kamienica jest otynkowana na jasnozielony kolor, parter jest oddzielony gzymsem. Okna na pierwszym piętrze – dwu i trójdzielne – ujęte są w jasne, kamienne obramienia i zwieńczone wydatnymi gzymsami. Okna na drugim piętrze ujęto w tynkowe ramy.
Nad całą fasadą góruje attyka – to rekonstrukcja z XX wieku. Ściana attyki ma formę falistego grzebienia. W jego dolnej części umieszczone są okrągłe okienka strychowe. Górną część tworzą niskie sterczyny zdobione lizenami, a centralnie umieszczono okazały z herbem Gryf – to herb jednych z właścicieli kamienicy - rodu Branickich. Kartusz herbowy kształtem i dekoracją nawiązuje do późnego baroku, zobaczymy tam między innymi między innymi charakterystyczny ornament małżowinowy.
Na parterze między osiami szóstą i siódmą – kamienna tablica z opisem pożaru w Krakowie.
Wnętrza kamienicy Hetmańskiej zachowały wiele cennych zabytków sztuki gotyckiej. Na parterze kamienicy znajdują się dwie sale, połączone arkadowym przejściem – przez wiele lat mieściła się znana w Krakowie Księgarnia Hetmańska. W tych dwóch salach zobaczyć można zachowane sklepienie gotyckie z około 1370 roku z dekoracyjnymi, płaskorzeźbionymi zwornikami. W pierwszej sali na zwornikach widnieją między innymi Herby ziem Królestwa Polskiego oraz wizerunek króla Kazimierza Wielkiego, w sali drugiej - przedstawienia symboliczne. To dla nas dziś bardzo ciekawe przykłady polskiej rzeźby gotyckiej związanej z architekturą świecką. W innym pomieszczeniu kamienicy zachowany jest profilowany gotycki strop z około połowy XV wieku oraz drewniane drzwi gotyckie z 2 połowy XV wieku. Na pierwszym piętrze znajduje się sala nazwana Salą Rycerską. Tam między innymi zachowany jest zdobiony polichromią strop późnogotycki z przełomu XV i XVI wieku oraz malowidła na ścianach - fragmenty gotyckiej polichromii o motywach ornamentalnych z połowy XV wieku.
źródła:
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997
Michał Myśliński, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom IV, Miasto Kraków, część X, Śródmieście. Mury obronne i Planty. Rynek Główny, Warszawa 2005