Rynek Główny 13
Kamienica Pod Złotymi Głowami lub Kamienica Pod Opatrznością
Ostatnia kamienica we wschodniej pierzei to kamienica nr 13, nazywana Kamienicą pod Złotymi Głowami lub Kamienicą Pod Opatrznością.
Podobnie jak w przypadku kamienicy Fontanowskiej, kiedyś w tym miejscu również stały dwie odrębne kamienice. Druga z nich nazwana była Kamienicą Pod Złotą Głową, zbudowano ją w 1 połowie XIV wieku, a w XV wieku podwyższono ją o drugie piętro. W XVIII wieku na parterze mieściła się apteka rodziny Pipanów "Pod Złotą Głową". W XVIII stuleciu dom wraz z apteką należał do rodziny Szasterów. W 1801 roku aptekę kupił Jan Bartel, od niego nabył ją w 1840 roku wielki patriota, aptekarz Adolf Aleksandrowicz. W tym domu mieszkał w 1853 roku generał Józef Chłopicki.
Kamienicę Pod Opatrznością zbudowano około XIII wieku, w 1 połowie XV wieku dobudowano drugie piętro. Jej właścicielami byli między innymi Antoni le Dubois w 1 połowie XVI wieku, Jugowiczowie w XVII wieku, a po nich Królikowie, Ignacy Staniszewski z żoną Katarzyną, następnie Małeccy i inni. Na przestrzeni kolejnych stuleci zmieniały ją kolejne przebudowy, remonty, w latach 1819-1820 zmieniona fasadę kamienicy na klasycystyczną. W 1836 roku właścicielem został wydawca Józef Czech, a po nim historyk i miłośnik Krakowa Ambroży Grabowski.
Połączenia tych dwóch kamienic dokonano z inicjatywy Józefa Wawel-Louis, znanego historyka i publicysty, znawcy Krakowa, autora wielu historycznych opracowań. Był on na początku XIX wieku właścicielem Kamienicy Pod Złotą Głową. Gruntowną przebudowę przeprowadzono w 1847 roku, nadbudowano czwarte piętro, ujednolicono fasadę. Nową fasadę dla powiększonej kamienicy zaprojektował pod koniec XIX wieku Karol Knaus. W 1848 roku kamienicę zbombardowali Austriacy, a w 1850 roku padła ofiarą pożaru.
Budynek frontowy kamienicy stoi na planie zbliżonym do prostokąta, jest czteropiętrowy, wejście oraz sień znajdują się po prawej stronie. W wschodniej części budynku dobudowano po połowie XIX wieku neorenesansową klatkę schodową - jest wykonana z kamienia, dwubiegowa, wsparta na kompozytowych kolumnach, z kamienną balustradą z tralkami. Neobarokowa fasada jest pięcioosiowa i otynkowana na jasny kolor. W parterze umieszczone są duże witryny zamknięte łukiem odcinkowym oraz okazały, zdobiony boniowaniem barokowy portal z 1 połowy XVII wieku, zamknięty półkoliście.
Parter jest oddzielony od piętra wydatnym gzymsem. Wszystkie okna na piętrach są prostokątne, dwu i trójdzielne, zakomponowane na przemian ale na każdym piętrze mają inną oprawę. Elewacja pierwszego piętra jest ozdobiona boniowaniem, wokół okien jest ono wydatniejsze, w zwieńczeniach okien znajdują się rzeźbione w kamieniu, złocone głowy. Na drugim piętrze okna flankowane są toskańskimi pilastrami, na których wsparto trójkątne naczółki, na drugiej oraz czwartej osi – naczółki okien są przerwane i wzbogacone o dekoracyjne kamienne postumenty. Nad drugim piętrem biegnie delikatny gzyms z konsolkami. Okna na trzecim i czwartym piętrze są ujęte w szerokie, profilowane obramienia, na trzecim piętrze pojawiają się nad oknami wydatne gzymsy a w oknach czwartego piętra – sięgające do połowy ich wysokości kraty. Powyżej okien ostatniego piętra widzimy fryz z rzeźbionymi głowami oraz mocno wystający przed lico muru gzyms. Zwieńczenie fasady stanowi prosta, niewysoka attyka z kwadratowymi płycinami.
W kamienicy zachowały się częściowo przebudowywane gotyckie piwnice z 2 połowy XIV wieku, w piwnicach zobaczyć można gotyckie portale z przełomu XIV i XV wieku oraz późniejsze. We wnętrzach zachowana jest renesansowa sień z połowy XVI wieku, a w jednym z pomieszczeń na pierwszym piętrze – renesansowy strop z 2 połowy XVI wieku oraz polichromie – w pomieszczeniach piwnicznych oraz na pierwszym piętrze zachowane są neogotyckie polichromie z 1 połowy XIX wieku.
Aktualnie w odnowionych i wyposażonych w nowoczesne rozwiązania wnętrzach kamienic nr 12 i kamienic nr 13 znajduje się zaprojektowany przez Marcina Janowskiego pasaż handlowy Pasaż 13, skupiający butiki, punkty usługowe, kawiarnie, restauracje.
Kamienica nr 13 jest ostatnią kamienicą pierzei wschodniej przy Rynku Głównym, następne kamienice należą już do zabudowy ul. Grodzkiej.
źródła:
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997
Michał Myśliński, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom IV, Miasto Kraków, część X, Śródmieście. Mury obronne i Planty. Rynek Główny, Warszawa 2005