Dzisiejsza data:

Rynek Główny 9

Kamienica Bonerowska albo Firlejowska 

           Kolejna kamienica nr 9, przy wschodniej pierzei, to kamienica Bonerowska, nazywana również Firlejowską. Zbudowano ją około połowy XIII wieku, w 2 połowie XV wieku dobudowano oficynę tylną. Na początku XVI wieku jej właścicielem był Jan Kisling, w tym czasie dobudowano drugie piętro. Od 1513 roku właścicielami była mieszczańska rodzina Bonerów, tutaj mieszkali Seweryn Boner i jego żona Zofia z Betmanów – od ich nazwiska przyjęto też nazwę kamienicy, a w czasie ich zarządzania kamienicą zmieniła ona wygląd ze średniowiecznej na renesansową. Po zaślubinach Zofii Bonerówny z Janem Firlejem, wojewodą krakowskim, w latach 1549–1643 właścicielami byli Firlejowie.

           Za Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa: W tym domu w 1754 roku odbyły się chrzciny małego Henryka Firleja, którego na prośbę wojewody krakowskiego trzymał do chrztu król Henryk Walezy. W 1605 roku odbyły się w kamienicy Firlejowskiej uroczyste zaślubiny Maryny Mniszchówny z carem Dymitrem Samozwańcem. Na tę okazję połączono dwie kamienice (nr 7 i 8) z Firlejowską i tutaj urządzono gody weselne. W domowej kaplicy Firlejów połączono węzłem małżeńskim Marynę z Dymitrem, którego zastępował jego sekretarz Ofnas Własiów. Uroczystość zaszczycił król Zygmunt III wraz z rodziną. 

           Właściciele tej kamienicy, tak jak w przypadku poprzednich zmieniali się często – w 2 połowie XVII wieku była własnością rodziny Opalińskich, w 1 połowie XVIII wieku należała do rodziny Mittmanów, kolejni właściciele to od około 1780 roku rodzina Hallerów, następnie książę cieszyński Albert, w 1820 rok Jan Dzianotti a od lat dwudziestych XIX wieku - Bochenkowie.

           Za Michał Rożek…: W 1898 kamienicę od Bochenków odkupił kupiec Józef Bielak, właściciel posesji przy ul. Stolarskiej 5. W 1910 połączył obydwie realności, tworząc dla celów handlowych znany powszechnie Pasaż Bielaka. Umieścił tutaj rozmaite sklepy. Stan taki trwał do 1941, kiedy to obie kamienice, te od Rynku i od ul. Stolarskiej, kupił znany przemysłowiec Julian Kudasiewicz. Odnowienie powierzył architektowi J. Jamrozowi. W 1945 zamierzał otworzyć nowoczesny kryty pasaż, który planował nazwać swoim nazwiskiem i przeznaczyć go na sprzedaż szczotek i pędzli. Niestety, nowy układ społeczny, wyraźnie nie sprzyjający prywatnej inicjatywie, zniweczył te plany. Dopiero w latach sześćdziesiątych odremontowano Pasaż Bielaka, urządzając w nim kawiarnię, zakład kosmetyczny, salony fryzjerskie, sklep Cepelii, itp.

           Pierwotnie gotycka budowla przez kolejne stulecia była wiele razy przebudowana. W 1 połowie XVI wieku zbudowano kolejne piętro, a w 2 połowie tego samego stulecia przeprowadzony został generalny remont budynku. Powstała wtedy między innymi nowa renesansowa attyka, wykonana z pińczowskiego wapienia, dekorowana rzeźbionymi gryfami i maszkaronami. W tym czasie zbudowano też kamienne, arkadowe krużganki, około 1600 roku powstała nowa klatka schodowa z latarnią. Na początku XVIII wieku przeprowadzono duży remont wnętrz. W tym czasie kamienica zaczęła pełnić funkcję kamienicy czynszowej. W 2 połowie XVIII wieku powstał późnobarokowy portal główny, który prowadzi do sieni kamienicy. Kolejne stulecia wprowadzały zmiany stylistyczne w architekturze – w kamienicy poprzez kolejne remonty i modernizacje właściciele dopasowywali jej wygląd do ciągle zmieniających się oczekiwań i upodobań. W 1 połowie XIX wieku przebudowane zostały wnętrza kamienicy, na zewnątrz też wprowadzono istotne zmiany – między innymi usunięto renesansową attykę. W 1822 roku przebudowano fasadę kamienicy, nadając jej styl klasycystyczny. Na początku XX wieku usunięto renesansowe krużganki i przebudowano oficyny - pracami budowlanymi kierował wybitny architekt, pracujący wówczas w Krakowie Jan Sas Zubrzycki. W 1910 roku rozpoczęto przebudowę parteru, którą kierował architekt Zygmunt Hendel. Powstał wówczas istniejący do dziś tzw. Pasaż Bielaka – przejście, które prowadzi od Rynku do ul. Stolarskiej. W kolejnych latach XX wieku przeprowadzono liczne prace konserwacyjne przy budynku – między innymi w latach 30-tych wykonano konserwację klasycystycznej fasady i zrekonstruowano gotycko-renesansowe okna na pierwszym piętrze.

           Budynek kamienicy stoi na prostokątnym planie, jest trzypiętrowy, po prawej stronie znajduje się sień, która jest połączona z pasażem Bielaka. Dwubiegowa, żeliwna klatka schodowa z około 1920 roku umieszczona jest po lewej stronie budynku. W kamienicy zachowały się sklepione kolebkowo gotyckie piwnice z 2 połowy XIV wieku, częściowo przebudowane, a w piwnicach zachowane są gotyckie portale – jeden z 2 połowy XIV wieku i dwa późniejsze.

           Fasada budowli ma trzy osie, w najniższej kondygnacji jest ozdobiona kamienną okładziną, w kolejnych otynkowana na ciemny, czerwony kolor (wygląd taki uzyskała w wyniku przeprowadzonego w ostatnich latach remontu). Na parterze znajdują się dwie półkoliście zamknięte witryny oraz późnobarokowy portal i wejście do sieni. Portal jest również półkoliście zamknięty, ujęty w profilowane obramienie i flankowany dwoma pilastrami. Na pilastrach zobaczymy charakterystyczne późnobarokowe motywy - ornamenty cęgowo-wstęgowe, motywy stylizowanych muszli i kampanule. Ponad gzymsem portalu umieszczony jest rokokowy kartusz.

           Na pierwszym piętrze - oddzielonym od partery wyraźną linią gzymsu – znajdują się prostokątne, trójdzielne okna – są to rekonstrukcje okien gotycko renesansowych z XV–XVI wieku. Na dwóch kolejnych piętrach również widzimy rzędy prostokątnych okien, wszystkie ujęte są w jasne, tynkowe obramienia. Budowlę wieńczy wysoka attyka. Zrekonstruowano ją w latach 60-tych XX wieku, opierając się na przekazie ikonograficznym i zachowanych detalach z attyki usuniętej w latach 20-tych XIX wieku. Ściana attykowa jest dość wysoka, zdobią ją dwie pary półkolistych płycin, oddzielone przez hermowe pilastry, a na ich głowach wsparte jest belkowanie z falistym, dekoracyjnym grzebieniem. Attyka wyróżnia się jasnym kolorem tynku, a niektóre elementy pośród rzeźbionej dekoracji są zdobione są złoceniami.

źródła:

Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997

Michał Myśliński, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom IV, Miasto Kraków, część X, Śródmieście. Mury obronne i Planty. Rynek Główny, Warszawa 2005