Rynek Główny 4
Domy na Barszczowym, Czyncielówka lub Dom Czynciela
Pierwsza w pierzei wschodniej budowla - kamienica nr 4 - nazywana jest Czyncielówką lub "Domem Czynciela"
Jej elewacja frontowa zwrócona jest do Rynku, a elewację boczną oglądamy od strony Placu Mariackiego. Pierwsza budowla w tym miejscu stanęła około 1300 roku i była to budowla jednopiętrowa. Przez kolejne stulecia bardzo często zmieniała właścicieli, na przełomie XV i XVI wieku należała do rodziny Salomonów, w latach 1519-1581 właścicielem był burmistrz Krakowa Stanisław Czipser młodszy i jego spadkobiercy, po nich kolejnymi właścicielami od 1584 roku byli Delpacowie (Franciszek Del Pace w 2 i 3 ćwierci XVII wieku prowadził w kamienicy księgarnię), w 1690 roku właścicielem był kupiec winny Stanisław Gierardyni. Już na początku XVIII wieku przeszła w posiadanie niemieckiej rodziny Bartschów, od których nazwa „Barszczowe”, używana była do wyburzenia w 1907 roku.
Około połowy XVIII wieku została przeprowadzona znaczna przebudowa – kamienicę powiększono o drugie piętro, poza tym fasada została wzbogacona o rokokowe dekoracje rzeźbiarskie i zwieńczona tympanonem, w budynku znajdowała się winiarnia znana z dyskusji politycznych. Wiek XIX przyniósł kolejne przemiany w wyglądzie budowli – zgodnie ze stylem dominującym w architekturze tego stulecia, kamienica otrzymała nową, klasycystyczną fasadę o dwóch osiach, zwieńczoną trójkątnym naczółkiem. Zbudowano również nową klatkę schodową. W 1823 roku mieściła się tu księgarnia F. Focha, od 1850 roku sklep galanteryjny Czynciela, w 1885 roku przejęty przez firmę Bracia Bilewscy. Od 1862 roku nowym właścicielem kamienicy był Jan Czynciel – od jego nazwiska pochodzi nazwa kamienicy "Czyncielówka", w 1896 roku właścicielem był jego syn Celestyn. Kolejni właściciele to Wohlmanowie, Girtlerowie, po nich przeszła na własność innej rodziny - Warattich.
Przełomowe dla kamienicy zmiany przyniósł wiek XX. Podjęto decyzję o gruntownej przebudowie i w 1906 roku ogłoszono konkurs „Komitetu Upiększania Miasta Krakowa i Jego Okolic” na najlepszy projekt przebudowy kamienicy. 24 września 1906 roku wybrany został projekt Rajmunda Meus – opracował on pomysł nowej konstrukcji dla rekonstruowanej kamienicy. Nazwisko tego architekta warto zapamiętać - może kojarzyć się z innymi realizacjami w Krakowie, między innymi zaprojektował budynek Drukarni Związkowej przy ul. Mikołajskiej 13 czy zespół klasztorny Urszulanek przy ul. Starowiślnej.
Nowe elewacje kamienicy nr 4 zostały wykonane według projektów innego znanego krakowskiego architekta Ludwika Wojtyczko. Jego nazwisko pojawi się jeszcze przy okazji opowiadania o innych kamienicach, Wojtyczko jest autorem wielu innych znanych krakowskich budowli – jego projekty to między innymi modernistyczny gmach przy ul. św. Tomasza, w którym obecnie swoją siedzibę ma Akademia Muzyczna czy budynek zakładu witraży Żeleńskiego.
W 1907 roku starą kamienicę Czyncielów wyburzono – pozostawiono jedynie gotyckie piwnice. Wzniesiono ją od nowa, jako dużo większą, trzypiętrową, secesyjną budowlę, obficie ozdobioną sztukateriami i zwieńczoną okazałą attyką. Pomieszczenia w kamienicy przeznaczono na lokale mieszkalne i handlowe: na parterze Bilewskich do 1939 roku, na pierwszym piętrze salon konfekcji damskiej L. Grabowskiego. W takiej postaci oglądamy ją do dziś, choć uległa częściowym zniszczeniom w czasie II wojny światowej. W kolejnych dziesięcioleciach XX wieku przeprowadzono w budynku liczne prace konserwatorskie i remonty, dziś wygląda wspaniale i przyciąga uwagę secesyjnymi motywami w dekoracjach i bardzo ciekawą formą.
Kamienica stoi na planie zbliżonym do prostokąta, jasny, pastelowy kolor elewacji kontrastuje z żywym kolorem dekoracji ze sztucznego kamienia, fasada ma dwie osie. W parterze kamienicy znajdują się wysokie, półkoliste witryny – od strony Rynku dwie, natomiast w elewacji bocznej jest ich pięć. W jednej z osi bocznej elewacji umieszczono też piękny portal – półkolisty, z dekoracyjną archiwoltą, zdobią go liście laurowe i jest zwieńczony belkowaniem z podwójnym fryzem i ozdobnym daszkiem. W portalu umieszczone są secesyjne, ażurowe drzwi, wykonane w 1908 roku.
Na pierwszym piętrze kamienicy widzimy szereg okien - są zakomponowane analogicznie do witryn parteru. Wszystkie są półkoliste, ujęte w bardzo dekoracyjne obramienia z rzeźbionymi kwiatami. Nad parterem - a pod oknami pierwszej kondygnacji - biegnie gzyms z ornamentem z kroksztynów i konsolek. Natomiast nad oknami na pierwszym piętrze zakomponowano ornament z powtarzającym się rytmicznie motywem uskrzydlonego kaduceusza – czyli laski z rozpostartymi skrzydłami, wokół której oplatają się dwa węże w koronach. Takie symboliczne przedstawienie było znakiem pokoju i handlu. Na drugim i na trzecim piętrze kamienicy również umieszczone są okna – po dwa w fasadzie oraz siedem i osiem w elewacji bocznej, wszystkie ujęte są w proste tynkowe ramy.
Attyka wieńcząca fasadę przechodzi częściowo na elewację boczną. Ma formę grzebienia, tworzonego przez wolutowe spływy, zdobione zakomponowanymi symetrycznie płycinami z motywem serc oraz dekoracją rzeźbiarską. W elewacji bocznej oprócz trzech wolutowych spływów, w większości attykę tworzą ustawione w formę grzebienia prostopadłościany, zwieńczone kulami.
Oglądając tą kamienicę zwróćmy uwagę na zbudowaną w bocznej elewacji dwubiegową klatkę schodową z żeliwną balustradą, którą zdobią piękne secesyjne motywy kwiatów i łodyg. Od tej strony również zobaczymy dwie pamiątkowe tablice – pierwsza z nich jest marmurowa i została wykonana w 1908 roku na pamiątkę wzniesienia kamienicy, natomiast druga, autorstwa Karola Hukana – wykonana z brązu w 1947 roku (w miejsce oryginalnej z 1932 roku, zniszczonej w 1940 roku) – upamiętnia Stanisława Wyspiańskiego, który w latach 1900-1901 napisał tu "Wesele".
źródła:
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997
Michał Myśliński, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom IV, Miasto Kraków, część X, Śródmieście. Mury obronne i Planty. Rynek Główny, Warszawa 2005